Leesonderwijs dat kinderen helpt

Het leek een rimpeling, maar het was een aardschok: de leesvaardigheid in ons land is weer en hevig gedaald. Bijna een op de drie Nederlandse leerlingen loopt het risico om laaggeletterd het onderwijs te verlaten. Deze ontwikkeling kan onze samenleving ontwrichten.

In de politiek bleef het muisstil, en dat terwijl de ongelijkheid groeit: kinderen die al minder goed lezen, zakken verder en harder weg. We kunnen niet wachten op een kabinetsformatie. Trek nu de pleister eraf, gooi de nadruk op begrijpend lezen en leesstrategieën in de prullenbak en stap over op wetenschappelijk bewezen leesonderwijs dat wél werkt.

Lezen is een basisvoorwaarde voor bijna alles. Om het nieuws te begrijpen, bijsluiters van medicijnen te lezen of een recept te koken. Moeite met het lezen van overheidsbrieven brengt mensen in problemen. Moeite met sollicitatiebrieven houdt mensen aan de kant. En analfabetisme is ‘erfelijk’: je kinderen niet kunnen voorlezen is slecht voor hun ontwikkeling. Het feit dat een derde van de kinderen dit risico loopt is onbestaanbaar. Het tekort aan leraren en de opkomst van smartphones helpen niet.

Dé boosdoener is terug te leiden tot voor de eeuwwisseling, met de opkomst van leesstrategieën. Sindsdien staat leesonderwijs bol van ‘begrijpend lezen’. Hierbij lezen kinderen oppervlakkige en losstaande teksten waarbij ze trucjes zoals scannend lezen toepassen en ‘signaalwoorden’ markeren. Zij blinken hierdoor uit in het opzoeken van informatie in een tekst. Maar op de tekst daadwerkelijk begrijpen, de kwaliteit beoordelen of erop reflecteren, scoren Nederlandse kinderen fors onder het Europese gemiddelde. Bovendien is begrijpend lezen hemeltergend saai: de teksten zijn vaak kort en oninteressant. Tijd voor verandering dus.

Terwijl laaggeletterdheid één van de grootste problemen is voor ons land, zijn de antwoorden uit de politiek mager. De PVV is vooral druk met leraren beschuldigen van indoctrinatie en wijst bij elk probleem naar asielzoekers. Voor de verkiezingen publiceerden NSC en BBB een lijst met tien speerpunten. Onderwijs stond er niet tussen, laat staan leesvaardigheid. Toch ligt de oplossing om het tij te keren binnen handbereik. Niet korte teksten lezen waarbij leerlingen signaalwoorden moeten omcirkelen, maar juist de diepgang zoeken met kennisrijke teksten, geselecteerd door ijzersterke leraren. Niet ten koste van vakken als geschiedenis of aardrijkskunde, maar juist gecombineerd. Leraren moeten meer ruimte krijgen én nemen om met leerlingen kennisrijke teksten te lezen, te bespreken en erover te schrijven. Zelf en samen leesonderwijs organiseren, jeugdliteratuur en relevante teksten uitzoeken. Leraren als onderwijsarchitecten in plaats van -uitvoerders. Dat is de weg voorwaarts.

We kunnen het ons niet veroorloven te wachten op een formatieproces waarin onderwijs geen prioriteit heeft. De dalende trend keren begint vandaag. Kies voor écht lezen gekoppeld aan een kennisrijk curriculum. Daar moet de minister zo snel mogelijk mee aan de slag. Alleen op deze manier voorkomen we dat een generatie opgroeit die niet mee kan doen.