Voorzitter. Ik ben geen onbekende in deze zaal. Als staatssecretaris vocht ik hier zware debatten uit. Nu zit ik aan de andere kant. Het is een grote eer om volksvertegenwoordiger te zijn. Een grote eer om mijn missie voort te zetten voor politiek met de zachte stem.
Over mijn ervaringen als staatssecretaris, schreef ik het boek “De Groningers hadden altijd gelijk”. Die ligt toevallig vanaf vandaag in de winkels. Gelukkig tegen het oude lage Btw-tarief, dus nog een beetje betaalbaar.
Dit boek beschrijft mijn avonturen van tweeënhalf jaar als staatssecretaris Mijnbouw. Het gaat in op de ontwikkeling in mijn politieke denken. Luisteren naar de zachte stem. Politiek met de zachte stem. Zo noem ik dat.
De essentie van politiek met de zachte stem gaat over de kloof tussen politiek en bestuur enerzijds en burgers en bedrijven anderzijds. Die kloof kúnnen we overbruggen, door anders te besturen. Voorzitter, een aantal kernprincipes:
Vertrouwen geven is vertrouwen krijgen.
Eerst luisteren dan spreken.
Mensen zien staan.
Het is aan de politiek om keuzes uit te leggen, ook als die moeilijk zijn.
Vasthouden aan een belofte.
De zachte stem komt erop neer dat wij in alles wat we doen, meer oog moeten hebben voor mensen die géén grote mond hebben. Voor mensen die worden verdrukt door een almachtige overheid.
Voor mensen die wij niet serieus nemen omdat ze het wel niet begrepen zullen hebben. Maar ook voor de mensen van de toekomst, die nog helemaal geen stem hebben, maar wel zullen leven met de keuzes die wij nu maken. Keuzes over bijvoorbeeld de zorg, het klimaat, onderwijs en wonen.
In Groningen werd het mij al snel duidelijk dat besturen vanachter het bureau niet zou gaan werken. Mensen waren de niet nagekomen beloftes spuugzat. Ik herinner me nog Gerjanne Tillema. Zij las een briefje voor namens haar ouders, omdat zij daar zelf – murw geslagen door emoties – niet meer toe in staat waren. Ik herinner me de gesprekken in Loppersum. Met mensen die soms boos waren, of verdrietig, en vaak teleurgesteld. Ik herinner me de volle zalen toen we met gedupeerden spraken over het enquêterapport “Groningers boven gas” en over de kabinetsreactie “Nij begun”. Bijna altijd werd ik geraakt. Bijna altijd hoorde ik iets wat ik nog niet eerder zo had gehoord.
Luisteren naar de zachte stem wordt soms verkeerd begrepen. Dat het zou betekenen dat je altijd moet doen wat mensen willen. Mensen in dit land weten heel goed dat dat niet altijd kan. Dat er verschillende belangen moeten worden gewogen. De kern van de zachte stem zit in het voeren van het oprechtegesprek daarover, in plaats van schreeuwend tegenover elkaar te staan, zoals te vaak gebeurt.
Dat we zo tegenover elkaar staan heeft diepe oorzaken. Wat is er gebeurd met de meritocratie? Met die machtige kansenmachine die mijn vader letterlijk van marktkoopman tot succesvolle zakenman maakte? Hoe kan die meritocratie zo zijn verworden dat onze maatschappij opnieuw verdeeld is geraakt, maar nu vooral naar onderwijsniveau? Onderwijsniveau en daaraan gekoppeld vermogen zijn erfelijk geworden. Een nieuwe aristocratie is geboren. En daardoor valt onze maatschappij, als we niet uitkijken, uit elkaar. Denk aan de mensen die volledig langs de kant staan op de woningmarkt. Het mag niet uitmaken waar je wieg heeft gestaan voor je kansen voor de toekomst!
We moeten durven kijken naar die instituties die de maatschappij bij elkaar houden. Waar komen mensen van verschillende achtergronden nog bij elkaar? Aan de rand van het voetbalveld, in een volkstuintje? Wat hebben zij eigenlijkgemeen? Is er een gezamenlijk verhaal? Is dat het verhaal van een land met kansen voor iedereen, waarin wat je deelt belangrijker is dan waarin je verschilt? Met respect voor verschillen in mening? Dat kunnen we veel beter doen, juist ook in deze zaal. Als we dat niet doen, komen politiek en bestuur steeds verder van mensen te staan. Dit beter doen leidt tot een andere politieke agenda. En tot een andere manier van besturen.
Mijn partij D66 is ooit opgericht om kanalen te graven naar de centra van de macht. Vaak zoeken politici de oplossing dan in grootscheepse verbouwingen van onze democratie. Ik laat die nu even. Structuren zijn belangrijk, maar gedrag is nog veel belangrijker. Het gaat ook, misschien vooral wel, om houding en gedrag. Ik noem nog een paar elementen:
Ik geloof in een overheid die naast mensen staat. Een overheid die verbindt, en niet zoals nu, verdeelt.
Ik geloof dat we sterker staan als mensen kunnen meepraten én meebepalen. Niet alleen achteraf, maar juist vanaf het allereerste begin. Dat geldt ook voor dit parlement.
Ik geloof in een overheid die niet aan symboolpolitiek doet, zoals populisten doen, maar die ervaringen van mensen serieus neemt en echt luistert.
Ik geloof in een overheid waar jongeren een expliciete stem krijgen om mee te bepalen hoe hun toekomst eruit gaat zien. Ontboomer het landsbestuur, maak mijn generatie overbodig!
Politiek met de zachte stem is praktisch. “Het beginsel dient belangrijker te zijn dan de regel.” Dus toen wij in deze kamer onlangs debatteerden over de fouten die zijn gemaakt bij het UWV, vroeg ik de minister om vooral gewone, kwetsbare mensen niet het slachtoffer te laten worden. Dát moet het uitgangspunt zijn. Niet dat regels het allemaal ingewikkeld maken. Laten we niet nog een keer in die fout trappen. Het gaat hier om mensen.
Ik vind het dan ook goed dat het kabinet het D66-voorstel heeft overgenomen dat mensen één keer een fout mogen maken bij ingewikkelde aanvragen. Ik wil ook dat er een wettelijk recht op begrijpelijke taal van de overheid komt: “spreek klare taal”.
Tenslotte zal ik, met collega Rooderkerk, in de komende maanden komen met een plan om laaggeletterdheid terug te dringen: “Klip en klaar over lezen en schrijven.” Laaggeletterdheid vormt een obstakel voor 2,5 miljoen mensen! Mensen met een zachte stem.
In dit huis, maar ook tegen alle collega-politici en bestuurders in het land, moeten we zeggen: ga weg achter dat bureau. Vergader wat minder. Ga erop uit. Vraag eens aan gewone mensen wat zij ergens van denken. Ik heb er enorm veel van geleerd in Groningen: politiek met de zachte stem.
Menu
