Jaarlijks EU-rapport legt rechtsstaatsproblemen pijnlijk bloot

Dit jaar heeft de Commissie voor het eerst specifieke aanbevelingen per land opgenomen, na lang aandringen van het Europees Parlement. Ook is er een nieuw overzicht opgenomen van of en hoe lidstaten uitspraken van het Europese Mensenrechtenhof implementeren, ook een expliciet van verzoek van In ’t Veld.

Het rapport laat duidelijk zien dat zwakke en rotte plekken in de rechtsstaat wijd verbreid zijn, en zich hier en daar zelfs verdiepen. De rechtsstaatscrisis in landen als Hongarije en Polen wordt niet opgelost, integendeel. Ook in veel andere landen zijn er problemen, zoals bijvoorbeeld in Spanje waar de Raad voor de Rechtspraak is geblokkeerd. Het hoofdstuk over Nederland benoemt ook de toeslagenaffaire en dringt aan op een goede afwikkeling. Ook beveelt de Commissie aan dat Nederland meer doet aan “draaideuren” waarmee ex-politici lobbybanen krijgen.

Er zijn ook verbeteringen te melden, zoals hervormingen van het rechtsstelsel in Slowakije of maatregelen tegen corruptie in Bulgarije. Ondanks de diepgaande en kritische analyses, blijft de Commissie te diplomatiek. Dat is geen toeval: in tegenstelling tot de eis van het EP, weigert de Commissie het rapport te laten opstellen door onafhankelijke experts. Door het rapport helemaal zelf op te stellen, in nauwe samenspraak met de regeringen, bindt de Commissie haar eigen handen. Daardoor worden sommige regeringen in het rapport ontzien, en worden sommige netelige kwesties vermeden.

Sophie in ’t Veld: “Het is grote winst dat het jaarlijkse EU-rechtsstaatsrapport nu ook aanbevelingen per land bevat, maar het is doorspekt met vage taal om de lidstaten niet teveel voor het hoofd te stoten. Er is nog een hele weg te gaan om te komen tot wat het Europees Parlement aan de Commissie vraagt: een onafhankelijk rapport met tanden.”

Het is nu vooral zaak dat de Commissie de zelf gestelde diagnose serieus neemt. Om te beginnen op de hoofdstukken waar de rapportage wel kritisch durft te zijn.

Sophie in ’t Veld: “De Commissie heeft bijvoorbeeld een razend kritische analyse over Polen geschreven. Als diezelfde Commissie toch zou overgaan tot het doen van betalingen uit het coronaherstelfonds, is dan volstrekt ongeloofwaardig. Deze jaarlijkse rapportage is een heel goede zaak, maar door structureel zwak optreden is de Europese Commissie medeverantwoordelijk voor de rechtsstaatscrisis in de EU. Zonder doortastend optreden van de Commissie tegen de rechtsstaatszondaren in de EU, is dit rapport gratuit.”

De oorlog in Oekraïne laat zien dat de rechtsstaat de fundering onder onze democratie is. Het is cruciaal dat we die fundering diepgaand verstevigen. De jaarlijkse APK is een heel belangrijk instrument, dat snel moet uitgroeien tot hét instrument om lidstaten bij de les te houden.