Een groene of een rode stip

Dit artikel is eerder verschenen in Democraat

tekst: Frans Dijkstra

Vanaf 1 januari worden EU-subsidies gekoppeld aan respect voor de rechtsstaat. Het geld kan worden stopgezet of teruggehaald indien lidstaten zich niet houden aan een aantal principes van de democratische rechtsstaat, zoals onafhankelijke rechtsspraak. En alle lidstaten, niet alleen Hongarije en Polen, zullen zich moeten verantwoorden.

Daar heeft D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld hard campagne voor gevoerd. “Zes jaar geleden ben ik daarover begonnen met het voorstel van een scorebord waarop elke lidstaat een groene of een rode stip krijgt voor de stand van de rechtsstaat. Dat lijkt een lange aanloop, maar in de Europese Unie is een paar jaar maar een lichtflits. Het thema is nu helemaal hot. Het wordt duidelijk zichtbaar dat de EU een unie van waarden is.”

Het Europees Parlement heeft In ’t Veld beloond met het voorzitterschap van een nieuwe monitoring-groep waarin parlementsleden snel alarm kunnen slaan als het misgaat in een lidstaat. Dat begon met moorden op onderzoeksjournalisten op Malta en in Slowakije. In ’t Veld: “Daar zijn ongelooflijke beerputten blootgelegd die de regeringen in problemen hebben gebracht. Ons onderzoek viel slecht bij de Europese sociaal-democraten, waartoe de regeringspartijen op Malta en in Slowakije behoren. Dus hebben we ons mandaat verbreed tot álle lidstaten. Dat is organisch gegroeid en dat blijkt een goede formule te zijn. Als er iets gebeurt in een lidstaat, hebben we een week later al een hoorzitting met regeringsleiders, deskundigen, getuigen. We doen alles in het Engels, dus dat werkt lekker snel.”

Ze voert haar strijd ook op sociale media. Zoals met de premier van Slovenië die ontkende dat hij Trump had gefeliciteerd met zijn herverkiezing. Maar In ’t Veld dook een tweet van 5 november op waarin hij dat letterlijk wel deed. De premier had zichzelf voor schut gezet. “Mijn tweet werd 600.000 keer bekeken, dat zal gevolgen hebben voor de man”, zegt In ’t Veld. “Hij is niet zomaar een Trump-gekkie die je weg kunt lachen; als regeringsleider is hij medewetgever in de Europese Unie. Hij en zijn collega’s in Polen en Hongarije zijn extreem ver gegaan, maar ze hebben niet het eeuwige politieke leven. Er zijn mensen die zeggen: gooi die landen er toch uit. Maar landen hebben geen meningen, mensen hebben meningen. Je moet de mensen niet in de steek laten, zeker niet de mensen die aan onze kant staan.”

Ze maakt zich ook zorgen over rechts-populistische ontwikkelingen in Griekenland en Bulgarije. “Die regeringen horen bij de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP), net als de Hongaarse en Sloveense premiers. Ik zie sterke parallellen met de Amerikaanse Republikeinen: een grote conservatieve middenpartij die van binnenuit opgevreten wordt en niet in staat is extreemrechts eruit te gooien. Toch hebben we een fatsoenlijke EVP nodig in Europa.”

Haar monitoring-groep heeft zes maanden lang ook de maatregelen tegen het coronavirus in de lidstaten in kaart gebracht om te toetsen aan de rechtsstaat en de grondwetten. “Mag je de vrijheid wel beperken, het recht op onderwijs, en het functioneren van de parlementen? We maken nu wekelijks een overzicht, dat inmiddels is uitgedijd tot 175 pagina’s. Daarmee gaan we aan de slag.” Aan het Brexit-drama ziet In ’t Veld nog geen einde komen. “Het prijskaartje zal pas de komende jaren duidelijk worden”, verwacht ze. “Zowel de Britten als de EU zullen moeten betalen. Alle aandacht was gericht op handel visserij en economie. Maar er is nog heel veel onduidelijk over de gevolgen voor politie en andere uitwisseling van gegevens, die de Britten blijven ontvangen. Nu vormen ze een doorgeefluik naar de Verenigde Staten. Hoe kunnen we dat aanvechten?”

Met ruim een kwart eeuw aan ervaring als medewerker en lid van het Europees Parlement hoort Sophie in ‘Veld tot de oudgedienden die zich zes jaar lang kunnen vastbijten in een thema. Maar om zich heen ziet ze de collectieve ervaring verschrompelen. “Het nieuw gekozen Europese Parlement bracht 63 procent nieuwelingen. Dat brengt nieuwe energie en dynamiek, maar het tast ook het institutioneel geheugen aan. Bovendien kost het een paar jaar voordat je hier goed de weg weet. Daar komt het virus nog bij: geen praatje meer in de wandelgangen, geen toevallige ontmoeting meer met een politieke tegenstander. Alles moet via een scherm verlopen. Dat doet het parlement geen goed.”