Voorzitter,
Als ik rondkijk hier in de zaal zie ik voor bijna de helft nieuwe gezichten, en ik wil iedereen van harte feliciteren met het Kamerlidmaatschap. Het zijn van volksvertegenwoordiger is een grote eer en een enorme verantwoordelijkheid, zeker in de komende periode. Met elkaar kunnen wij het verschil maken in de levens van miljoenen mensen.
D66 zal dat doen met negen zetels. En de eerlijkheid gebiedt daarbij te zeggen: we hadden op meer gehoopt. Want ondanks dat wij trots zijn op de campagne die we hebben gevoerd, was de uitslag voor D66 een harde klap.
De afgelopen jaren is er veel in gang gezet.
Veel is gelukt, maar veel ook niet. Regeren is meer dan mooie plannen maken, meer dan resultaten boeken. Het gaat ook om de manier waarop, om vertrouwen verdienen. Het afgelopen kabinet had een valse start met een rommelige formatie. In de periode die volgde bleef veel Haags geharrewar. De keuzes die we maakten
voor meer klimaatactie, meer salaris voor leraren, grote investeringen in defensie waren met het hoofd goed te beredeneren, maar we hebben er geen harten mee gewonnen.
We hebben hard gewerkt aan beleid, maar we hebben onvoldoende laten zien dat we dichtbij mensen staan. Ondanks de uitslag ben ik strijdbaar. Het klimaat wacht niet. De prijs voor niet handelen is onbetaalbaar. Het onderwijs wacht niet. Eén op de drie Nederlandse jongeren heeft zoveel moeite met lezen dat ze niet mee kunnen komen in de samenleving. De wereld wacht niet. Onze vrije manier van leven wordt bedreigd door oorlog en terreur.
Ik denk dat ik voor heel veel Nederlanders spreek als ik zeg dat ik me grote zorgen maak. Er gaan gesprekken plaatsvinden over
een ‘gezamenlijke basislijn voor het waarborgen van de grondwet’.
Laat dat even tot u doordringen: gesprekken over het waarborgen van de grondwet. Het hele idee van de democratische rechtsstaat is
dat de democratische gekozen meerderheid zich ook aan wetten en regels houdt. Dus niet bij meerderheid kan kiezen welke van onze rechten, onze vrijheden, onze verworvenheden ze volgen in een gezamenlijke basislijn. Hier trekt mijn partij een harde grens. Je kunt niet in een formatie even vrolijk gaan kiezen welke wetten, verdragen en grondrechten je wel en niet volgt.
De partij die nu de grootste is geworden
wil rechten van mensen afnemen en de vrijheid beperken.
Dat druist in tegen de meest basale Nederlandse waarden en verworvenheden. Wij zijn het land waar schrijvers en denkers naartoe kwamen om boeken te publiceren die in hun eigen land verboden werden. Wij zijn het land van gewetensvrijheid, geloofsvrijheid, tolerantie, gelijke behandeling. Nederlandse waarden die ons faam, welzijn en geluk brachten. Die we hebben vastgelegd in onze Grondwet. Een gezamenlijke geschiedenis om te koesteren.
Dat de PVV niks heeft met Nederland en onze gezamenlijke geschiedenis, dat wisten we. Het liefst doet Wilders ons land in de uitverkoop. Maar ik begrijp werkelijk niet waarom andere rechts-conservatieve partijen met hem mee zouden willen denken.
Ik heb een aantal vragen aan de verkenner. Met name over de opdracht die hij adviseert aan de informateur.
Dat advies bestaat uit twee delen: de rechtsstatelijke verkenning en inhoudelijke gesprekken.
De verkenner was in zijn mondelinge toelichting nog wat explicieter. Daar zei hij dat “de informatie nu volledig is begonnen.”
“Er kan onderhandeld worden.”
Ik vraag de verkenner:
Gaat er nu onderhandeld worden?
En wordt de conclusie dat er onderhandeld kan worden, door alle vier de partijen onderschreven?
Want uit het verslag blijkt dat Omtzigt pas wil onderhandelen met de PVV, nadat Wilders ondubbelzinnig afstand heeft genomen van delen van zijn programma.
Daarom vraag ik ook:
Waarom adviseert de Verkenner deze dubbele opdracht?
Waarom adviseert hij niet dat de informatieopdracht wordt beperkt tot de rechtsstatelijke bezwaren, waarna expliciet een nieuwe informatie-opdracht wordt gegeven voor verdere inhoudelijke onderhandelingen? Door deze combinatie van opdrachten, zonder expliciet toetsmoment heb ik de indruk dat de partijen die gaan formeren een glibberig pad opgaan. Een glibberig pad waar fundamentele grondrechten en vrijheden kunnen worden uitgeruild tegen andere onderwerpen. Hoe wordt dit voorkomen?
En ik vraag hem:
Waar kwam het initiatief vandaan om dit gesprek over de Grondwet te openen? Hoe zal dat onderzoek naar de waarborgen van de grondrechten eruitzien?
Strekt dit zich ook uit tot internationale en Europese verdragen, o.a. over mensenrechten?
Hoe kunnen deze mensenrechten ooit ter discussie staan bij het vormen van een Nederlandse regering?
Graag een toelichting.
Nederland heeft in deze moeilijke tijd behoefte aan een stabiel, daadkrachtig en verbindend landsbestuur.
D66 beoordeelt plannen, akkoorden en programma’s graag op de inhoud. Maar van de vier partijen die nu met elkaar in gesprek gaan,
hebben drie de plannen niet laten doorrekenen.
Terwijl de (financiële) gevolgen van plannen als het verlagen van de AOW-leeftijd, een Nexit of het afschaffen van het eigen risico natuurlijk enorm zijn.
Besturen betekent dat je moet onderkennen
dat elke euro maar één keer uitgegeven kan worden.
Ik weet dat een bepaalde partijleider een grote voorliefde voor de Efteling heeft maar ‘tafeltje dek je, ezeltje strek je’ werkt hier niet. Besturen betekent dat je eerlijk moet zijn over moeilijke keuzes en dat kiezen voor het één soms het opgeven van het ander betekent. Die transparantie over moeilijke keuzes en duidelijke oplossingen verwacht ik van alle partijen met ambities om te gaan regeren.
De kiezer heeft gesproken en de richting van de uitslag is duidelijk. Mijn partij speelt nu dan ook geen rol in de coalitievorming.
Wij zullen alle voorstellen die naar de Kamer komen beoordelen op hun waarde voor Nederland, maar ook altijd opstaan en ons verzetten tegen politiek van uitsluiting en intolerantie. Niet alles is onderhandelbaar. De Nederlandse waarden zijn niet onderhandelbaar.
Rob Jetten: “De Nederlandse waarden zijn niet onderhandelbaar.”
