Sigrid Kaag tijdens het debat over de mislukte verkenning

Twee weken geleden ging Nederland naar de stembus. Middenin een pandemie, in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog.

De kiezers gaven ons hun stem, in het vertrouwen dat daar met de grootst mogelijke zorgvuldigheid mee om wordt gegaan, vanaf de eerste dag na de verkiezingen. De inhoudelijke uitdagingen zijn groot en de vorming van een kabinet is vaak ingewikkeld. Maar wat in ieder geval in onze macht lag – of leek te liggen – was een correct proces.

Dat is mislukt. Dat hebben we met elkaar besproken. Terwijl Nederland hoopte dat we ons direct zouden concentreren op de grote opgaven – het economisch herstel, een echte aanpak van de de klimaatcrisis, de kansencrisis in het onderwijs, de ongelijkheid in de maatschappij en de gestage afbrokkeling van de rechtsstaat – zien ze dat sommige vertegenwoordigers naar de verkenners gingen om te praten over de posities van andere politici.

Dit heeft uiterst pijnlijke gevolgen. Niet alleen voor heel veel Nederlanders, maar ook voor collega Omtzigt. Al heel vaak benoemd. En voor de goede orde wil ik nogmaals herhalen wat ik eerder heb gesteld: het is ongepast. Ongepast dat dit is gebeurd. Ongepast dat een gesprek met de verkenner gaat over mogelijke functies. Over wat eventueel zou gebeuren met mensen van andere partijen. En als collega zeg ik: die suggestie is ook geheel ten onrechte.

Het heeft ook pijnlijke gevolgen voor de vertrouwensrelatie onderling hier in de Kamer. En voor het aanzien van de politiek. Er zijn fouten gemaakt die niet gemaakt hadden mogen worden. De verkenners hebben hiervoor verantwoordelijkheid genomen en zijn afgetreden.

Voorzitter, deze dagen van verkenningspauze zullen uiteindelijk niet verspeeld zijn als we in dit debat ook een begin kunnen maken met een herstel van afgebroken en aangetast vertrouwen. Door volledige openheid van zaken te geven.

De waarheid hebben we nu. Althans dat denken we. Maar ik vraag de verkenners: waarom heeft het zo lang moeten duren? De positie van Omtzigt is tot tweemaal toe besproken met de fractievoorzitter van de VVD. Hoe kan het dan dat de Kamer de afgelopen dagen zo onvolledig en onzorgvuldig en veel te traag is geïnformeerd?
De traagheid van het proces heeft het wantrouwen alleen maar vergroot. De nieuwe informatie – die we ook vanochtend hebben gehoord – heeft ook de aard van het debat veranderd. Dat hebben we zojuist ook weer gezien.

Mevrouw de voorzitter, ik wil nog wat zeggen over de procedure van de verkenning en de verbeteringen die niet alleen mogelijk zijn, maar ook noodzakelijk zijn.

Na de toeslagenaffaire beloofde de politiek meer transparantie. Degelijkheid. Dit debat kan hier ook een voorbeeld van zijn. We moesten wel buiten de gebaande paden treden om het mogelijk te maken.

Dat brengt me bij de noodzaak tot verandering van onze politieke cultuur. Mijn inzet is helder: ik ga vanuit de inhoud op zoek naar een stabiel, politiek breed gedragen kabinet met een zo progressief mogelijk perspectief om antwoorden te geven op de reële uitdagingen van nu en de toekomst.

Om het vertrouwen te herwinnen zal een nieuw kabinet het dualisme echt moeten omarmen. Veel meer dan dat er nu in is geslopen. Om tot daadkracht te komen zal een nieuw kabinet het eens moeten worden over hoofdlijnen en niet over bijzaken: het economisch herstel, de aanpak van de klimaatcrisis en de kansencrisis in het onderwijs. Ik noem slechts een paar hoofdthema’s.

Dit kan alleen draagvlak krijgen als mensen ook kunnen vertrouwen op degelijke processen.

Tot voor kort waren Tamara van Ark en Wouter Koolmees namens de Kamer in staat zo’n proces te dragen. In het licht van de nieuwe feiten stel ik voor dat de Kamer een nieuwe verkenner benoemt. Wat mij betreft moet dat iemand zijn met gezag en grote afstand van de politiek. Daartoe dien ik ook een motie in.

Dit is het moment om uit deze enorme vertrouwenscrisis een nieuwe koers in te slaan.