Ons land wordt beter, als we daar samen aan werken.

‘We doen het goed of we doen het niet’. Tijdens de formatie deed ik jullie en het land deze belofte. Het zat muurvast. Wij kozen bewust voor het doorbreken van de impasse, voor de inhoud, voor verantwoordelijkheid. Een jaar later staan we hier op ons partijcongres. De vraag waar ik het met jullie over wil hebben is simpel: doen we het goed?
 
Het kabinet was nauwelijks aangetreden toen de oorlog uitbrak op ons continent. Sinds de schanddaad van 24 februari is het alle hens aan dek. De Oekraïners staan in het vuur van de existentiële strijd tussen vrijheid en onderdrukking. Ons landsbelang, het belang van onze Europese Unie en onze veiligheid staan op het spel. Zij verdedigen de dunne frontlijn tussen recht en onrecht, tussen democratie en dictatuur. De frontlijn die ook onze vrijheid, vrede en welvaart beschermt. 

De mensen in Oekraïne strijden de rechtvaardige strijd. Wij staan naast hen. Wij zullen alles in het werk blijven stellen om Oekraïne te steunen in de strijd voor haar soevereiniteit en territoriale integriteit. Daarom willen we helpen bij de wederopbouw. Daarom zullen we zorgen dat de Russische oorlogsmisdadigers en hun handlangers rekenschap zullen afleggen.
 
Onze voortdurende steun helpt. Zo traint Nederland Oekraïense eenheden en levert tanks. Daar gaat Kajsa Ollongren mee door, ondanks het feit dat sommige politieke partijen de banden met Rusland recent juist nog wilden aanhalen of de Oekraïense zelfverdediging kwalificeren als, ik citeer: ‘een aanval op onze vriend, Rusland’. Ik herhaal daarom Kajsa’s woorden van respect en waardering voor onze militairen en hun familieleden: veel dank voor jullie inzet voor onze vrijheid.
 
Toekomstige vrede moet duurzaam zijn. Een Oekraïne dat weer op eigen benen kan staan is economisch vitaal, weerbaar tegen corruptie, politiek en militair verbonden met de EU en het Westen. Dat vraagt veel van ons en de internationale gemeenschap. Dat is de enige manier om de vrede in stand te houden.
 
 
Tot vrede is verzekerd en bestendigd beschermen we in eigen land mensen tegen de grote schokken die oorlog teweegbrengt. Nederland heeft het meeste gas bespaard in Europa, de capaciteit het sterkst uitgebreid en de grootste gasberging in Europa gevuld. Daarmee zijn er deze winter geen zorgen voor mensen. We worden in rap tempo onafhankelijker door wind, zon – en kernenergie. Nederland is hiermee ‘de beste leerling van de klas’. Dat kan niet anders dan een omschrijving zijn van het werk van Rob Jetten.
 
Ons grootste probleem – hier en in andere Europese landen – zit in de pijn die veel mensen voelen in hun portemonnee. We stonden voor een gigantische opdracht. Hoe bied je zekerheid en houvast in het heden, zonder de toekomst tekort te doen? Hoe help je mensen die het minst hebben het meest? Hoe doe je het goed?
 
De hoge prijzen raken de meest kwetsbaren in onze maatschappij het hardst. Dat is de zichtbare ongelijkheid van deze crisis. Die ongelijkheid aanpakken was voor mij het uitgangspunt: daarom een hoger minimumloon, een hogere zorgtoeslag, een hogere huurtoeslag, een hogere studiebeurs, lagere belastingen voor werkenden en een maximumprijs voor gas en licht.
 
In tijden van crisis ben je op elkaar aangewezen. Helpen we elkaar. Daarom vind ik het rechtvaardig om de rekening te laten betalen door grote vermogens, en bedrijven die nu profiteren. Dat is solidariteit.
 
Democraten, De kans op een recessie neemt toe. Het eerlijke verhaal is dat wij deze crisis allemaal zullen voelen. Sommigen meer dan anderen. Ik wil hier iets langer bij stilstaan. We zullen ons moeten aanpassen aan de hogere energieprijzen. Ik heb geen gemakkelijke boodschap: we kunnen, anders dan bij corona, niet elke tegenslag op ons nemen. Nog grotere steunpakketten jagen de inflatie onbedoeld verder aan.  En we willen de rekening toch niet neerleggen bij toekomstige generaties. Die rekening betalen we uiteindelijk met elkaar. Onze schuld is nu nog laag, maar dat kan snel omslaan als we te grote jaarlijkse tekorten krijgen en de rente blijft oplopen. Wat we met de ene hand uitgeven moet eerst met de andere zijn binnengekomen. Om te voorkomen dat we in een crisissituatie moeten bezuinigen. Dat is de les die we uit het verleden hebben geleerd.
 
Nederland heeft sinds begin jaren tachtig degelijke overheidsfinanciën. Er is geen gratis geld. Dat betekent ook nu hervormen om de economie te versterken en de financiën op orde te brengen. Wij zijn altijd de partij van hervormingen geweest. Wij zijn de partij van Steven van Weyenberg, Wouter Koolmees en Hans Wijers! Wij zullen weer aanjagers zijn. We zullen de vragen stellen en met de voorstellen komen. Van langer werken na je pensioen tot meer uren werken en van hogere belastingen op vervuiling tot hogere belasting op geld dat niet met werken is verdiend.
 
Democraten, Onze vrijheid – onze democratische rechtstaat – is van onschatbare waarde. De waarheid is dat we dat nauwelijks beseffen. Dat we het als een gegeven beschouwen. Ik moet daarbij denken aan het beeld dat David Foster Wallace gebruikte van twee jonge vissen, die een oudere vis voorbij zien zwemmen die aan hen vraagt: ‘hoe is het water vandaag jongens’? Waarop, als de oudere vis voorbij is gezwommen, de ene jonge vis tegen de andere zegt: ‘Water? Water? Wat is dat nu weer in godsnaam?’
 
Wij zijn als vissen in het water van de democratische rechtsstaat. Het omgeeft ons, het spreekt vanzelf, we kunnen niet zonder en we denken dat het er altijd zal zijn.
 
De democratische rechtsstaat is wat ons beschermt. Het dak waaronder wij in vrijheid en veiligheid leven en ademen. Het geeft ons de mogelijkheid van een menswaardig bestaan. Vrij van angst voor geweld, willekeur, uitsluiting, vervolging en onrecht.
 
Democraten, ons democratische huis wordt uitgehold. We zien het dagelijks. Het is onze traditie om op te staan tegen extremisme en haat. Van de vrijzinnig democraten in de periode voor de Tweede Wereldoorlog tot Alexander Pechtold in de roerige jaren na Fortuyn. Dat is geen halsstarrige ideologische positie, dat is realisme.
 
Democraten, maak niet normaal wat niet normaal is.
Ik zeg u ook: het is niet genoeg om op te staan. Wij hebben een traditie van democratisch denken, van het beschermen van de democratie met de vrijheden die daarbij horen. Die traditie vraagt ons te handelen.
 
De stelselmatige ondermijning van rechtspraak, wetenschap, journalistiek en landsbestuur mag niet worden onderschat. Waakzaamheid is geboden. Kleine stapjes zijn net zo belangrijk als de grote woorden. Letterlijk opstaan met het hele kabinet. Antisemitische complotdenkers de toegang tot het land ontzeggen. Racistische drek sanctioneren. Elke stap, elke handeling doet ertoe.
 
Het grotere dilemma is de vraag hoe je omgaat met partijen die onze zorgvuldig opgebouwde democratie schaden? Wij zullen hier snel duidelijke antwoorden op moeten formuleren, in wet en eigen handelen. Dit ontstijgt partijpolitiek en betreft ons allen. Dit is een zaak van landsbelang
 
Democraten, voorkomen is beter dan genezen. We stellen onszelf de vraag waarom rancuneuze populisten zo succesvol zijn. Is het omdat zij bankieren op onvrede, een eeuwenoud verdienmodel? Of komt hun opkomst voort uit de onrechtvaardigheden van de moderne maatschappij?
 
Het liberalisme is tevreden achterover gaan leunen, terwijl Nederland dreigt een land van twee gezichten te worden. Twee realiteiten naast elkaar. Ongelijkheid in kansen en vermogen is een wrange paradox in een rijk land met lage werkeloosheid. Als je op alle lijstjes ziet hoe welvarend en concurrerend Nederland is, wat voor paradijs het hier op papier is, dan verwacht je als Nederlander, jong en oud, ook dat je daar ook aan mee mag doen?
 
Voor te veel mensen is dat nog niet het geval. Het is niet alleen onrechtvaardig, maar het is ook gevaarlijk. Het schaadt onze sociale cohesie. Uitsluiting is een vruchtbare bodem voor destructieve en polariserende politiek. En mensen worden onverschillig, zij keren zich af van de politiek en verliezen hun inlevingsvermogen in de ander. En dat is juist onze menselijke kracht. Zij voelen zich niet serieus genomen, wanneer de politiek on voldoende levert. Uiteindelijk is dat schadelijk voor onze democratie. Het is en blijft een opdracht aan ons om verbinding te blijven zoeken. Nieuwe manieren, anderen gesprekken, maar blijf die verbinding zoeken. Het is noodzakelijk, het is essentieel.
 
Democraten, Hoe schril was het contrast de afgelopen maanden van het paradijs op papier met de dagelijkse praktijk in Ter Apel? Waar mensen buiten moesten slapen omdat wij niet altijd meer in staat zijn om humane opvang te verzorgen? Dit raakt mij persoonlijk, dit raakt ons als mensen, dit raakt ons als partij.
 
Gelukkig vinden velen in Nederland het een kwestie van fatsoen om humane opvang te regelen. Het is dan ook goed dat we nu een spreidingswet krijgen voor betere opvang kunnen zorgen. Voor de raadsleden en wethouders en burgemeesters in deze zaal – en dat zijn er gelukkig veel – heb ik ook een boodschap: laat het niet zover komen! Blijf je inzetten. Neem je verantwoordelijkheid en bescherm mensen die jullie bescherming nodig hebben.
 
We moeten een breed en realistisch migratiedebat kunnen voeren op basis van kennis en feiten. En daarmee het debat ontgiften, met voldoende oog voor rechtvaardige zorgen van mensen. Op basis van demografische ontwikkelingen, de toekomstige vraag van de arbeidsmarkt, investering in de kenniseconomie die we willen en de veilige haven die we willen bieden aan hen die een veilig heenkomen zoeken.
 
De vraag die we onszelf moeten stellen is welke politieke keuzes we bereid zijn te maken. Dat is niet eng. Dat is complex. Het vraagt verstandig beleid en heldere koers. Die we durven uit te leggen. De essentie van de Nederlandse traditie is om sterker te worden in perioden van verandering en verrijking te zien in contacten met anderen. Dat is een wederkerig proces. Laat daarbij angst niet onze drijfveer zijn, we weten allen dat angst een hele slechte raadgever is, maar laten we dit met vertrouwen tegemoet treden.
 
Democraten, regeren is geen keuzemenu. We worden geconfronteerd met oorlog, acute inflatie en frontale aanvallen van binnenuit op de liberale democratie. We zullen altijd fouten maken, we stellen niet iedereen tevreden. En nee, niet alles komt voort uit ons verkiezingsprogramma. Dat geldt overigens ook voor andere partijen. Politiek is de kunst van het compromis, in het landsbelang.
 
Wij laten zien dat het land op ons kan rekenen. Van de coronapandemie tot aan de oorlog. Wij erkennen de dilemma’s en bouwen aan het compromis. Wij willen zoveel mogelijk van onze sociaal-liberale idealen kunnen verwezenlijken. Wij willen uiteindelijk allemaal het goede doen, handelen op basis van waarden, zoals zo mooi vertolkt in het stuk ‘Nieuw Leiderschap’ dat vandaag door een groep leden is aangeboden.
 
Voor ons allemaal blijft altijd de vraag: is regeren het waard? Als je te veel naar twitter of facebook of talkshows zou kijken denk je dat iedereen ruzie heeft, er permanent ophef is of er helemaal niets gebeurt. Laat ik dit beeld contrasteren met de werkelijkheid.
  
Nederland roert zich op een positieve manier in Brussel, die past bij een internationaal georiënteerd land met Europa als basis. Wij werken net zo goed samen met Duitsland als met Spanje. Wij vormen kopgroepen voor het klimaat, voor veiligheid en die lijst groeit.
 
Jonge makers en creatieve zelfstandigen hadden het tijdens en ook nog na corona moeilijker dan ooit. Dankzij D66 investeren we in hun werk en toekomst, omdat wat zij doen het leven waard maakt om te leven én omdat cultuur een onmisbare pilaar is in onze samenleving en in onze economie.
 
Nog maar een paar jaar geleden stonden boze leraren en wetenschappers op het Malieveld en de Dam. Dankzij D66 doen we de grootste investering in wetenschap ooit, staat het MBO definitief op de kaart en kunnen 500 jonge onderzoekers volgend jaar al aan de bak met een beurs. Zonder die oude stress, zonder die negatieve concurrentie, maar echt aan het werk om ons land beter te maken.
 
Dankzij D66 verdienen leraren op de basisschool nu net zoveel als leraren op de middelbare school. Daar kun je makkelijk overheen stappen, er is ook heel weinig over geschreven. Misschien heeft u het zelfs gemist. Maar wij weten hoe belangrijk dat is. Wat dat écht betekent. 129 duizend leraren die zich met ziel en zaligheid inzetten voor de jongste generatie krijgen waardering en erkenning die hen toekomt.
 
Tot voor kort bungelde Nederland achteraan in de strijd tegen klimaatverandering. Nu gaat Nederland wind op zee ver-15-dubbelen. 15 keer! Nederland is nu voor het eerst Europees kampioen zonnepanelen. En rechtsom of linksom, we halen minimaal de 55 procent minder uitstoot in 2030, daarom mikken we op het door u in ons programma geschreven doel van 60 procent minder uitstoot in 2030. Hij is er niet, dus ik kan het makkelijk zeggen, hou Rob daar scherp op!
 
En toch. En toch. We hebben nog een weg te gaan voordat wij kunnen zeggen dat we het goed doen. We hebben een stap gezet, maar nog een sprong te maken. Wat mag Nederland dan van ons verwachten? Om met de grote econoom Jan Tinbergen te spreken: een warm hart en een koel hoofd.
 
Democraten,
In Breda is recent een muurschildering onthuld. Het is het eerste openbare kunstwerk in Nederland dat gewijd is aan een politieke uitspraak van een D66’er. Samen met de familie Van Mierlo mocht ik aanwezig zijn bij de onthulling van een beroemd citaat van onze partijoprichter Hans van Mierlo.
 
‘We moeten een revolutie maken voordat die uitbreekt’.
Hij bedoelde: we moeten verbinding maken voordat de burger zich definitief afkeert van de politiek. Dat waren de roerige jaren zestig.
 
Die opdracht voel ik zelf ook. Wij allen voelen dat.  Het is nu urgenter dan ooit. De uitspraak verwoordt een appèl dat naadloos past op onze tijd. Een tijd van grimmig en groeiend onbehagen. Net als toen is de staat van het land is fragiel. Net als toen knappen mensen af op een politiek die dreigt te schipperen en te weifelen. Daarom kunnen en mogen wij niet falen.
  
Ik vraag vandaag dus om uw vechtlust, om uw vermogen om tussen alles door – na het werk of na de studie, voor het ontbijt of nadat de kinderen op bed liggen – op te staan voor wat Nederland op z’n best kan zijn. Om de democratische revolutie te maken, voordat anderen onze maatschappij ontwrichten. Dit land wordt beter, als wij dat samen doen. Wij doen het goed, of wij doen het niet!