Rob Jetten spreekt in het Britse Lagerhuis over Brexit

Geachte parlementsleden, mede-liberaaldemocraten, dames en heren, Europeanen,

Ik hoop dat u het kan waarderen dat ik achter dit spreekgestoelte heb plaatsgenomen zonder onnodige a-ritmische lichaamsbewegingen en zonder ongemak te veroorzaken. Dit is mij gelukt ondanks het feit dat ik aan de andere kant van de Noordzee de reputatie heb wel van een dansje te houden.

Het is een grote eer om vandaag de kans te hebben voor u te spreken in deze beroemde gebouwen, de huisvesting van een van ‘s werelds meest eerbiedwaardige parlementen. Het zal u zijn opgevallen dat ik niet het “oudste parlement” of “mother of all parliaments” zei, zoals het gebruik is. Dat had ik graag gedaan, maar helaas zijn deze beschrijvingen beide onjuist.

Dit betekent niet dat ik onbeleefd wil overkomen, of zelfs dat ik denk dat er geen ruimte is voor vleierij. Verre van. Echter, in deze rumoerige tijden wil ik niet de schijn opwekken dat ik bijdraag aan een gevoel van Brits exceptionalisme met historische verdraaiingen. Er zijn al genoeg politici die dit prima aankunnen zonder mijn hulp.

De leden onder u die het Nederlandse nieuws volgen weten dat ik er nog niet in geslaagd ben om een reputatie als levendige spreker te vergaren. De grootste teleurstelling tot dus ver is dat ik geneigd ben mezelf te herhalen. Ik ben geneigd mezelf te herhalen.
Dus maakt u zich geen zorgen als uw gedachten soms afdwalen naar één of ander verschrikkelijk detail van een no-deal rampscenario.
Dus laat ik me herhalen. Ik ben ontzettend dankbaar voor uw uitnodiging, ook al heeft u die oorspronkelijk aan mijn illustere voorganger Alexander Pechtold verstrekt. Misschien is het daarom beter om te zeggen dat ik u dankbaar ben dat u  de uitnodiging niet snel heeft ingetrokken toen u hoorde van mijn verkiezing tot fractievoorzitter, wat begrijpelijk was geweest. Ik ben erg dankbaar hier uitgenodigd te zijn voor mijn eerste korte toespraak als fractievoorzitter.

Eén van de belangrijke aspecten die de veiligheid van deze omgeving van politieke geestverwanten biedt is de vrijwaring van leeftijdsdiscriminatie. Met mijn 31 jaar ben ik de jongste persoon in de geschiedenis van onze partij om verkozen te worden tot fractievoorzitter en voel zodoende een sterke band met Sir Vince, die ook een relatieve nieuwkomer is. Wij behoren tot dezelfde generatie leiders.

Een andere reden dat het goed is om hier vandaag tussen vrienden te zijn is het feit dat we ons momenteel in een ongekende, chaotische en steeds verslechterende politieke situatie bevinden. Een situatie zoals die voorheen volstrekt onvoorstelbaar was. In elk geval gedurende mijn levenstijd, net als dat van Sir Vince. Dat laatste is wellicht iets veelzeggender.

Een situatie die zo alarmerend is dat het niet alleen vraagt om het durven uitspreken van harde waarheden, zoals dat kan tussen vrienden, maar ook vraagt om de morele steun en troost die alleen vrienden elkaar kunnen geven. Ik heb het natuurlijk over de tragedie die wordt aangeduid met de misleidend eenvoudige en tragisch aanstekelijke naam “Brexit”.

Laten we het eerst even hebben over dat verschrikkelijke woord. “Brexit”. Want woorden zijn belangrijk. Woorden zijn de enige manier die we hebben om ons begrip van de realiteit en de problemen die daarmee samenhangen met anderen te delen, zonder wie we deze problemen nooit zouden kunnen oplossen. Expressionistische dans – met of zonder ABBA – kan deze klus niet klaren.

Taal is het belangrijkste middel van de menselijke soort in Darwins eeuwige race. Maar het is ook, zoals Wittgenstein zei, de begrenzing van ons universum. Over ‘hard borders’ gesproken.

Taal kan zelfs onze vijand worden. We kunnen woorden gebruiken als wapens van misleiding en vernietiging. De geschiedenis is vergeven van voorbeelden van crimineel politiek misbruik van taal. Van de ‘great leap forward’ tot de ‘Clean Skies Act’ van George Bush en Trumps ‘clean coal’.

Het woord Brexit roept een beeld op van een Groot-Brittannië dat opsluiting moet verduren in een soort kooi. Een kooi waar het uit kan ontsnappen door simpelweg door de uitgang naar buiten te lopen. Opstaan en weglopen. Een enkele, eenvoudige wilsdaad.
Je hoeft alleen maar ja of nee te zeggen. Een makkie. Erin of eruit. Het enige wat je hoeft te doen is het vakje aankruisen.

De aantrekkingskracht van het beeld dat het woord Brexit oproept is duidelijk. Opstaan en naar de uitgang lopen heeft de smaak van vastberadenheid, onafhankelijkheid, verandering en actie. Een stuk aantrekkelijker dan passief op je handen blijven zitten. Met je duimen draaien. Dingen houden zoals ze zijn, uit angst voor wat zich buiten het hok bevindt. Daarnaast beschikt het woord vervelend genoeg ook nog over een zekere flexibiliteit waarmee het naar allerlei aantrekkelijk klinkende afleidingen gevormd kan worden. Zoals ‘Brexiteer’.

Wie wil er nou zoiets ouderwets en saais zijn als een ‘remainer’ wanneer je ook iets nieuws en spannend als een ‘Brexiteer’ kunt zijn, die onverschrokken door de uitgang de grote buitenwereld tegemoet treedt.

Maar de associaties die het woord Brexit met zich meebrengt hebben niks te maken met de werkelijkheid. Welke bijvoeglijke naamwoorden je er ook mee verbindt.

Theresa Mays “Red White and Blue Brexit” – overigens ook de kleuren van de Nederlandse, Franse en Luxemburgse vlag – heeft nog steeds geen band met de realiteit. Net zo min als de Corbyns Orwelliaanse “Jobs first Brexit”, wat in feite neerkomt op iets als een “efficiënte verspilling” of een “constructieve ontmanteling”.
De ware kleuren van de Brexit zijn niet die van Le Tricolor of de Union Jack. Verre van. De ware kleuren van de gecompliceerde realiteit die bewust verborgen wordt gehouden achter het woord Brexit zijn een oneindig aantal tinten grijs.

De Europese Unie – zoals de grote liberaal Winston Churchill het voor zich zag – is een levende, organisch groeiende entiteit. Ze heeft het leven gevat door een vrijwillige samenbundeling van soevereiniteit door de oprichtende staten. En de bepalende eigenschap van leven is groei, evolutie en ontwikkeling.

45 jaar lang is het Verenigd Koninkrijk een integraal onderdeel geweest van dat levende, zich ontwikkelende organisme. Haar economisch, juridisch, politiek, sociaal en cultureel leven is langzaam samengegroeid en geïntegreerd in die van de andere lidstaten. 45 jaar van geleidelijke harmonisatie. 45 jaar van langzaam maar gestaag samenkomen. 45 jaar van steeds hechtere eenheid.
Jaar na jaar, verdrag voor verdrag, richtlijn voor richtlijn, rechterlijk vonnis voor rechterlijk vonnis, top voor top is het juridische raamwerk van het Verenigd Koninkrijk samengesmolten met dat van de Unie. Knoop voor knoop, draad voor draad, is het Verenigd Koninkrijk verweven het rijke weefsel van onze Europese Unie. Het weefsel kan niet meer ontsponnen worden. Het kan alleen maar worden verscheurd. Draden kunnen eruit worden gehaald, maar het weefsel van het Verenigd Koninkrijk kan er niet onbeschadigd uitkomen. Laat staan verbeterd.

‘Brexit’ is geen simpele kwestie van de uitgang nemen. Er bestaat geen eenvoudige scheiding. Het is alleen maar, scheuren, snijden en vernietiging. Elk element, elke kleine draad is verbonden. De grootste raadsels, zoals de douane-unie en de Ierse grens, overheersten het politieke debat. Maar de waarheid is dat er lastige, complexe vraagstukken in iedere laag van het weefsel liggen.

Gedurende 45 jaar in de EU heeft het Verenigd Koninkrijk tienduizenden Europese wetten en regels geïmporteerd. Nog duizenden meer hebben een directe werking. Europees recht heeft al voorrang boven Brits recht sinds de Britse toetreding. Een juridische werkelijkheid die maar zelden wordt begrepen. Het weefsel van het Europese juridische geraamte is het weefsel van het politieke leven in het Verenigd Koninkrijk.

Europese verordeningen en richtlijnen bepalen zo ongeveer alles, van gelijke beloning van man en vrouw tot het merkenrecht en auteursrecht. Van de bescherming van vogels tot de industriële regulering die de veiligheid van consumenten borgt en een gelijk speelveld voor de productie van bijna alle producten garandeert.
Het verbreken van onze Unie zal leiden tot een ongekend veelvoud aan problemen. Zoals de status van personeel gestationeerd op Britse militaire bases op Cyprus, het eigenaarschap van nucleair deelmateriaal, de toekomstige administratie van verkoopbelasting en vele duizenden andere zaken.

Een groot aantal van deze zaken zal leiden tot decennialang juridisch gesteggel. Of ze zullen simpelweg vergeten worden en ons jaren later nog in de staart bijten. Eén van de redenen dat een kleine meerderheid van het Britse volk ervoor stemde om de EU te verlaten zou kunnen zijn dat Europa voor hen te ver was doorgedrongen in het Britse leven. Maar de jaren van lidmaatschap hebben een realiteit geschapen die niet meer pijnloos te veranderen is. En het is nog moeilijker om een leven daarbuiten voor te stellen.
En dit is de kern van het probleem van het Brexit referendum. Het was geen referendum over Brexit. Want Brexit is maar een woord. Ik herhaal het nog eens, Brexit is maar een woord. Een woord zonder enige echte betekenis. Een woord zonder een afgesproken betekenis. Een woord zonder betekenis die wordt herkend door kiezers.
Het woord Brexit is niets anders dan een populistische misleiding. Het werd pas als zodanig ontmaskerd na het referendum. Toen mevrouw May gevraagd werd wat het woord Brexit nou eigenlijk betekent antwoordde ze op griezelig cynisch wijze: “Brexit means Brexit”.
Het referendum had nooit een onmogelijke in/uit vraag moeten stellen. Het had kiezers in extreem detail moeten voorleggen welke gevolgen het verlaten van de Europese Unie zou hebben op alle aspecten van het dagelijks leven. Het had alle rechten moeten opnoemen die de kiezers zouden moeten opgeven. Geen één uitgezonderd.

Het had moeten uitleggen dat de Britse economie bijna volledig geïntegreerd is in die van de andere Europese lidstaten. Het had de duizenden wetten en regels die ten grondslag aan die integratie liggen moeten benoemen. Het had de effecten moeten noemen die het afschaffen van al die wetten en regels zou hebben op iedere vorm van economische activiteit.

Alleen dan zou de vraag gesteld kunnen worden: wilt u dit alles afwijzen? Wilt u proberen het VK uit de EU terug te trekken, en daarbij het volledige juridische raamwerk dat we net aan u hebben voorgelegd achterlaten?

Dit had natuurlijk heel goed tot de conclusie kunnen leiden dat een dergelijke aanpak praktisch onuitvoerbaar is. Maar praktische onuitvoerbaarheid rechtvaardigt nooit misleidende simplificatie.
Als de waarheid te complex is om op een stembiljet af te drukken is dat nog geen rechtvaardiging om te maar te gaan liegen. Als de waarheid te complex is om op een stembiljet af te drukken, zou je het gebruik van het instrument raadgevend referendum moeten heroverwegen.

Mijn partij is opgericht in de jaren zestig, geworteld in de golf van democratische vernieuwing van die tijd. Wij zijn nog steeds de partij van democratische vernieuwing. In Nederland bespreken we nu het gebruik van correctief bindende referenda als ondersteunende instrumenten in een gezonde representatieve democratie.

Mijn partij is nog steeds voorstander van een vorm van referendum als een middel om de democratische participatie van onze burgers te vergroten. Maar we hebben harde lessen geleerd door de jaren heen.
In de eerste plaats van het Brexit referendum. Het was niet democratisch. Het was betekenisloos. Het was een ramp. Niemand, een handjevol experts uitgesloten, wist waar hij of zij voor stemde. Dat weet nog steeds niemand. Dat is geen democratie. Dat is een bespotting van de democratie.

Dat is niet omdat we niet blij zijn met de uitslag. Dat is omdat het Brexit referendum het vertrouwen en geloof in het idee van de democratie heeft verzwakt. Het heeft de Britse samenleving in tweeën gesplitst.

Het kan, mettertijd, leiden tot het uiteenvallen van het Verenigd Koninkrijk zelf. Wij vragen daar niet om. Maar mocht het zo ver komen, dan kan ik mij zo voorstellen dat de Schotten onafhankelijk deel van het welvarendste en meest succesvolle vredesproject in de menselijke geschiedenis willen worden.
Als partij nemen wij de les van het Brexit referendum zeer, zeer serieus. Allereerst heeft het ons geloof versterkt dat de zwaarste van al onze constitutionele zaken, ons lidmaatschap van de EU, dezelfde zekeringen moet kennen die al gelden voor een aanpassing van onze nationale grondwet. Onze grondwet kan alleen veranderd worden door een meerderheid – en daarna nog een gekwalificeerde meerderheid – van twee opeenvolgende parlementen. In andere woorden: het parlement moet worden ontbonden en er moeten nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. De nieuwe parlementariërs moeten dan hetzelfde stemmen.


Als partij werken we momenteel aan een voorstel – en u bent de eerste die dit hoort – om ons lidmaatschap van de EU in onze grondwet vast te leggen.

Zodat wij een nachtmerrie als die van het Brexit referendum kunnen voorkomen: de complete vernietiging van onze constitutionele orde door een simpele meerderheid in één enkele stemming en met slechts het misleidende ‘in/uit’ op het stembiljet. Dat is niet de manier waarop wij onze levens radicaal veranderd zien worden.
Daarnaast heeft het ons gesterkt in onze vastberadenheid te strijden voor een correctief bindend referendum met een duidelijke minimale opkomstdrempel en een gekwalificeerde meerderheid. Mensen krijgen dan de mogelijkheid hebben een specifieke wetgeving te verwerpen. Er mogen nooit abstracte concepten die open staan voor alle interpretaties op het stembiljet verschijnen.

Het enige lichtpuntje van de Brexit-ramp is de les die we er van kunnen leren. Maar dat betekent niet dat we er blij mee zijn. Verre van. Het stemt ons diep verdrietig.

Ons verdriet komt gedeeltelijk voort uit een geschiedenis van vriendschap. Nederland en het Verenigd Koninkrijk hebben altijd samen fier opgetrokken. In de chaos die volgde op de Reformatie, kwamen onze landen samen op voor de vrijheid in Europa.
Onder de leiding van de Nederlandse koning Willem de Derde beëindigden we gezamenlijk de tirannie van Lodewijk de Veertiende. Het is waar dat we ook een aantal desastreuze zeeoorlogen hebben gevochten in de 17^e eeuw – oorlogen die het begin van het einde van Nederland als grote wereldmacht inluidden. Maar de geschiedenis bracht ons snel weer samen.

Want waar wij Willem van Oranje eren, kan zijn weerbaarheid nooit tippen aan het heroïsche Britse verzet in 1940 en 1941. Het was in het Verenigd Koninkrijk dat onze regering en verzetsbeweging hun toevlucht zochten. En er zijn maar weinig dorpen of steden in Nederland waar geen aandenkens aan Britse moed te vinden zijn.
Ik woon zelf aan de rand van Nijmegen, deel van het strijdtoneel van operatie Market Garden, waar Britse soldaten vochten voor onze vrijheid. Daar word ik bijna dagelijks aan herinnerd wanneer ik de Waal oversteek.

In meer recente tijden heeft de aantrekkingskracht van de Britse cultuur de toch al minimale afstand tussen onze landen doen verdwijnen.

Ik ben zelf opgegroeid op een gezond dieet van Britse cultuur: van de Beatles tot Ed Sheeran, van Monty Python tot Little Britain en van The Spy Who Came from the Cold tot de dagboeken van Bridget Jones. Korter geleden ben ik begonnen met het kijken van The Crown en was ik blij een jonge Queen Elizabeth in een vliegtuig te zien stappen van British European Airways.

We zijn nu hechter verbonden dan ooit tevoren. De Europese vrijheid van personen heeft ervoor gezorgd dat de EasyJet generatie vrij en veilig door het hele continent kan reizen. We studeren aan elkaars universiteiten, werken in elkaars winkels en spelen in elkaars voetbalploegen. Al spijt het me Vince, maar we zijn er nog niet in geslaagd onze echte sterren te overtuigen om voor York City te gaan spelen.

Het heeft het Verenigd Koninkrijk een tikkeltje langer gekost om zich aan te sluiten bij de Europese eenwording. Maar toen u zich aansloot hebben we er een groot succes van gemaakt.

We creëerden de grootste markt van de wereld. We verwelkomden in ons midden de staten die zo lang hadden moeten lijden achter het IJzeren Gordijn. En we legden de fundamenten voor echt Europees buitenland en defensie beleid.

Onze samenlevingen worden nog steeds bedreigd door onrechtvaardigheid en externe dreiging, maar ik geloof niet dat de oplossingen hiervoor te vinden zijn in meer isolatie.

Integendeel: de oplossingen moeten we zoeken in hechtere samenwerking. Een voorbeeld: het succes van de Brits-Nederlandse samenwerking deze maand om weerstand te bieden aan Putins pogingen tot ondermijning van onze democratie. Onze veiligheid, vrede en welvaart zijn nu in de 21^ste eeuw afhankelijk van een gezamenlijke machtsbasis.

Samen kunnen we de uitputting van onze natuurlijke hulpbronnen voorkomen. Samen kunnen we een markt creëren die voor iedereen werkt. Samen kunnen we onze burgers beschermen tegen buitenlandse agressie. En samen kunnen wereldwijd opkomen voor mensenrechten en de liberale democratie.

Mijn bezoek hier vandaag, dat wil ik best toegeven, is ingevoerd door wat sommigen zouden karakteriseren als blind optimisme. Een blind optimist dat zegt dat het Verenigd Koninkrijk nog steeds aan deze chaos kan ontsnappen. Natuurlijk verwacht ik niet dat ik hier het nationale debat echt kan beïnvloeden. Maar ik geloof Barack Obama – een beroemde buitenlander die zich tevergeefs in het Brexit debat heeft proberen te mengen – wanneer hij zegt dat optimisme nooit blind kan zijn als het is geworteld in traditie.

En u weet het een en ander van traditie. U heeft een traditie van op het laatste moment ontsnappen. Het is geen toeval dat Harry Houdini zijn beste jaren in het Verenigd Koninkrijk doorbracht. Het is evenmin verassend dat de meester van de ontsnapping Sherlock Holmes een Brits literair figuur is. Noch is het gek dat de meest memorabele passages van JK Rowlings schrijfwerk gaan over de heroïsche ontsnappingen van Harry Potter en zijn kornuiten.

Wat is er nodig voor dit grootste land om haar grootste ontsnapping tot dusver te kunnen maken? Ik ben geen expert, wat maar goed is aangezien ik heb gehoord dat u daar al meer dan genoeg van gehad heeft. Maar ik zou wel durven zeggen dat er een wonder voor nodig is. En ik zeg u hier dat wij een wonder zouden verwelkomen zoals dat bij een wonder hoort: met Bijbels begrip.

Ik put uit Lucas. Hoofdstuk 15, vers 11.  De parabel van de verloren zoon. Jezus verhaalt over een man met twee zonen. Op een dag vraagt de jongste zoon plots om zijn deel van de erfenis, loopt weg van huis en vergooit zijn geld. Na een tijdje te hebben doorgebracht in de wildernis, gedesillusioneerd door de mislukking van zijn avontuur, besluit hij om naar huis terug te keren. Zijn vader is dol van vreugde en bereidt een feestmaal voor. De oudere broer, die trouw thuis was gebleven en hard werk was blijven verrichten op het land, werd behoorlijk kwaad op zijn vader. Waarom  zou je zulke ontrouwe dwaasheid belonen?

‘Mijn zoon’ zei de vader, ‘jij bent altijd met mij, en alles wat ik heb is van jou. Maar we moeten feestvieren, want jouw broer was dood en leeft nu weer; hij was verloren en is nu teruggevonden.”
Vrienden,

We willen jullie niet dood.
We willen jullie niet verliezen.
We willen jullie geld niet.
We willen jullie banen niet.
We willen geen wraak.
We willen jullie terug.

Of, om met de grote Robbie Williams te spreken:
We want you back for good.