Toekomst voor boeren én natuur

De landbouw heeft Nederland veel gebracht: voedselzekerheid, werkgelegenheid en internationale trots. Maar die vooruitgang kende ook een keerzijde. Boeren produceerden steeds intensiever. Dat gaf schade aan natuur, bodem en water, en ging ten koste van dierwelzijn. De boer zit klem tussen eisen van de markt, de overheid en de consument. Jonge boeren haken af, omdat ze geen perspectief meer zien. Dat moeten we keren.

Beeld: Chokdesign

Lees voor

D66 is duidelijk over de grote opgaven voor de landbouw, maar ziet ook de kansen. Een duidelijke en stabiele koers geeft boeren weer de basis voor beslissingen over investeringen. We komen nú in actie, zodat boeren snel weer met vertrouwen naar de toekomst kunnen kijken. Daarbij gaan wij goed om met dieren. En we geven ons landschap door aan de volgende generatie.

  • D66 blijft gecommitteerd aan halvering van de stikstofuitstoot in 2030 en het halen van de waterkwaliteitsdoelstellingen uit de Kaderrichtlijn Water in 2027. Zo bouwen we aan een economie die binnen de grenzen blijft van wat de natuur kan dragen. Schone lucht, gezond water, een vruchtbare bodem en biodiversiteit zijn onmisbaar voor een leefbare toekomst – voor de landbouw, voor mensen en voor de natuur.
  • Jarenlang zijn we over de grenzen gegaan van wat de natuur en het milieu kunnen dragen. Dat heeft onder meer geleid tot wat we het stikstofslot noemen. De biodiversiteit staat onder grote druk en de natuur is in slechte staat. Als gevolg daarvan kunnen we niet meer bouwen en de projecten waar Nederland naar snakt niet meer realiseren. Dat moeten we keren – structureel, niet incidenteel. D66 wil snelle vermindering van de stikstofuitstoot, op basis van een plan met duidelijke doelen, die niet vrijblijvend zijn en die juridisch vastliggen. Zo kunnen we weer vergunningen verlenen.
  • Het idee dat we landbouw en natuur tegen elkaar zouden moeten afwegen, heeft voor beide grote negatieve gevolgen gehad. De natuur is slechter geworden en de landbouwsector is het perspectief op de toekomst verloren. En dat terwijl beide elkaar kunnen versterken. D66 wil naar een model waarbij een gezonde natuur bijdraagt aan een gezonde landbouw, en andersom. En dat is zeker mogelijk.
  • Deze verandering begint met duidelijkheid. Want dat geeft vertrouwen. We herstellen natuur, verbeteren biodiversiteit en halen de doelen voor stikstof en waterkwaliteit. Dat doen we op zo’n manier dat we tegelijkertijd de landbouw toekomst bieden. Deze doelen worden per gebied uitgewerkt. We zorgen dat grondstoffen en hulpbronnen zoveel mogelijk worden hergebruikt.
  • Boeren krijgen een eerlijke beloning voor hun bijdrage aan de natuur en het landschap. We versterken hun verdienmodellen. Korte ketens tussen boeren en consumenten, reële grondprijzen en samenwerking in de regio maken dat mogelijk. Krimp van de veestapel is een logisch gevolg van al deze opgaven.
  • De Nederlandse landbouw is onderdeel van een internationale markt. D66 wil dat Nederland zich in de Europese Unie sterk maakt voor gelijke regels voor alle Europese boeren. Dat betekent: eerlijke handelsafspraken en steun voor boeren die vooroplopen in duurzaamheid.
  • We pleiten voor Europese afspraken over kringlooplandbouw, beprijzen van CO₂ en eisen aan dierenwelzijn. Import van goedkoop veevoer en dierlijke producten die leiden tot ontbossing of biodiversiteitsverlies elders op de wereld moet worden tegengegaan.
  • Tegelijkertijd erkennen we dat boeren klem zitten door de macht van grote supermarkten en de agrobusiness. Deze partijen zijn vooral gericht op grote volumes en lage prijzen. Ze bepalen eenzijdig de voorwaarden. Dat gaat ten koste van de boer, maar ook van de consument, van dieren en de natuur. D66 wil deze marktmacht aanpakken en eerlijke verhoudingen in de keten. We willen meer transparantie en betere beloning voor duurzame producten.
  • D66 ziet uitkoop van boeren niet als doel op zich. Uitkoop is een instrument dat de omslag naar een natuurinclusieve en minder intensieve landbouw moet ondersteunen. We willen boeren helpen die omslag te maken. Niet met willekeurige opkoop. Wel met een nieuw voorstel dat uitkoop nadrukkelijk verbindt aan doelen per gebied en aan duurzame plannen voor de toekomst van de sector.
  • We verbinden landbouw en natuur met elkaar. We moedigen ideeën zoals voedselbossen of boslandbouw aan. Want deze ideeën dragen bij aan zowel de productie van voedsel als biodiversiteit.

De melkveehouderij levert te weinig op voor boeren en schaadt biodiversiteit, de bodem en water. Ook dierwelzijn staat onder druk. Bovendien draagt de landbouw – en vooral de veehouderij – flink bij aan de opwarming van de aarde, bijvoorbeeld door het sterke broeikasgas methaan. Toch is de sector ook de sleutel voor de oplossingen. De melkveehouderij heeft potentie, als het bedrijfsmodel fundamenteel verandert.

  • Op verschillende plekken in Nederland verdwijnt op grote schaal grasland. Vaak wordt grasland vervangen door teelten die veel kunstmest, bestrijdingsmiddelen en grondwater vragen. Dat is zonde én niet nodig. Grasland kan CO₂ opslaan, water vasthouden én ruimte bieden aan weidevogels, áls het natuurinclusief en minder intensief wordt beheerd. Vooral rondom kwetsbare natuur en in veenweidegebieden is dat van grote waarde.
  • D66 wil extra aandacht voor de melkveehouderij. We maken duidelijke keuzes en bieden financiële ondersteuning, gekoppeld aan doelen per gebied die samen met de omgeving worden bepaald. Zo maken we een duurzame toekomst mogelijk.

Voor duurzaam voedsel is niet alleen verandering in de landbouw nodig, maar ook ruimte voor vernieuwing. D66 zet daarom vol in op een overgang van dierlijke naar natuurlijke eiwitten, die de natuur én de economie vooruithelpt.

  • Nu gaat nog het meeste geld en aandacht uit naar dierlijke eiwitten. Maar plantaardige en innovatieve eiwitbronnen zoals kweekvlees en fermentatie zijn schoner, schaalbaar en toekomstgericht. Nederland heeft alles in huis om hierin voorop te lopen: kennis, startups en een groeiende markt.
  • De overheid moet deze voedselinnovaties helpen versnellen. Denk aan snellere toelating, gerichte investeringen en Europese samenwerking. Zo wordt onze voedselsector gezond voor mens en planeet, én goed voor de economie.

De omslag naar een duurzame landbouw lukt alleen als boeren, maatschappelijke organisaties en overheid écht samen optrekken. Landelijk beleid wordt regionaal uitgewerkt, passend bij de lokale situatie.

  • De landelijke overheid blijft regisseur: duidelijke doelen, stabiele regels en voldoende geld. Wat op de ene plek werkt, delen we nationaal. Succesvolle voorbeelden – zoals van ruilverkaveling of beloningen bij het behalen van doelen – maken we zichtbaar en bruikbaar voor andere regio’s.
  • Gebiedsplanning is belangrijk. Elk plan combineert in ieder geval doelen voor stikstofreductie, biodiversiteit en natuurherstel, waterbeheer én perspectief voor de landbouw.

D66 staat voor een samenleving die dieren erkent als levende wezens met gevoel. Dierenwelzijn is voor ons geen bijzaak, maar een moreel en maatschappelijk kompas. Daarom hebben we in 2024 de wet aangescherpt: dieren hebben recht op vrijheid van honger, dorst, pijn, angst en ongemak, én op natuurlijk gedrag, goede leefomstandigheden en een positieve emotionele toestand.

  • D66 is trots op dit resultaat en maakt zich sterk voor een zorgvuldige uitvoering: betere stallen en leefomstandigheden, duidelijke richtlijnen én goede controle.
  • De bio-industrie past niet in een voedselsysteem dat rekening houdt met dier, natuur en gezondheid. We schaffen dieronwaardige praktijken af en pakken dieronvriendelijk transport aan, zoals het gesleep met jonge kalveren. We stoppen met internationaal transport van vee voor de slacht, naar Zwitsers voorbeeld.
  • We investeren in alternatieven voor dierproeven en innovaties die dierenleed overbodig maken.
  • Ook bij wilde dieren kiezen we voor respect en realisme. We leren samenleven met soorten die terugkeren, zoals de wolf. Dat gaat niet altijd vanzelf: zeker de wolf zorgt in verschillende regio’s voor vervelende gebeurtenissen. Lokale bestuurders krijgen genoeg ondersteuning en middelen om hiermee om te gaan. We kiezen waar mogelijk voor diervriendelijke oplossingen.

Nederland is het land van vrijheid en vooruitgang. Een land van doeners, dromers en durvers. Van mensen die samen de schouders eronder zetten en problemen met elkaar aanpakken.