Jan Paternotte: ‘We kiezen niet voor de makkelijke weg’

Wat zich hier wreekt is dat de toekomst geen stoel of stem heeft. Ik neem u even mee terug naar februari 2005. Toen ik nog een piepjonge voorzitter was van de Jonge Democraten maakten we ons boos over de manier waarop er in dit land werd gesproken over de pensioenen. Tafels vol van -vooral – mannen van een zekere leeftijd wilden vasthouden aan een stelsel waarin grote groepen op hun 55e met pensioen konden. Ook al wist iedereen toen al dat dat een enorme rekening naar de volgende generatie zou schuiven. In het hoofdkwartier van de Nederlandse polder, waar werkgevers en werknemers samen de lijnen uitzetten, de Sociaal-Economische Raad, daar zat toen geen enkele jongere aan tafel. Sterker nog, iemand van onder de 50 moest je daar zoeken met een zaklampje. Wij besloten samen met de jongeren van het CDA op te stomen naar het SER-gebouw, waar wij demonstratief een stoel naar binnendroegen met daarin gezeteld ons jongste lid: een 14-jarige Jonge Democraat. De stoel van de toekomst, de jongerenzetel, noemden wij dat. De politie kwam met zes busjes en gooide ons eruit. Maar de christelijke vakbond CNV vatte de actie een stuk sportiever op. Ze vonden dat we een punt hadden: de jeugd moest kunnen meepraten. Ze besloten één van hun zetels in de SER beschikbaar te stellen. Om zo een charismatische welbespraakte jongeman een stoel aan tafel in de Sociaal-Economische Raad te geven. En dat, dames en heren, was het begin van de opmars van Jesse Klaver. Laten we het erop houden dat jonge mensen de consequenties van hun acties vaak nog niet zo goed kunnen overzien.

Hoe geven wij de toekomst een stem? Hoe roepen we een halt toe aan het politiek springen van crisis naar crisis? Met andere woorden: hoe wordt regeren weer vooruitzien? Wat moeten we doen?

Op de klossenlijst onder het schilddak van een monumentaal pand aan het Damrak in Amsterdam staat geschreven: “De cost gaet voor de baet uyt”. Als we het morgen beter willen hebben, moeten we daar nu iets voor doen. Dat brengt me bij een crisis die we nu al kunnen zien aankomen en waar ik het over wil hebben. En dat is de crisis in onze economie. Ja, die groeit nog steeds. De werkloosheid is historisch laag. Vanochtend gingen meer Nederlanders naar hun werk dan ooit. Op een woensdag! Maar net als bij die andere crises, kunnen we zien dat die economie langzaam de modder in rijdt. Er zijn al genoeg signalen.

Werkende ouders krijgen steeds vaker ’s avonds een e-mail: of ze hun kinderen de volgende dag thuis kunnen houden, omdat er te weinig mensen in de kinderopvang zijn. Wie vandaag naar het ziekenhuis gaat voor een geplande operatie, heeft kans op het laatste moment afgezegd te worden vanwege een gebrek aan mensen. Schiphol was ooit de beste luchthaven van de wereld. Nu? Wereldkampioen wachten in de rij. We worden met z’n allen ouder. Geweldig natuurlijk. Dat is gewoon GOUD! Maar: dat betekent meer zorg. Meer pensioen. En minder werkenden om die kosten te dekken. Ik ben bang dat veel mensen nog niet goed door hebben hoe enorm dit probleem is. In 2040 is 1 op de 3 volwassenen ouder dan 65. Zelfs als de hele Nederlandse beroepsbevolking morgen aan het werk zou gaan, zouden we de openstaande vacatures nog niet vullen. Dát is wat vergrijzing betekent.

Als we deze tijdbom onschadelijk willen maken, zullen we taboes moeten doorbreken. Daar moeten we nu mee beginnen. We werken de minste uren van heel Europa. Dat gaat niet langer. Wat is er mis met een 40-urige werkweek? Dat moet toch gewoon kunnen? We kunnen het niet verplichten. En – zeg ik als jonge ouder – het is niet voor iedereen haalbaar. Maar wat mij betreft mag het wel weer de norm worden. Werkgevers moeten dan ook af van de gewoonte om deeltijdcontracten aan te bieden aan vrouwen. Het is neerbuigend en slecht voor de economie. Dat vraagt dat we in ons land ook écht stoppen een jonge moeder verwijtend aan te kijken als ze vertelt dat haar kind 4 dagen naar de kinderopvang gaat. En het vraagt dat we snel kinderopvang bijna gratis maken, zodat het ook loont om te willen werken. Hoe staat het daarmee, vraag ik de premier? En wil het kabinet specifiek werk maken van een voltijdbonus in zorg, onderwijs en kinderopvang?

Voorzitter, we moeten ook stoppen met mensen afschrijven. Het verplichte ontslag voor ouderen leidt er te vaak toe dat wie door wil en kan hier niet de ruimte voor krijgt. Dat is zonde. We kunnen het ons nou eenmaal niet veroorloven om wie bezig wil zijn stil te laten zitten. Ook en juist niet de mensen die naar Nederland zijn gevlucht.
Er zijn inmiddels 72.000 Oekraïense vluchtelingen ingeschreven in Nederland en, anders dan andere vluchtelingen, mochten zij ook meteen aan de slag. We hebben dus nu met eigen ogen kunnen zien wat een enorm positieve invloed dit heeft. Hier zijn lessen te trekken zijn voor al die andere mensen die in procedures zitten te wachten, terwijl zij niets liever zouden doen dan een bijdrage leveren. Directe werkpapieren voor vluchtelingen: dat zou een investering zijn die zich dubbel en dwars uitbetaalt.

Maar dan zijn we er nog niet. Ons probleem is ook cultureel. Waarom zijn negen van de tien verpleegkundigen vrouw? Waarom zijn negentien van de twintig vrachtwagenchauffeurs man? Waarom zijn negen van de tien leraren op de basisschool vrouw? Laten we onszelf niet wijs maken dat er beroepen zijn waar mannen of vrouwen nou eenmaal beter geschikt voor zijn. We weten hoe fundamenteel het om kan slaan. Toen ik opgroeide dacht je als je naar de huisarts moest nog automatisch aan een man. Inmiddels zijn vrouwen duidelijk in de meerderheid. En ik vind het zelf heel fijn dat de generatie van mijn dochters bij het beroep “profvoetballer” net zo snel aan een vrouw als aan een man zal denken.

Voorzitter, we kunnen jonge mensen niet opzadelen met een hopeloos ouderwetse economie. De toekomst van Nederland ligt niet in de zware industrie, in industriële veehouderij of in de export van gas. Onze meest waardevolle – en gelukkig onuitputtelijke – grondstof, dat is kennis. Kennis, de enige grondstof waarvan geldt dat als je die grondstof gebruikt, er juist méér van komt. En verbeelding, dingen verzinnen die er nog niet zijn. Onze design en creatieve industrie. Hoogwaardige technologie. Dáár liggen de grootste kans voor ons land en voor de generaties die na ons komen.

We kunnen al zoveel met beperkte middelen. Studenten van de TU Eindhoven ontwierpen ’s werelds eerste zonne-camper. De MBO-studenten van de Leidse instrumentmakers School maakten de kleine onderdelen van de beademingsapparatuur die levens hebben gered in de coronacrisis. In Helmond staat de door studenten ontworpen sociale huurwoning van de toekomst: nul op de rekening, warm en comfortabel, makkelijk te maken. Hun geheim: een waterbassin onder het huis dat in de zomer de warmte opneemt waar het huis in de winter mee wordt verwarmd.

Xi Jinping wil ons doen dat geloven dat onze samenleving in verval is. Te decadent, te weinig vindingrijk. Poetin denkt dat onze vrije samenleving meer verleden heeft dan toekomst. Te open, te zwak. Laten wij hun ongelijk bewijzen. Laten we wetenschappers, studenten, vakmensen en onderzoekers ons volle vertrouwen geven. Laten we de mensen opleiden die onze geniale ideeën kunnen verwezenlijken, niet alleen de ingenieurs maar juist ook de installateurs, de middenstand waar dit land op draait. Want als we met zo weinig al zoveel kunnen, bedenk wat er nog mogelijk is!

Voorzitter, dit zijn voor mij de eerste algemene beschouwingen. En als ik iets gezegd wil hebben, dan is het dit: de grootste bedreiging voor ons land is kleindenkende kortzichtigheid. Nederland kan groots zijn als we groots denken. Daar is een verandering van mentaliteit voor nodig. Na Viva Hollandia, mag iets meer ambitie volgen dan ‘we zijn er weer bij en dat is prima’.

Nog niet zo lang geleden waren wij een lichtend voorbeeld voor de wereld. Als eerste land stelden wij het huwelijk open voor paren van gelijk geslacht. Onze economie van samenwerking werd toen in de hele wereld bewonderd. Vooruitgangsgeloof won het van behoudzucht. Vrijheid won het van bekrompenheid. Morgen was belangrijker dan vandaag. Dat is wat ons land weer kan worden als we stoppen met slepen van crisis naar crisis. Als we weer vooruitkijken. Als de kost voor de baat uitgaat. Ik zie het wel voor me: Nederland als Heilige Stoel van de Toekomst. Waar anderen komen kijken voor inspiratie. Waar durf en inventiviteit ten goede komen aan alle mensen—ook buiten ons land. Waar zelfbewustzijn niet omslaat in arrogantie. Waar de politiek door de horizon van de volgende verkiezingen heen durft te kijken.

Als wij ons die toekomst verbeelden, als wij hoopvol en optimistisch handelen, dan ben ik ervan overtuigd: onze beste dagen liggen nog in het verschiet. Laten we daar nú mee beginnen.
Dank u wel.