1. Nieuwe huizen op nieuwe plaatsen

Zo zijn we vaak kritisch geweest op bouwen op weilanden. Met goede redenen. Sommige gemeenten en ontwikkelaars zochten bijvoorbeeld niet goed naar kansrijke locaties binnen het dorp of de stad. En echte natuur moet natuur blijven. Maar als we blijven doen wat we deden, houden we de lage bouwcijfers en dus het gigantische woningtekort in stand. We moeten nu ook accepteren dat de wooncrisis te groot is om op te lossen met alleen maar inbreiding of alleen maar “een straatje erbij”.

Die tijd is voorbij. En we hopen dat niet alleen D66 dat ziet. Ook andere groene partijen kunnen met deze crisis niet volhouden om kansrijke woonlocaties te blijven afwijzen, ook als dat nu nog weilanden zijn. Aan de andere kant moeten conservatieve partijen ook zien dat we niet koste wat kost de oppervlakte voor landbouw moeten behouden als zo veel jongeren en ouderen een goede woning nodig hebben.

D66 wil tien nieuwe woonplaatsen ontwikkelen, dus ook op weilanden. Wij willen plekken aanwijzen voor nieuwe grootschalige woningbouw. De ene keer denken we daarbij aan een nieuw groot stadsdeel, naast of in bestaande plaatsen, zoals Rijnenburg bij Utrecht of Fellenoord dat middenin Eindhoven ligt. Soms zullen het écht totaal nieuwe woonplaatsen worden zoals Eemvallei in Zuid-Flevoland. En soms wordt een gehucht of dorp een grote woonplaats zoals De Klomp in de gemeente Ede of langs de A30 onder Barneveld. En de andere keer kan het een combinatie zijn van inbreiden en uitleg zoals in Zwolle-Vechtpoort en Zwolle-Zuid. Wat D66 betreft willen we geen taboes meer op locaties, ook niet als dat nu bijvoorbeeld weilanden buiten de bebouwde kom zijn. De kern is dat verschillende plaatsen in Nederland om een verschillende aanpak vragen om snel meer woningen te realiseren: soms vooral veel inbreiding, soms uitbreiding in omliggende weilanden en soms een totaal nieuw gebied ontwikkelen. D66 wil het aanpakken van de woningcrisis op één zetten en daarom doen wat nodig is om snel meer woningen te bouwen.

D66 wil dat we de ruimte in Nederland anders gaan verdelen: minder vee, meer huizen. Nog steeds gebruiken we twee derde van ons land voor landbouw.5 En daarvan een groot deel niet eens voor voedsel voor Nederlandse mensen, maar juist om dieren te voeden en hun vlees te exporteren. Je hoeft geen vegetariër te zijn om gefronste wenkbrauwen te krijgen dat Nederland het slachthuis van Europa is. Ook omdat daarvoor heel veel ruimte nodig is. Veel meer dan we gebruiken om te wonen, te leven en te werken. Natuurlijk willen we niet heel Nederland volbouwen. Alle ontwikkeling tussen 1980 en 2020 – dus ook alle Vinex-wijken – hebben we kunnen doen met een groei van de bebouwde omgeving van 8% naar 11%. Door een fractie van onze oppervlakte slim te bestemmen voor woningen kunnen we dus een enorme slag maken. Een deel van deze grond wil D66 juist omzetten naar natuur. Voor écht groen in plaats van eindeloze weilanden voor intensieve landbouw.

D66 wil dat deze plaatsen er écht komen, door een bouwbaas de leiding te geven. De bouwbaas is vergelijkbaar met de Deltacommissaris van de Deltawerken of de leiding van Ruimte voor de Rivier die zorgde dat Nederland droge voeten hield. Aan grote bouwplannen geen gebrek, maar de organisatie duurt eindeloos. Veel ligt stil omdat gemeenten en provincies het gewoon niet uitgevoerd krijgen, zeker als ze te weinig geld krijgen. Een bouwbaas met centrale organisatie, samengevoegd budget voor infrastructuur en voorzieningen, en doorzettingsmacht zorgt dat deze nieuwe woonplaatsen er gaan komen en ontzorgt gemeenten en provincies. D66 wil direct bij de bouw investeren in infrastructuur en voorzieningen. Dat is voor D66 cruciaal. Rechtse partijen stellen vaak voor om in het wilde weg ontwikkelaars woningen neer te laten zetten. Later denken ze pas na over een verbinding, scholen, winkels of andere dingen die zorgen dat mensen er goed kunnen leven. Of bedenken ze later pas dat de locatie zo laag ligt dat het enorm veel moeite kost om te zorgen dat mensen droge voeten houden op die plek. Wij willen niet alleen huizen bouwen, maar juist een echte wijk, een stad of een gemeenschap. Laten we leren van de vier principes die Parijs heeft gebruikt om veel, maar ook goed te bouwen: nabijheid, participatie, ecologie en solidariteit. Wie zorgt dat je overal in een stad of dorp makkelijk op de fiets, lopend, of met het ov kan komen, heeft ook minder parkeerplaatsen nodig. En zo kunnen we op de nieuwe plekken echt meer woningen voor mensen bouwen in plaats van parkeerplaatsen voor auto’s. Daarom moeten we fors investeren in infrastructuur voor deze nieuwe grootschalige woningbouwlocaties. Dat is dus een goede ov-verbinding of station als die er nog niet ligt, een goede weg als de boel anders vastloopt en natuurlijk direct aansluiting op het stroomnet.

D66 wil vastgeroeste processen doorbreken: geen bezwaar maken maar huizen bouwen. Als op dit moment woningen gebouwd worden, kunnen omwonenden tot het gaatje procederen om het tegen te kunnen houden. Ondertussen hebben woningzoekenden die daar willen wonen geen poot om op te staan om hun belang te verdedigen. De woningen die we willen bouwen, gaan er nooit komen als de rechtsbescherming zo scheef is in het voordeel van bezwaarmakers. Daarom wil D66 radicaal dereguleren ten gunste van de woningzoeker. Dat moet veel verder gaan dan achterhoedegevechten over nestkastjes. D66 wil bijvoorbeeld dat de Raad van State de mogelijkheid krijgt slechts enkele casussen als bodemprocedure aan te wijzen. Voor de rest geldt dat de bouw al mag beginnen en het proces alleen nog maar kan gaan om eventuele compensatie te bepalen. Het debat waar wat gebouwd wordt, moet weer in de raadszaal in plaats van de rechtszaal. D66 wil dus ook dat bezwaarmakers geen gang naar de Raad van State mogen maken, als ze niet eerst de gemeenteraad op de hoogte hebben gebracht van hun bezwaar met een zienswijze. Eindeloos terugkerende bezwaren handelen we snel af met AI. Daarnaast willen we radicaal dereguleren om de doorlooptijd van woningbouw te verkorten. Zeker voor prefab-huizen moeten overal in Nederland dezelfde voorschriften gelden, zodat goede huizen snel door heel Nederland kunnen worden neergezet. Ook andere bouwregels moeten snel geharmoniseerd en versimpeld worden.

D66 wil luisteren naar de zachte stem van de woningzoekende. In veel gemeenten zoals Utrecht stelt D66 een woningzoekendenraad voor die hun belangen behartigt. Landelijk willen we zorgen dat potentiële bewoners als belanghebbende worden gezien bij de rechtbank en de Raad van State. Daarnaast willen we dat elke huurdervereniging twee woningzoekenden opneemt. Zij moeten immers ook serieuze afspraken maken met woningcorporaties en gemeenten. Daarbij is de stem van mensen die nog geen woning hebben hard nodig, en niet alleen die van zittende huurders.

D66 wil geen belastinggeld naar grondbezitters, maar naar de bouw van betaalbare huizen. Grondeigenaren kunnen nu vragen wat ze willen en gijzelen daarmee betaalbare woningbouw. De grondprijzen exploderen en wij blijven betalen. De bizarre situatie is ontstaan dat de overheid telkens miljoenen moet bijleggen om grasland om te zetten in een wijk vol ontzettend gewilde woningen. Dat is de wereld op z’n kop. Zeker nu we die woningen fabrieksmatig kunnen bouwen, zou dit de meest rendabele actie van de wereld moeten zijn. Daarom moeten gemeenten veel vaker gebruik maken van het voorkeursrecht op gronden die nodig zijn voor woningbouw. Daarnaast wil D66 zo snel als mogelijk een planbatenheffing, zodat we overwinsten op grond gaan gebruiken voor betaalbare woningbouw, de benodigde infrastructuur en publieke voorzieningen, in plaats van ze in de schoot van grondbezitters te werpen. Om te ontsnappen uit deze gijzeling moeten gemeenten dus weer écht een actief grondbeleid gaan voeren en een goede stok achter de deur hebben. Daarom wil D66 in het uiterste geval verplichte verkoop van grond of een verplichting tot start bouw. Dat is nu praktisch onmogelijk vanwege de enorme tijdsduur en hoge kosten. Grondeigenaren krijgen met ons plan nog steeds een mooi bedrag voor hun grond, maar geen exorbitante winsten meer. Met deze aanpak zorgen we dat we de woningen gaan bouwen die nodig zijn en belastingbetalers niet langer de pinautomaat van grondbezitters zijn.