Rob Jetten: Als de wereld op z’n kop staat, gaan wij niet wanhopen, maar handelen

Wereld trilt op grondvesten
Congres, niet eerder in de geschiedenis van onze partij kwamen we bij elkaar op een moment waar zoveel op het spel staat. Je hoeft de krant maar open te slaan, het journaal aan te zetten of door je tijdlijn heen te scrollen om te zien dat de wereld op z’n kop staat.
 
We zien hoe de leider van het vrije Westen de wereldeconomie in chaos en onzekerheid stort. Met een onverantwoorde handelsoorlog die niets dan verliezers kent. De beurzen kleurden deze week donkerrood, met angst voor een recessie terwijl mensen zich nu al zorgen maakten om hun huren en boodschappen. En niemand weet wat er morgen weer uit Trump’s krankzinnige koker komt. En heel eerlijk, als je hem zo bezig ziet, hij weet het zelf waarschijnlijk ook nog niet.
 
We hebben nog lang te maken met een Amerikaanse president die de democratische rechtsstaat afbreekt, bondgenoten bedreigt, en flirt met dictators. Dan echo ik de woorden van Jan Terlouw: hoe kan het dat de Amerikanen – ooit onze meest dierbare bondgenoten – nu conflict en verdeeldheid aanwakkeren?
 
Deze Amerikaanse president belichaamt het gevaar van antidemocraten aan de macht. Nu de grootste democratie ter wereld afbrokkelt, zijn wetenschappers niet meer zeker van hun baan; worden journalisten geïntimideerd en rechters ingezet als politiek drukmiddel.
 
De gevolgen daarvan merken we ook in de rest van de wereld.
 
Netanyahu, met zijn allesvernietigende oorlog in Gaza en de Westbank. Meer dan 15.000 kinderen zijn gedood. Duizenden families verwoest. En nu weer, vijftien hulpverleners geëxecuteerd. Het leed en de wanhoop van de Palestijnen is ongekend. Het kabinet blijft muisstil, want van Wilders mag Israël geen strobreed in de weg worden gelegd. Minister-president Schoof zei zelfs dat er in Gaza voor hem “geen rode lijn” is! En dat vanuit Den Haag, dé stad van het Internationaal Recht. Als Nederland zijn we daarom leiderschap voor mensenrechten aan onze stand verplicht. Leiderschap dat over oorlogsmisdaden niet flúistert, maar een streep in het zand trekt. En leiderschap dat net als Macron durft te kiezen voor een tweestaten oplossing en dus ook de erkenning van een onafhankelijke, Palestijnse staat.
 
Oók Poetin gaat door, en vuurt elke dag zwermen drones en raketten af op Oekraïense woonwijken. En terwijl de Oekraïners zich dapper verzetten en de Russische opmars weten te stuiten keert de Amerikaanse president zijn rug naar Oekraïne en Europa. Met als dieptepunt: de brute schoffering van Zelensky tijdens zijn bezoek aan het Witte Huis. Wie de beelden zag, wist: de machtigste man van de vrije wereld, speelt met internationale veiligheid alsof het een reality show is.
 
De directe impact van Trump’s roekeloosheid ervaarde ik begin dit jaar. Toen ik een bezoek bracht aan Lviv en Kyiv, met schrijvers Jaap Scholten en Tommy Wieringa van de Stichting Protect Ukraine.
 
Op de grootste militaire basis van het Europese continent sprak ik met jonge mannen en vrouwen. Nog niet eens zo lang geleden droomden zij van een baan als arts, als leraar, als elektricien. Maar nu leren ze loopgraven aanleggen, krijgen ze medische training en worden zij binnen 45 dagen klaargestoomd om als soldaat het front te bestormen.
 
We brachten ook een bezoek aan de heldenbegraafplaats. Waar duizenden Oekraïners liggen begraven. Terwijl een begrafenisstoet van familie en kameraden ons passeerden, werden de volgende gaten al gegraven. Rij na rij. Vlag na vlag. Daar zag ik hoe de strijd tégen Poetin en vóór de vrijheid wordt betaald met bloed van een generatie Europeanen.
 
Als je met Oekraïners praat, zie je wat oorlog met een mens doet. De pijn; het verdriet; en de vermoeidheid. Maar zoals Tommy Wieringa treffend omschreef, het was niet wanhoop die de mensen vervulde. Het was een verlangen naar vrijheid. Een heldhaftige veerkracht om te blijven handelen. Om hoop te laten winnen van angst.
 
En Oekraïners vertelden me: we vechten niet alleen voor ons dorp of onze stad. We vechten voor onze vrije manier van leven. Om vrij te zijn. Omdat we weten: onder het juk van Poetin bestaat geen vrijheid, alleen tirannie.
 
Niet wanhopen, maar handelen. Dat is wat Oekraïners kenmerkt en op de been houdt. Dat is het minste wat zij ook van ons mogen verwachten. Want hun strijd, is ook onze strijd. Dus ik zeg tegen alle Oekraïners: wij zullen jullie altijd blijven steunen!
 
Daarom waren wij – Europeanen in hart en nieren – de eerste partij met een concreet voorstel voor meer geld naar defensie, minstens 3%. En daarom bouwen wij al jaren aan die Europese krijgsmacht. Want democraten, het enige antwoord op Trump, op Poetin, op Netanyahu, is elke dag strijden voor een verenigd Europa. Vechten voor vrijheid en voor mensenrechten wereldwijd. En nu het leiderschap van de vrije wereld vacant is, is het aan dát Europa, aan ons Europa, om de nieuwe leider van de vrije wereld te zijn!
 

Experiment van VVD faliekant mislukt
Wat er in de wereld gebeurt, wat er in Amerika gebeurt, kent ook zijn weerslag in ons eigen land. In elk gezin voeren mensen intense gesprekken. Dreigt er oorlog? Komt de dienstplicht terug? Heb ik echt een noodpakket nodig? Andere mensen voelen de dreiging doordat liberale rechten voor fundamentele, individuele vrijheden waar we zolang voor hebben gevochten, meer en meer onder druk staan.
 
En in veel woonkamers vindt een minstens zo’n intens gesprek plaats. Hoe redden we het tot het einde van de maand? Waar betaal ik de zwemles van, de kinderopvang en de energierekening? Ga ik naar de tandarts of niet?
 
In Nederland kregen we een kabinet dat beloofde de zorgen van mensen weg te nemen. Maar na maanden van geruzie zonder resultaat zijn Nederlanders diep teleurgesteld. Dit kabinet heeft het vertrouwen van de kiezer in minder dan een jaar alweer volledig verspeeld.
 
Mensen, van links tot rechts, zijn verbolgen dat Wilders aan de knoppen zit van onze veiligheid. Wilders bepaalt wat de minister-president wel en niet mag zeggen als hij in Europa spreekt met leiders als Tusk, Macron, en Von der Leyen.
 
En terwijl Europa hele grote keuzes maakt over oorlog en vrede, over geld en handel; was Nederland druk met de vraag: waarom de asielminister weigert om vrijwilligers een lintje te geven? Een rel die door de PVV zelf werd uitgelokt en uitvergroot.
 
Mensen zagen massaal het onbeschofte en onprofessionele optreden van minister Faber. Waren ze vorig jaar al verbaasd dat iemand met haar reputatie überhaupt minister mocht worden; nu is iedereen met stomheid geslagen dat zij nog altijd minister mag blijven. Een ruziemaker die helemaal niets voor elkaar krijgt!
 
Er is maar één reden voor zulke incompetentie in dit kabinet. VVD-leider Yesilgöz verbond haar lot aan de PVV en gaf Wilders de hoofdrol in ons landsbestuur.
 
Het verzet van D66 tegen deze coalitie was van begin af aan groot. Maar ik heb ook altijd gezegd: we staan open voor goede plannen die Nederland beter maken.
 
Maar inmiddels moeten we concluderen dat daar niets van terechtkomt. We zien chaos, we zien ruziemakers. En voor mij het allerbelangrijkste: 0 resultaat. 0 resultaat. Er wordt niets, maar dan ook niets geleverd.
 
En in deze tijd kunnen we ons zo’n onzalig experiment niet veroorloven. Een experiment dat onze economie beschadigt en onze internationale positie op het spel zet.
 
Wat Nederland nu nodig heeft is serieuze politiek en constructieve samenwerking. In plaats van chaos en geruzie dat niemand iets oplevert. En dan vraag ik me toch af: zouden ze bij de VVD al spijt hebben van dit experiment?
 
Wordt het niet eens tijd voor de VVD, om Nederland excuses te maken voor deze enorme puinhoop en stilstand? Laten we eerlijk zijn, jullie experiment is faliekant mislukt!
 
D66 kiest voor doorbraken
Democraten, bij een kabinet dat chaos creëert en niets presteert, gaan wij niet wanhopen, maar handelen. Geïnspireerd door de Oekraïners.
 
Het kortetermijndenken houdt Den Haag in de wurggreep. Met kortzichtige verkiezingspraatjes die vaak niet verder reiken dan de volgende verkiezingen. Laten wij het lef en leiderschap tonen om wél groots aan de slag te gaan. Wij zijn de partij van de vooruitgang. En wij zullen aan doorbraken werken die het verschil maken voor mensen.
 
Een doorbaak die Nederland nu nodig heeft, is die voor een nieuwe economie. Want als we de komende jaren fors willen investeren in ons land, dan kan dat alleen als we dat geld ook eerst verdienen. Dat gaat niet lukken als onze economie blijft hangen in die fossiele technieken uit de vorige eeuw. Het is aan deze generatie om keuzes te maken wat voor soort economie we over 5 à 10 jaar willen hebben. En ik zal u vertellen waar ik voor kies.
 
Ik kies voor een economie die schoon is, innovatief, met de blik naar buiten, en met een goed inkomen voor mensen. Ik wil inzetten op werk dat Nederland nodig heeft en beter maakt. De grote tekorten die we hebben in de bouw, de zorg en de techniek: laten we dáár talent voor gaan halen, laten we dáár talent voor gaan opleiden.
 
En ik zeg dus ook: stop met werk dat helemaal niets toevoegt aan onze economie, maar wel zorgt voor overlast in onze buurten en onze natuur. Stop met slachthuizen, stop met megastallen, stop met nog meer distributiecentra. Stop met bedrijven die draaien op fossiele subsidies en op het uitbuiten van arbeidsmigranten. Zo maken we ruimte voor échte doorbraken in ons land. Met ruim baan voor ondernemers met groene oplossingen. Met ruim baan voor duurzame voedselproductie. En met ruim baan voor AI en innovatie.
 
En het domste wat je kan doen als je een nieuwe, bloeiende economie wilt, is nu bezuinigen op onderwijs, wetenschap en innovatie. Dat hoef ik aan D66’ers niet uit te leggen. Maar ondanks alle negatieve adviezen van economen, ondanks de protesten van studenten en docenten, ging de Eerste Kamer deze week definitief akkoord met de grootste onderwijsbezuiniging van deze eeuw. Met steun van het CDA, en dat valt me van ze tegen.
 
Zo is de deur opengezet voor de afbraak van onze universiteiten. Wetenschappers worden de deur gewezen. Baanbrekend onderzoek, bijvoorbeeld naar Parkinson, wordt teruggeschroefd. En mbo’ers die net weer de waardering kregen, worden het kind van de rekening. Wij, D66’ers, maken een fundamenteel andere keuze. Want zoals Robbert Dijkgraaf zegt: kennis is onze waardevolste grondstof, en onderwijs de grootste gelijkmaker!
 
Ook een leefbaar klimaat, en een land met droge voeten, vraagt om doorbraken. Want hoe hadden we ooit die machtige Zuiderzee kunnen bedwingen, als coalitieleiders niks anders deden dan elkaar de maat nemen?
 
D66 wil investeren in schone energie. En omdat die investeringen generaties mee kunnen, mag de overheid daar ook voor lenen. De staatsschuld is voor ons geen belemmering om te investeren in onze toekomst. Dat doen we niet alleen voor onze onafhankelijkheid van foute regimes of voor een lagere energierekening, maar ook voor de wereld die we schoner willen doorgeven aan onze kinderen.
 
Gezinnen, alleenstaanden en gepensioneerden vragen om doorbraken op de woningmarkt. Hoe konden we ooit de Deltawerken bouwen, als we ons land eeuwig hadden laten regeren door de rel van de dag?
 
Te veel mensen zetten hun levens nu op pauze omdat zij geen huis kunnen vinden. Dat gaan we veranderen. En ja, daarvoor mogen heel wat heilige huisjes omver. Wij gaan de hele boel aanpakken. Want het kan niet zo zijn dat mensen elkaar in een stad tonnen moeten overbieden, terwijl daar vlak buiten weilanden braak liggen.
 
En daarom zeg ik: de belangrijkste doorbraak voor nu, is alles op alles zetten, om tien nieuwe steden te bouwen. Met groene wijken, waar kinderen veilig kunnen spelen, en waar mensen weer een thuis vinden. Wij zullen alles op alles zetten om deze wooncrisis eindelijk te doorbreken!
 
Bezem door de overheid
Democraten, niet wanhopen, maar handelen. Dát is ons antwoord op de populisten, op de antidemocraten.
 
Maar die doorbraken voor een nieuwe economie, betaalbare woningen, en het beste onderwijs, gaan alleen lukken met een radicaal betere overheid.
 
Mijn inwerkperiode zit er inmiddels wel op. Dat kun je aan mijn grijze haren wel zien. En ik zie al jaren hetzelfde. De boel zit muur- en muurvast.
 
Regels die bedoeld waren om ons land schoon te houden, zijn nu de regels die de komst van schone energie tegenhouden. En regels die mensen woonplezier moesten geven, hinderen nu de bouw van nieuwe huizen. Alle logica is zoek. Iedereen zit elkaar in de weg.
 
Terwijl als er nood aan de man is, zoals tijdens de energiecrisis, dan kan het opeens wél. Toen Poetin Oekraïne binnenviel, lukte het om binnen één jaar onafhankelijk te worden van Russisch gas. Terwijl dat normaal jaren zou duren. Maar als minister brak ik door muren heen omdat het nodig was. Maar wie buiten crisistijd iets probeert op te lossen, krijgt te horen: computer says no.
 
Dus ik zeg: haal de bezem door de overheid. We verminderen de regeldruk naar Brits voorbeeld: één regel erbij? Dan twee eraf. En als organisaties als de Belastingdienst tien jaar nodig hebben voor eerlijker belastingen, dan bouwen we wel een nieuwe dienst, die het sneller kan. Wij gaan de boel eens flink opschudden!
 
Nederland weer op de rails
Democraten, wij willen ons land weer op de rails krijgen. Bij D66 geloven we dat het anders kan. Dat morgen mooier kan zijn dan vandaag, voor iedere Nederlander.
 
In een land, waar we niet tegenover elkaar staan, maar zij aan zij aan de slag gaan. Waar we problemen niet voor ons uitschuiven, maar met beide handen aanpakken.
 
Bij D66 nemen we nooit genoegen met hoe dingen zijn, maar blijven we strijden voor hoe ze beter kunnen. Nederland zit vol veerkracht, energie en goede ideeën. Als we de moed hebben om te vernieuwen en samen te werken, kunnen we opnieuw een land worden waar alle Nederlanders trots op zijn.
 
Dát Nederland ligt binnen handbereik.
 
Laat die honger naar doorbraken een opdracht voor ons allen zijn.
 
Om geen genoegen te nemen met kleine stappen, maar om groots te denken. Dát D66 verhaal gaan we van de daken schreeuwen.
 
Democraten, laten wij leren van de Oekraïners. Als de wereld op z’n kop staat, gaan wij niet wanhopen, maar gaan we handelen.