Leden aan het woord – Falend toeslagenstelsel

Dit artikel is eerder verschenen in Democraat

tekst: Frans Dijkstra

Vijftien jaar na de introductie heeft iedereen er genoeg van: het stelsel van toeslagen blijkt een monster te zijn dat burgers en ambtenaren verzwelgt. Jaarlijks ontvangen ruim 6 miljoen huishoudens één of meer toeslagen. Die miljarden worden eerst via de belastingen opgehaald, en dan – met ingewikkelde regels en voorwaarden – uitgekeerd. Maar de administratie is te ingewikkeld voor de meeste mensen en ambtenaren op zoek naar fraude gaan over de schreef, zo leert de recente kinderopvangtoeslagaffaire. Met gigantische schulden tot gevolg. De betreffende ouders is ongekend onrecht aangedaan, zo concludeerde de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag in haar eindverslag. Op 15 januari trad het gehele kabinet-Rutte III af vanwege de toeslagenaffaire.

Eind 2019 stemde de Tweede Kamer het toeslagenlabyrint al unaniem weg na een motie van D66-Kamerlid Steven van Weyenberg en CU-collega Eppo Bruins. Een nieuwe ministerploeg zal dus iets nieuws moeten bedenken. Maar wat is de beste oplossing? Blijven we streven naar sociale rechtvaardigheid voor iedereen tot achter de komma? Of durven we een globalere regeling aan? D66 wil hard ingrijpen: alle toeslagen afschaffen en vervangen door een korting op de belasting.

“Er valt veel voor te zeggen om het stelsel radicaal op de schop te nemen. Het belangrijkste – ook in een nieuw stelsel – is om het individu niet uit het oog verliezen. Er moet ruimte voor maatwerk zijn. Het is onmogelijk om voor elk specifiek geval een toegespitste regel te hebben. Daarom moet de uitvoerende ambtenaar de ruimte en het vertrouwen krijgen om recht te doen aan individuele situaties. Dat is een hele verantwoordelijkheid, maar je mag van een ambtenaar verwachten dat hij of zij daar zorgvuldig mee omgaat. Als de burger iets verkeerds doet of nalaat, dan moet de reactie en het gevolg proportioneel zijn. Ik denk dat iedereen het er mee eens is dat in het verleden de vorderingen en de sancties in geen verhouding stonden tot wat de burger was vergeten of verkeerd had gedaan. Ook bij een nieuw toeslagenstelsel vind ik het als D66’er een kernvraag wat voor soort overheid en samenleving we willen en wat je daarin van het individu mag verwachten. Dat is een fundamentele discussie die je eerst met elkaar moet voeren. Pas nadat we daar een gedeeld beeld van hebben, zou ik de discussie willen belasten met afwegingen rondom hoe zo’n stelsel bekostigd en uitgevoerd moet worden.”

“Mensen lopen enorme schulden op bij de Belastingdienst als er iets mis is met hun toeslagen. Ik ken mensen die tienduizenden euro’s moeten terugbetalen omdat ze zogenaamd fraude hebben gepleegd, terwijl ze zich van geen kwaad bewust waren. Het probleem is dat mensen niet handig zijn met deze vermoeiende bureaucratie. Of het gaat om mensen die van slag zijn door baanverlies of echtscheiding. Maar de overheid heeft daar geen oog voor. Als de Belastingdienst niet goed functioneert, dan functioneert de overheid niet. We moeten toeslagen koppelen aan de woningbouwcorporaties, zorgverzekeraars en kinderopvangorganisaties. Op die manier voorkom je dat iemand die jaren geleden ontruimd is nog steeds huurtoeslag ontvangt. Instanties moeten het nieuwe contract, de wijziging en de ontbinding van het contract doorgeven. En de Belastingdienst moet die wijzigingen meteen invoeren en niet achteraf om vervolgens teveel betaalde toeslagen terug te vorderen. Maar helaas doet niemand hier iets aan, want de gegevensbestanden mogen vanwege privacywetgeving niet worden gekoppeld. Dat soort belemmeringen kunnen we met een simpel toestemmingsformulier oplossen!”

“Voor mij is het basisinkomen het ei van Columbus. D66 heeft het nu in de vorm van negatieve inkomstenbelasting ter hoogte van het bestaansminimum opgenomen in het verkiezingsprogramma. Wij zijn de eerste partij in de Tweede Kamer die heeft gekozen voor een basisinkomen. Dat scoort in de campagne. Met het basisinkomen hadden we al die ellende met toeslagen niet gehad. En evenmin de bijstand, waarnaast je niet ongestraft mag werken of hulp krijgen. De studiefinanciering is geregeld en nooit meer gedoe over de AOW-leeftijd. Een basisinkomen kost ongeveer 170 miljard euro. Dat lijkt onbetaalbaar, maar je bespaart zo’n 150 miljard door alle toeslagen, kortingen en uitvoeringskosten te schrappen. De resterende 20 miljard kun je halen uit hogere belastingen voor hogere inkomens en bedrijven, want die hebben er ook baat bij. Tot twee keer modaal gaat in principe iedereen er netto op vooruit. Uit onderzoek blijkt dat mensen gemiddeld niet minder gaan werken. Sommige beroepen zullen minder in trek zijn, waardoor de lonen daar stijgen; ook prima. De huurtoeslag blijft voorlopig en mensen met een beperking krijgen natuurlijk een extra uitkering. Voor de rest geen bureaucratische rompslomp meer, geen fraude, wel meer vrijheid om je leven in te richten zoals je wilt.”