Excuses, diskulpa, pardon

Linda Nooitmeer:
“Ik was aanwezig in het Nationaal Archief toen Rutte namens het kabinet de excuses uitsprak. Het was doodstil in de zaal. Ik heb op de automatische piloot geluisterd, het voelde erger dan een examen. Ik kon de inhoud en betekenis nog niet volledig tot me laten doordringen en dacht vooral: zijn de juiste bewoordingen gebruikt, zijn de voorouders erkend? Al met al kon ik toen al voorzichtig concluderen dat het excuus. premierwaardig was. Navraag in de gemeenschap leerde dat men toch geraakt was door de woorden, door de manier waarop de premier de excuses uitsprak en met verwachting uitkijkt naar het proces achter de komma.”

Salima Belhaj:
“Ook voor mij was het tot 19 december spannend. Ik voelde steeds: wát als het niet lukt? We bekeken de tv-uitzending in de fractie kamer met medewerkers en Tweede Kamerleden. Ik zat naast fractiegenoten Raoul Boucke en Jorien Wuite. Door hun achtergrond was het ook voor hen persoonlijk een belangrijk moment. Het was bijzonder om te zien dat zij werden geraakt door de speech.”

De discussie over het Nederlandse slavernijverleden startte in de Tweede Kamer op 1 juli 2020, met een breed aangenomen motie van Rob Jetten en Jesse Klaver om 2023, 160 jaar na de afschaffing van de slavernij, tot herdenkingsjaar te maken. In opdracht van toenmalig minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Kajsa Ollongren werd ondertussen het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden ingesteld. In 2021 presenteerde het Adviescollege haar adviezen in het omvangrijke rapport ‘Ketenen van het Verleden’.

Linda Nooitmeer: “Eindelijk kwam er aandacht voor dit dossier. De laatste keer dat er in de Tweede Kamer gesproken was over de implicaties van de slavernij was in 1862, toen de afschaffing van de slavernij in Suriname en het Caribisch deel van het Koninkrijk op de agenda stond. De Black Lives Matter-demonstraties zorgden voor bredere aandacht voor het institutioneel racisme en de relatie daarvan met het Nederlands slavernijverleden.”

Salima Belhaj:
“Vanaf januari vorig jaar heb ik meerdere rondetafelgesprekken georganiseerd. Destijds was er in de Tweede Kamer geen meerderheid voor excuses. Ik heb politici en afgevaardigden van maatschappelijke organisaties uitgenodigd met het idee: het maakt niet uit of je voor of tegen bent, we gaan proberen elkaar te vinden. We spraken zowel met wetenschappers als nazaten van tot slaaf gemaakten. Veel betrokkenen wilden hun verhaal vertellen. We hebben vooral geluisterd en daar ruim de tijd voor genomen. Mensen voelden dat ze eindelijk gezien en gehoord werden door het parlement. In augustus volgde een reis naar Suriname, Curaçao en Bonaire. Het was heel waardevol om ons ook daar ter plaatse goed te laten informeren over de gevolgen van het slavernijverleden.”

Linda Nooitmeer:
“Mensen wilden het verhaal van hun voorouders en de doorwerking in het heden altijd al vertellen. Ze willen hun pijn kwijt voordat ze naar de toekomst kunnen kijken. Zolang je je niet gehoord voelt, blijf je stil. Velen voelen zich structureel niet serieus genomen en hebben daardoor lage verwachtingen of zijn boos. Dat er daadwerkelijk excuses zouden kunnen komen konden ze zich niet voorstellen.”

Salima Belhaj:
“Ik was heel blij toen het kabinet eindelijk excuses had aangeboden. Het kabinet, en in het bijzonder onze eigen bewindspersonen, ben ik enorm dankbaar. Maar toch denk ik ook: waarom heeft het 160 jaar moeten duren?!”

Linda Nooitmeer:
“De afgelopen 50 jaar hebben wetenschappers het Nederlandse slavernijverleden gebagatelliseerd. Dit heeft geresulteerd in weinig aandacht voor dit deel van de Nederlandse geschiedenis, ook in het onderwijs. Daarnaast denk ik dat er ook sprake was van momentum: binnen een jaar na excuses van burgemeester Halsema hebben de burgemeesters van alle grote steden excuses gemaakt voor het aandeel van hun voorgangers in de slavernij. De verwachting bij het NINsee was dan ook dat de Nederlandse Staat uiterlijk 1 juli 2023 excuses zou maken. Overigens vind ik wel dat er vanuit moreel oogpunt al 160 jaar geleden excuses gemaakt hadden moeten worden door het kabinet: Nederland is een fatsoenlijk land. De trans
-Atlantische slavernij is in 2001 door de VN aangemerkt als misdaad tegen de menselijkheid. Op dat moment had de verantwoordelijkheid, uit menselijkheid, al genomen moeten worden. Tegelijkertijd is consensus binnen het kabinet ook van groot belang: het is zeker geen toeval dat juist binnen dit kabinet overeenstemming gevonden kon worden.”

Linda Nooitmeer:
“Rutte zei ook: ‘Deze excuses zijn een komma, geen punt’. We zetten in op een gedragen herstelagenda die tot stand komt door het samenwerken van alle betrokken organisaties uit Nederland, het Caribisch deel van het Koninkrijk en Suriname, het kabinet en de Tweede Kamer.”

Salima Belhaj:
“Er heeft een groep toonaangevende personen meegedacht. Toch hebben de excuses velen verrast, dat had misschien beter gekund. Ik vind het belangrijk dat we daarvan leren en met mensen in gesprek blijven. Soms hoor ik: ‘waarom hebben jullie namens mij excuses aangeboden, ik heb toch niks gedaan?”. Dan licht ik toe dat het niet gaat om individuele Nederlanders, maar om de rol van de Staat. Sommigen hebben een bijna wetenschappelijke of juridische benadering, terwijl het voor betrokkenen om gevoel gaat. Ik hoop op meer empathie. De kunst is om de ander te geven wat hij nodig heeft. Dat betekent niet per se dat jou iets wordt afgenomen.”

“Op 25 januari heeft de Tweede Kamer gedebatteerd over de excuses. We hebben gesproken over het belang van de excuses en wat het kabinet gaat doen om duurzaam aandacht aan dit onderwerp te besteden. Dat begint voor mij bij meer aandacht voor het Nederlandse slavernijverleden in het onderwijs. Ik ben blij dat het debat waardig was. Dat geeft vertrouwen in het vervolg.”

Salima Belhaj:
“Linda en ik blijven samen optrekken. Zij is een rots in de branding, er is 100 procent vertrouwen tussen ons. Zij houdt altijd het doel voor ogen, plaatst zichzelf niet op de voorgrond.”

Linda Nooitmeer:
“Salima, hoe jij de deur van het parlement hebt opengezet en de rondetafelgesprekken hebt aangepakt, getuigt van leiderschap. En vergeet de D66’ers in het kabinet niet; zij hebben allen op hun manier een belangrijke rol gespeeld.”

Salima Belhaj:
“Als politicus bereik je soms meer door niet het podium te pakken. Dienstbaar en faciliterend zijn om zo ruimte aan anderen te geven om mee te doen.” ■