Een sterke democratie heeft vernieuwing nodig. Democratie is als computersoftware: stel je de updates te lang uit, dan crasht het systeem. In landen als Polen en Hongarije staat de democratie zichtbaar onder druk. Van voorbeelden uit het verleden leren we dat de democratie niet altijd vanzelfsprekend is. Ook in het Nederland van vandaag neemt de druk toe. In een steeds digitaler wordende wereld dreigen de kansen van technologie te bezwijken onder de druk van de bedreigingen. Criminelen en buitenlandse mogendheden maken gebruik van onze open samenleving om die te beïnvloeden waardoor onze rechtsstaat wordt bedreigd. En steeds minder mensen weten hun weg in onze democratie te vinden. Om de democratie en de rechtsstaat te beschermen moeten we in blijven zetten op haar waarden: inspraak en inclusiviteit, maar ook verantwoording en tegenmacht.
De vernieuwing zit niet alleen in de instituties, maar ook in de manier waarop we ons binnen het systeem gedragen. Dat moet anders. Dat geldt voor zowel de overheid als de samenleving. Geen enkele democratie is bestand tegen haatzaaien, polariseren en het opzettelijk verspreiden van desinformatie. Eerlijkheid, transparantie en toegankelijkheid moeten weer het uitgangspunt worden. Er moet weer ruimte komen voor inspraak, initiatieven en experimenten. Voor het voeren van het goede gesprek.
Belangrijke, kostbare instituties van de rechtsstaat beschermen ons tegen willekeur van de macht, discriminatie en het recht van de sterkste. Ze zorgen ervoor dat de overheid zich aan haar eigen regels moet houden en dat misdadigers hun straf niet kunnen ontlopen. Voor een rechtvaardige samenleving is een goed uitgeruste rechtspraak een onmisbare steunpilaar. Voorwaarde is dat deze voor iedereen moet werken. Want alleen dan kun je je veilig voelen. En alleen als je je veilig voelt ben je vrij om te zijn wie je wilt zijn.
Door een actieve rol te nemen als overheid kunnen de kansen van digitalisering de boventoon voeren en ons helpen in het vinden van oplossingen op het gebied van duurzame energie, zorg en de krapte op de arbeidsmarkt. En door letterlijk en figuurlijk regio’s in Nederland weer met elkaar te verbinden, weten we verschillen te overbruggen.
We investeren in het onderlinge gesprek. Tussen inwoners en overheid en tussen inwoners onderling. Door te luisteren en ruimte te maken voor ideeën en initiatieven. We investeren in de uitvoering, zodat de overheid ook kan leveren. En we herstellen fouten uit het verleden. Bij regelingen en subsidies wordt vertrouwen het uitgangspunt. Ook stoppen we met het door de overheid in hoger beroep gaan bij rechtszaken tegen haar burgers.
We verlagen de leeftijd waarop je mag stemmen naar 16 jaar, breiden de Tweede Kamer uit naar minstens 260 leden en zetten het Burgerforum Klimaatberaad door.
We versterken de hele keten van de rechtspraak. Van politie tot openbaar ministerie, rechters en het gevangeniswezen. We vergemakkelijken de toegang tot het recht, door het verder verlagen van de griffierechten en het versterken van de positie van de sociale advocatuur, waardoor het recht ook weer van iedereen wordt.
We investeren stevig in de jeugdbescherming. Juist daar moet de overheid leveren. Het beschermen van de kwetsbaren in de samenleving is een kerntaak van de overheid die nu onvoldoende wordt ingevuld. We richten ons daarbij op de positie van zowel het kind als de ouders.
We investeren in de digitale overheid, zodat we met elkaar grip houden op wat er in onze digitale wereld gebeurt.
1
Een overheid die werkt voor mensen
Een sterke democratie is een democratie waarin alle inwoners zich vertegenwoordigd voelen. Waar iedereen kan en wil meepraten én meebepalen. Dat vraagt om een overheid die niemand uitsluit, die het gesprek aangaat, toegankelijk is, kennis deelt en mensen met elkaar verbindt, maar ook een overheid die eerlijk is over gemaakte keuzes. Een overheid waar ruimte is voor initiatieven van inwoners; een overheid die een gezamenlijke zoektocht aan durft te gaan.
Maar ook een overheid die levert, die doet wat ze zegt en zegt wat ze doet. Die eerlijk is en transparant. Die toegankelijk is en aanspreekbaar. Een overheid die ervoor zorgt dat alle belangen worden gewogen. Die luistert en levert. Die werkt mét inwoners, vóór inwoners. Democratie is hierbij nooit af, we zullen moeten blijven zoeken naar nieuwe wegen, naar nieuwe kanalen naar de macht.
Samen met de 500 miljoen inwoners op dit continent zijn wij de Europese democratie. Gezamenlijk maken wij keuzes over ons klimaat, onze toekomstige economie en onze veiligheid. D66 wil dat de Europese democratie een échte democratie wordt die alle Europese inwoners vertegenwoordigt. Met de Europese Commissie als Europese regering en het Europees Parlement als sterke wetgever en krachtige tegenmacht. Daarbij is onze Europese democratie slechts zo sterk als de zwakste speler. Daarom treden we fel op tegen lidstaten die de rechtsstaat aan hun laars lappen.
Het beschermen van de rechtsstaat en verder vormgeven van de Europese grondrechten is belangrijker dan ooit. EU-waarden zijn de basis van EU-lidmaatschap en rechten voor lidstaten. De jaarlijkse rechtsstaat-APK – dankzij voorstellen van D66 nu een realiteit – in de vorm van een Commissierapport over de rechtsstaat waarin alle lidstaten worden gemonitord, moet worden versterkt.
D66 wil dat het makkelijker wordt voor alle inwoners om mee te beslissen over de toekomst van Nederland. Daarom geven we inwoners meer inspraak, onder andere door directe vormen van democratie.
In een sterke democratie houden macht en tegenmacht elkaar in evenwicht. D66 wil het parlement hervormen, uitbreiden en beter ondersteunen, zodat Tweede Kamerleden beter in staat zijn om namens alle inwoners de regering te controleren. Ook de controle op politieke partijen zelf moet beter.
Democratie beperkt zich niet tot de landelijke politiek. Ook op lokaal niveau en buiten de politiek, bijvoorbeeld in het bedrijfsleven en bij publieke instellingen, kan Nederland democratischer. D66 wil ook daar ruimte bieden aan experimenten, initiatieven, controle, ondersteuning en vooral vernieuwing.
Een nieuwe politiek kijkt verder dan de eerstvolgende verkiezingen. Ze houdt rekening met de langetermijngevolgen van politieke keuzes en geeft de mensen die die gevolgen het langst meemaken een stem in de besluitvorming. D66 wil jongeren dan ook beter betrekken bij politieke besluiten en de democratie uitbreiden naar toekomstige generaties.
Betrouwbare en goed toegankelijke informatie vormt de basis van elke democratie. Inwoners verdienen dan ook bescherming tegen manipulatie, buitenlandse beïnvloeding, desinformatie en een tekort aan informatie. Gedegen (onderzoeks)journalistiek scheidt feiten van fictie en helpt kiezers een afgewogen keuze te maken. Objectieve, onafhankelijke en betrouwbare media zijn dan ook essentieel. D66 wil daarom een publieke omroep die zich richt op de kerntaken: informatie, cultuur en educatie. De inhoud moet leidend zijn. Daarnaast moet journalistiek, zowel lokaal als (inter)nationaal, beter ondersteund en beschermd worden.
Betrouwbare informatie is nodig voor gewogen democratische keuzes. Techbedrijven en sociale mediaplatforms hebben in deze informatievoorziening een verantwoordelijkheid en D66 wil hen aan die verantwoordelijkheid houden. In het onderwijs zijn aandacht en tijd voor goed burgerschap en mediavaardigheden van belang.
D66 wil de ceremoniële waarde van het koningschap behouden, maar ziet geen waarde in de politieke rol die de koning nog steeds bij wet vervult. Sterker nog: de invloed die de koning nu als niet-verkozen staatshoofd nog heeft op de Nederlandse regering is ondemocratisch. Daarom wil D66 een modern koningschap waarbij deze ondemocratische punten worden uitgebannen en de koning op gelijke voet wordt gesteld met de rest van Nederland als het aankomt op belastingen, sociale premies en andere zaken zoals bezit.
Elke regio telt dat en dat geldt ook voor de Caribische delen van het Koninkrijk der Nederlanden. De band tussen het Caribisch en het Europese deel van het Koninkrijk beslaan een periode van bijna 400 jaar. De regering en de koning hebben op 19 december 2022 en 1 juli 2023 excuses en vergiffenis gevraagd voor de rol van hun voorgangers in de trans-Atlantische slavernij. De excuses markeren een belangrijke stap in de erkenning en bewustwording van ons gedeelde verleden.
Voldoende middelen zijn nodig voor adequate rechtspraak. De huidige regering heeft op initiatief van D66, na jaren van bezuinigingen, aanzienlijke investeringen gedaan in het versterken van de rechtspraak. Dat was en is nog steeds nodig: de rechtspraak kampt met personeelstekorten, lange looptijden van zaken, technologische ontwikkelingen, onvoldoende beveiliging van archieven van de rechtbanken en hoge werkdruk. D66 wil daarom ook in de komende periode extra blijven investeren in onze rechtspraak en rechtsstaat.
Je inkomen mag nooit een belemmering vormen om je recht te halen. Sociale advocaten moeten kunnen rondkomen, ook als ze net wat meer tijd in de schrijnende zaak van een cliënt investeren. Rechtelijke procedures moeten bovendien begrijpelijk zijn voor iedereen. Mensen moeten zich gehoord voelen en goede hulpverlening krijgen. Rechtsbijstand is heel belangrijk om de toegang tot het recht te behouden voor iedereen. Tegelijkertijd is toegang tot het recht niet alleen maar toegang tot de rechter: goede juridische hulp of andere vormen van conflictbeslechting kunnen de druk bij de rechter verminderen en de toegankelijkheid vergroten. In de hele keten van de rechtspraak is het goed als hier meer oog voor is.
Het beschermen van kinderen is een kerntaak van de overheid. Dit is nog eens extra van belang gezien de afhankelijkheid en dus ook maar zeer beperkte invloed van kinderen op in wat voor situatie en omgeving ze opgroeien, en of dat een veilige leef- en leeromgeving is. Maar wanneer er sprake is van omstandigheden bij kinderen waarin ingrijpen door de overheid nodig is, moet dat wel zorgvuldig en weloverwogen gebeuren. De afgelopen jaren is de overheid er onvoldoende in geslaagd om kwetsbare jongeren te beschermen. Te vaak lieten de zorg en hulp te lang op zich wachten en werden kinderen en ouders of verzorgers onvoldoende betrokken. De belangen van kinderen en hun ouders of verzorgers moeten dan ook weer voorop komen te staan in de jeugdbescherming. Voor D66 is dat dan ook reden om hier extra op in te zetten.
Criminelen maken voor illegale activiteiten gebruik van legale bedrijven en diensten. Deze zogeheten ondermijning morrelt aan de fundamenten van onze rechtsstaat. Denk aan het beïnvloeden van (lokale) politici, het bedreigen van advocaten, officieren van justitie en rechters, het witwassen van geld via legale bedrijven en het inzetten van kwetsbare jongeren. Het tegengaan van ondermijning vraagt om een brede aanpak: van politie en rechtspraak, maar ook de inzet voor projecten gericht op veilige en leefbare wijken, en meer aandacht voor integriteit in het (decentraal) openbaar bestuur. Bescherming tegen ondermijning kan tevens diezelfde vrijheid belemmeren die ook bedreigd wordt door ondermijning. Het is dus zaak daar altijd de juiste balans in op te zoeken.
Vanuit het buitenland gefinancierde lastercampagnes, de Russische trollenfabrieken, druk van China op bedrijven en wetenschappers: op verschillende manieren bedreigen personen en organisaties vanuit het buitenland onze democratische rechtsstaat. Om ons hiertegen te wapenen, zijn sterkere inlichtingendiensten nodig, maar ook een weerbaardere maatschappij en een (vitale) infrastructuur die hier op aangepast is. Er past een goede voorbereiding op escalatie en tegenreacties, al dan niet in Europese verband.
Kwam de dreiging van extremisme en terrorisme voorheen vooral uit jihadistische hoek, inmiddels zien we een toenemende dreiging vanuit het rechts-extremisme en het anti-institutioneel extremisme. Voor D66 zijn haatzaaien en oproepen tot geweld in alle gevallen onacceptabel, net zoals het aanwakkeren van antisemitisme, islamofobie en homohaat. Dat geldt ook voor alle ideologieën die het gebruik van geweld legitimeren, zoals terrorisme, rechts-extremisme, links-extremisme, religieus extremisme en anti-institutioneel extremisme. Deze nieuwe vormen van dreiging vragen om bijstelling van ons contra-terrorismebeleid. Voor D66 is preventie het vertrekpunt. Het bestrijden van extremisme en terrorisme mag daarbij nooit ten koste gaan van rechtvaardigheid en mag onze vrijheid niet onnodig inperken. We dringen daarom dan ook aan op goede privacybescherming en democratische waarborgen in het veiligheidsbeleid.
Dit is een nieuw en hoopvol moment voor Nederland. Een nieuwe generatie van alle leeftijden staat op. Wij willen samen de grote problemen te lijf, in plaats van elkaar. We gaan keuzes maken die te lang zijn uitgesteld. Met nieuwe energie voor Nederland.
