Grenzeloos verbindend

Dit artikel is eerder verschenen in Democraat

tekst: Jan Vincent Meertens
foto’s: Jeroen Mooijman

Twee lijsttrekkers, twee werelden, dezelfde idealen. Want de omstandigheden roepen – net als vijftig jaar geleden – op tot een
nieuw begin. Tot nieuw leiderschap. Sigrid Kaag is – net als Hans van Mierlo – onverstoorbaar en evenwichtig. Geen loze beloftes maar volledige inzet. Benaderbaar en authentiek; wat je ziet is wat je krijgt. En vooral: grenzeloos verbindend. Met die verbindende kwaliteiten oogstte Sigrid Kaag als topdiplomaat bij de Verenigde Naties bewondering overal ter wereld. Nu volgen we haar als D66-lijsttrekker tijdens de online campagne in Nederland, aan de hand van de drie met elkaar verbonden bouwstenen van het D66-verkiezingsprogramma.

Tijdens de zoomsessie spreekt Sigrid Kaag met leden van de afdeling D66 Drenthe. Ze zijn blij haar te ontmoeten en sommigen hebben vragen voorbereid. Het is opvallend hoe groot haar dossierkennis is. Het gesprek gaat over windmolens aan de grens en grensoverschrijdende samenwerking. Ze vertelt over haar gesprekken met de minister van Handel van NoordrijnWestfalen. Een enkele keer is ze overvraagd. “Dat weet ik nu even niet. Ik zal het boek van Latour zeker lezen…”

Ze is – zelfs achter een computerscherm – benaderbaar en authentiek. Maar online campagnevoeren vraagt veel. “Deze campagne wordt en is nu al anders dan alle andere. Het oude bekende, het canvassen en het spreken met mensen op straat zoals we gewend zijn; het kan nu niet. En we weten niet wat er in de toekomst wel kan. Natuurlijk mis ik het contact met kiezers. Maar dat vraagt dat we creatief zijn, nieuwe manieren vinden om mensen te bereiken. We leren van de herindelingsverkiezingen in november. Ik zie al veel mooie initiatieven vanuit de vereniging. Dat is ook D66: inventief zijn, het beste ervan maken met de middelen die we hebben. Daar heb ik veel vertrouwen in.

Het ministerschap – “om zever uur vanochtend zat ik al op de radio”, het lijsttrekkerschap en het leiderschap, zoals tijdens deze avondsessie op het landelijk bureau, zorgt voor lange dagen. Gelukkig is haar drukke reisschema door de strenge coronamaatregelen flink ingekort. Ze organiseert tegenwoordig digitale handelsmissies, onder meer met VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen. Onlangs ‘naar’ Zuidoost-Azië en ‘naar’ Parijs, waar honderd innovatieve bedrijven zich konden oriënteren op hun kansen voor ‘de duurzaamste Olympische Spelen ooit’ in 2024. De digitale missie naar Afghanistan was niet voor de handel maar vanwege de Nederlandse bijdrage aan lokale partners die werken aan de Afghaanse stabiliteit, veiligheid en de rechtsstaat. “Natuurlijk is het jammer om mensen niet meer in real life tijdens deze handelsmissies te kunnen ontmoeten. Maar het brengt ook voordelen: we reizen nu niet met een hele groep mensen naar verre landen. We leggen contacten met de andere kant van de wereld, vanuit onze eigen huiskamer. Dat is anders, maar het is ook een enorme digitaliseringsslag. Het werk gaat immers door. We benutten de tijd en deze periode voor verdieping en ondersteuning; zowel politiek als humanitair en door middel van het leggen van nieuwe verbindingen. Dit helpt ook ons bedrijfsleven. En groen is de kleur!”

Het zoomen, live in gesprek gaan met mensen op Instagram en de digitale missies en congressen horen bij haar werk in tijden van corona. Maar het is ook ironisch dat we juist in deze crisis nog
meer afhankelijk lijken te worden van Big Tech en Big Pharma. In december ging Google een half uur uit de lucht. Het was schokkend om te zien hoe dat ons allemaal kortstondig raakte. Geen toegang tot mailboxen, verwarmingsinstallaties, bewakingscamera’s; digitale vergaderingen die onderbroken werden. Sigrid Kaag: “De impact
van deze bedrijven op ons leven is te groot. Ze maken de samenleving te afhankelijk van hun producten en dragen bij aan sociale ongelijkheiden onveiligheid. Die ongebreidelde macht moet
doorbroken worden. Ik zal actief, in Europees verband, met deze bedrijven aan de slag gaan om tot een socialer, eerlijker bedrijfsmodel te komen. Daar hoort ook belasting betalen bij. Het aanpakken van deze Amerikaanse en Chinese bedrijven gaat het beste op Europees niveau, niet in de laatste plaats door het ontwikkelen van Europese alternatieven.”

En daar liggen ook grote kansen voor Nederlandse bedrijven, waar Sigrid Kaag pal voor staat. “Het mkb is de motor van onze economie
en ik zie dagelijks prachtige bedrijven die innovatieve en duurzame oplossingen presenteren. Deze bedrijven scheppen werkgelegenheid en dragen bij aan een schone en eerlijke economie. We gaan de klimaatcrisis zo stevig aanpakken dat wij er allemaal aan gaan verdienen. We kunnen echter niet blíjven weglopen van scherpe keuzes die er ook gemaakt moeten worden – al gemaakt hadden moeten worden. De consequenties van onze ambitie moeten we onder ogen zien. Daar hoort bijvoorbeeld het sluiten van megastallen bij. Dat is pijnlijk, maar ik wil daar niet van weglopen en met de betrokken ondernemers zoeken naar radicale hervorming, ook in de landbouw. Ik strijd voor verduurzaming van ondernemerschap.”

Aan iedere Nederlander die ongerust is over de ernstige devaluatie van onze democratie, stelde het Appèl, dat het Initiatiefcomité D’66 – met Hans van Mierlo voorop – op 15 september 1966 presenteerde. “Als student bewonderde ik Hans van Mierlo al”, zegt Sigrid Kaag. “Hij zag een andere politiek voor zich.”

Die devaluatie van de democratie zien we nu weer vlak bij huis gebeuren – in Polen en Hongarije bijvoorbeeld. De echo van hun leiders klinkt al door in Nederland. In het verkiezingsprogramma van de VVD bijvoorbeeld, wordt de sociale advocatuur beperkt. CDA-lijsttrekker Hoekstra gebruikt het woord cultuurrelativisme te pas en te onpas en PVV-leider Wilders noemt Viktor Orbán van Hongarije een grote held. Nationaal-populistische retoriek die de wetenschap, de media en uiteindelijk onze saamhorigheid ondermijnt, vindt Sigrid Kaag. “En dat is gevaarlijk. Want het afbreken van onze rechtsstaat gaat sluipenderwijs. Ik zal altijd een gezonde, robuuste rechtsstaat met rechte rug verdedigen.” Ze zal niet buigen, in Nederland, Europa of daarbuiten, voor nationaal-populisten.

Haar vastberadenheid komt niet alleen voort uit politieke overtuiging. Ze is getuige geweest van de burgeroorlogen in Syrië en Soedan. Ze heeft vluchtelingkampen bezocht en het vreselijk verdriet en onrecht gezien dat onschuldige burgers is aangedaan. Ze heeft dus voor hetere vuren gestaan. In wat sommigen schurkenstaten noemen, onderhandelde ze voor de veiligheid van de burgers. Ondanks de scherp tegengestelde belangen waren de gesprekken die ze voerde fatsoenlijk. “We lieten elkaar uitspreken en konden het opbrengen te luisteren. Daarin zit ook de kracht. Door te luisteren ontdek je de zorg, de angst of de zwakte. Ik bereidde me grondig voor en had belangstelling voor hun standpunten, hoe oneens ik het ook met ze was. Die belangstelling was wederzijds. En dat is wat ik mis in het huidige debat in Nederland. Er ontbreekt vaak het fatsoen, de
wederzijdse belangstelling. Ik voelde afkeer en groot ongemak bij het aanhoren van het geruzie, geharrewar – en erger: de openlijke Jodenhaat en discriminatie – rondom het uiteenvallen van Forum voor Democratie.”

Ze was bij het aanvaarden van haar leiderschap duidelijk over samenwerking met partijen zoals FvD: “Wij werken principieel nooit met hen samen in een coalitie. Ook niet met radicale socialisten die uit de euro willen en onze banen op het spel zetten. Er zijn grenzen aan pragmatisme.” Dat wil niet zeggen dat ze niet luistert naar wat er gezegd wordt. Ze waardeert het compromis als erkenning van kracht in verscheidenheid, de kracht van onze rechtsstaat en democratie. “Ik blijf ook in gesprek en verbinding zoeken. Draagvlak creëren voor onze visie. Ik hoop alle Nederlanders te kunnen bereiken met een positieve boodschap waarin hoop en solidariteit centraal staan. Waarin niemand – ook de kiezer niet die de oren laat hangen naar de populisten – buiten de boot valt.”

Na haar jarenlange ervaring bij de Verenigde Naties – waar ze in 1994 begon – weet Sigrid Kaag beter dan ooit wat we in Nederland hebben en wat we te verliezen hebben. Ze vindt dat er een einde moet komen aan de verheerlijking van een Nederland uit het verleden. ‘Nederland weer van ons’ is een politieke kreet zonder toekomst, gebaseerd op angst. “Die angst is niet nodig, er is perspectief. We zijn misschien bezorgd, maar kijk naar wat we hebben, naar waarop we verder kunnen bouwen.” Ze zal dat optimisme altijd blijven uitdragen, ook in debatten met populistische tegenstanders. Want ze is trots op Nederland. Ze vertelt: “Ik was ontroerd door de auditie van Hanin, bij The voice of Holland. Drie jaar is ze pas in Nederland. Ze betoverde ons met de vertolking van Let It Be en met een prachtige toegift in het Arabisch. Hanin is gevlucht uit Syrië, woont nog maar drie jaar in Nederland en zegt: Iedereen is aardig tegen ons. Het ontroert me niet alleen, maar het maakt me ook trots. Trots op Hanin en trots op Nederland!”

Sigrid Kaag ziet dat het vertrouwen in de overheid en de politiek laag is. Ze ziet ook behoudzuchtig leiderschap zonder lange termijnvisie en dat geen harde keuzes heeft durven maken. “Het sociale contract tussen burger en overheid is verbroken. De balans tussen welvaart en welzijn is verstoord. De sociale mobiliteit stokt en de ongelijkheid neemt alleen maar toe. Terwijl er in een deel van de samenleving ongebreideld vermogen is opgebouwd, zien we het fundament van onze samenleving aangetast worden. Neem de jarenlange wachttijden voor de sociale huur, de verdubbeling van het aantal daklozen of het feit dat je bij een sollicitatie beter een strafblad
dan een buitenlandse achternaam kunt hebben. En juist waar de klappen vallen, zie ik in deze crisis de bereidheid om nog meer offers te brengen. Ik zie veerkracht en karakter daar waar men eerder de moed zou kunnen verliezen. Ik zal voor deze mensen strijden: de ongelijkheid terugdringen en perspectief brengen. Dat betekent onder andere: fors investeren in onderwijs en het bouwen van een miljoen woningen.”

Sigrid Kaag laat zich niet leiden door huilende wolven. Peilingen zullen haar niet van de wijs brengen. Die worden te vaak gebruikt om moeilijke en impopulaire beslissingen – bijvoorbeeld over het klimaat of Europa – uit te stellen. Ze vindt dat zelf draagvlak creëren verantwoordelijk leiderschap is. Ze is ook realistisch, zeker nu in
deze crisis. “Politiek is niet maakbaar, je moet omgaan met wat je wordt gegeven. Maar daar kun je toch je eigen richting aan geven. Maar je moet je oog op de bal houden en tegelijkertijd het doel niet uit het oog verliezen. Het is belangrijk om het grotere verhaal voor te houden. Het gaat om een visie, een richting waarmee je op reis gaat. Daar moeten we goed aan vasthouden en uitleg aan geven.”

Haar ervaring als internationaal onderhandelaar en haar onverstoorbaarheid en evenwichtigheid zullen ervoor zorgen dat zij, haar team en de partijen met wie zij coalities smeedt – in Nederland, Europa of daarbuiten – deze drie bakens nooit uit het oog zullen verliezen. Dat ze grenzeloos verbinding zoekt voor een hechter
sociaal fundament, een schone economie en een rechtsstaat voor alle mensen. Het perspectief van een groots, fatsoenlijk, tolerant en empathisch Nederland dat respect en gezag verdien in Europa en ver daarbuiten.