Rob Jetten: Ga aan de slag, of ga aan de kant

Het kan anders
Democraten, 58 jaar geleden, lang voordat politici op TikTok zaten, kwam een groep dappere mensen samen.  

In lange jassen, en een appèl onder hun arm, liepen zij over het Binnenhof. Met in hun harten ongerustheid over de politieke situatie in ons land. En in hun ogen vuur, omdat zij met elkaar zagen: het kan anders. Omdat zij vaststelden, ons politieke klimaat is aan vernieuwing toe.  

Zij sloegen de handen inéén. Ze brachten een beweging op gang. En de rest is geschiedenis. 


Onrust in de wereld
Democraten, ook nu voelen we ongerustheid in ons hart. We leven in een onzeker land, op een bedreigd continent, in een wereld op drift.  

Een wereld op drift als het gaat om hoe we onze planeet leefbaar houden. Klimaatverandering leidt op talloze plekken steeds vaker tot extreem weer en ongekende schade aan mens en natuur. De oplossingen voor een schonere samenleving liggen voor het oprapen. Terwijl veel mensen en ondernemers al bijna in Parijs zijn, steken meer en meer regeringsleiders – onnodig – hun kop in het zand.  

Een wereld op drift. We zien het in ons eigen, geliefde Europa. In de bevroren loopgraven van Donetsk en op de brandende steppe van Kherson, vechten dappere mannen en vrouwen onder een hagel van kogels, drones en raketten. Ze vechten voor een vrij leven. Dat doen ze al meer dan duizend dagen in een loodzware strijd.   

Dappere Oekraïners zagen met hun eigen ogen hoe Poetin in bezet gebied huishoudt: mannen worden gemarteld en geëxecuteerd. Vrouwen worden verkracht, kinderen ontvoerd. En in de loopgraven werden ze wakker met een diepe kater van de Amerikaanse verkiezingen. De bittere boodschap aan Europa is: een bondgenoot waarop we altijd durfden te vertrouwen voor onze veiligheid, kan ons nu de rug toekeren.  

Een wereld op drift. We horen het ook buiten Europa. Luister naar Gaza en Libanon. Daar liggen niet alleen straten en huizen in puin, maar ook de hoop en de menselijkheid. Het leed dat de regering-Netanyahu onschuldige mensen aandoet, laat niemand koud. Ja, we roepen op tot een staakt-het-vuren, tot het vrijlaten van de gijzelaars, tot het toelaten van humanitaire hulp. Maar woorden zijn allang niet meer genoeg. Ze hebben niets uitgehaald. Dat verwijt ik de internationale gemeenschap. En laat het arrestatiebevel voor premier Netanyahu nu eindelijk ook de wake-up call zijn voor dit kabinet. Kies niet langer voor provocaties, maar kies voor het internationaal recht, voor vrede, voor menselijkheid!  

Als je de wereld zo ziet, die wereld op drift, kan de chaos ons verlammen en de boosheid ons verteren. Maar ik zie ook bij jullie het vuur in de ogen. Want het kán anders. We kunnen er wat aan doen. Europa, dat soms zelfvoldane en vetgemeste continent, heeft nu de kans om de naïviteit van zich af te schudden. Te kiezen voor echte Europese samenwerking, zonder mitsen en maren. Voor klimaatactie, voor een sterke economie en voor een Europese krijgsmacht. Een wereld op drift, vraagt juist nu om Europese eenheid. 


Wij staan op voor alle Nederlanders
De onrust in de wereld echoot ook in de straten van ons eigen land. Na de geweldsuitbarsting in Amsterdam, sprak ik uitgebreid met een rabbijn. Hij vertelde over de impact van dagelijkse pesterijen en daarbovenop nu ook nog georganiseerd geweld. Incident na incident maakt de Joodse Amsterdammers angstig en moedeloos. Een generatie die hoopte de gordijnen weer te openen, voelt dat zij hun Joods-zijn opnieuw moeten verbergen. De Joodse gemeenschap is diep in haar ziel geraakt. Het aanpakken van antisemitisme vraagt niet zozeer om grote woorden, maar om serieuze maatregelen. Voor meer respect, voor wederzijds begrip en voor het aanpakken van diegenen die het voor ons allemaal verpesten.    

In Amsterdam was er een nacht van geweld. In Den Haag volgde een week van politieke oproer. We zagen politici die aan de knoppen zitten het vuur nog verder opstoken. Zij kozen ervoor om te verdelen, in plaats van te verbinden. Om een conflict te laten escaleren, en niet tot rust te brengen. Zij roken een uitgelezen kans op politiek gewin en gaven een grote groep landgenoten de schuld van het geweld van enkelen. Populisme vierde hoogtij.  

En dat deed pijn; vooral bij Marokkaanse Nederlanders. En vind je het gek? Hoe moet het voelen als jij telkens wordt aangekeken op de daden van een ander? Hoe moet het voelen als je keer op keer hoort dat je nooit genoeg je best doet? Hoe moet het voelen als je telkens weer hoort dat jouw geboorteland je paspoort wil afpakken, en daarmee je Nederlanderschap ter discussie stelt.   

Dát is niet mijn Nederland. Mijn Nederland is gebouwd op liberale waarden. Een land waarin we mensen beoordelen op hun daden, en niet op hun identiteit. Laat je niet wijsmaken dat de liefde voor de één, de liefde voor de ander uitsluit. Wij staan op voor onze Joodse Nederlanders én wij staan op voor onze Marokkaanse Nederlanders. Wij staan op voor álle Nederlanders.   

In 2005 sprak Hans van Mierlo over het belang van woorden, juist op een moment van grote maatschappelijke onrust. Hij zei: “Kwaad mag je niet beantwoorden met provocerende taal. Zorgvuldigheid is nodig bij het kiezen van onze woorden. Laten we kiezen voor behoedzaamheid, voor beschaving. Zo niet, dan riskeren politici een angstige, van haat vervulde, en gespleten samenleving. En dan zijn de rapen pas echt gaar.” Einde citaat.    

Het zijn wijze woorden en nog altijd actueel. Want wat horen we van de politiek leiders van vandaag?     

Wilders zei: “Ik wil het land helen”. Maar hoe kan je het land helen, als je de onrust aangrijpt om één groep Nederlanders de schuld te geven?    

Yesilgöz vroeg om een “intelligent gesprek”. Maar hoe voer je een intelligent gesprek, als je al begint te roepen, zonder alle feiten te kennen?  

Pieter Omtzigt zegt vandaag “dat woorden de scheidslijnen in de samenleving kunnen vergroten”. Ik ben het met hem eens. Maar hoe kun je de barrières doorbreken, als je eigen coalitie steeds weer grenzen overschrijdt? 

Dat is niet wat Nederland nodig heeft! Er wordt weer om het hardst geroepen dat problemen moeten worden benoemd. Daar ben ik ook voor. Maar kies dan wel voor de feiten. Meet niet met twee maten, en bestrijdt antisemitisme niet met meer racisme. 

Muren niet ophogen, maar afbreken
Congres, Nederlanders hebben recht op verantwoordelijk leiderschap. Waarin niet zomaar wordt gerept van een integratiecrisis omdat het goed uitkomt. Maar met een verhaal over hoe we samenleven. Over hoe we met elkaar omgaan en wat we doen als iemand zich misdraagt. 
 
We weten allemaal dat in bepaalde buurten de problemen groter zijn dan in andere. En ja, óók in buurten waar veel mensen wonen met een migratieachtergrond. Maar voor aldie plekken geldt: dáár is de overheid nodig. Als sterke arm, als hand op je schouder of als steun in de rug. 
 
Samenleven begint met het bijbrengen van normen en waarden bij onze jeugd. Door je ouders, je leraar of door de wijkagent. En als we willen dat jongeren meedoen, laten we dan niet alleen over ze praten, maar ook serieus naar ze luisteren. 
   
Want hoe kun je volwaardig meedoen aan de samenleving, als je wordt tegengehouden in je ontwikkeling? Als je postcode al bepaalt hoeveel kans je maakt op goed onderwijs. Als je keer op keer wordt afgewezen voor een stage of een baan, alleen vanwege je naam, afkomst of huidskleur. 
 
Dáár zou de politiek zich boos over moeten maken: dat we maar doorgaan met muren bouwen in onze maatschappij. Muren tussen Nederlanders met en zonder migratieachtergrond. Muren tussen jong en oud. Muren tussen arm en rijk, muren tussen praktisch en theoretisch opgeleid, muren tussen mensen die zekerheid hebben en mensen die levenslang onzeker zijn. Politici moeten muren niet ophogen, maar afbreken! 
    
Het is aan ons – sociaalliberalen – om die muren af te breken. Met een overheid die veiligheid en bescherming biedt, die zorgt voor radicale kansengelijkheid. En een overheid die altijd handelt binnen de kaders van de rechtstaat. Nederland snakt naar politiek leiders die niet polariseren, maar inspireren. Die niet verdelen, maar mensen bij elkaar brengen. Gaan we voor een politiek gedreven door angst, of voor een politiek gedreven door hoop? 
 
Laat één ding hier heel duidelijk zijn: het maakt niet uit hoe donker het wordt, wij kiezen altijd voor hoop. 
 

Aan de slag, of aan de kant
Precies een jaar geleden, na een campagne van enorme beloften werd Wilders met zijn PVV de grootste partij. Na een jaar holt zijn coalitie van crisis naar crisis, van ophef naar ophef, van chaos, naar nog meer chaos. Stuk voor stuk methodes om wanprestaties en onkunde te verhullen. Als ik Wilders was, lag ik er ‘s nachts wakker van, want er is echt nog helemaal niets gepresteerd. In zijn woorden: een hele grote nul. Regeren blijkt toch moeilijker dan roepen vanaf de zijlijn.
  
Natuurlijk is dit kabinet niet ons kabinet. Verre van. Maar wij hebben altijd gezegd dat we alles zullen beoordelen op inhoud. Op wat zij leveren voor Nederland.  
 
Want weet u nog, al die grote woorden? Honderdduizenden huizen, goedkope boodschappen, een einde aan de problemen in de zorg, geen eigen risico meer, en het extreemste asielbeleid ooit. 
 
De zon zou weer gaan schijnen. Maar ik weet niet hoe het met u zit, maar ik ben de afgelopen dagen behoorlijk vaak nat geregend.
 
Met veel bombarie werd aangekondigd dat de grenzen op 9 december op slot gaan. Maar toen mevrouw Faber een kijkje ging nemen, bleek dat de roosters al waren volgepland en dat er geen extra personeel meer was. Ze liep bij haar eigen marechaussee dus een blauwtje.
 
Mevrouw Klever wilde mensen naar Oeganda sturen, maar de verbaasde Oegandese minister wist zelf nog van niets. Of hij had er geen actieve herinnering aan.
 
En na een maandenlange poging, is de enige dragende motivering waar het kabinet nog naar zoekt, die voor haar eigen bestaansrecht.  
 
En ondertussen schreeuwt Nederland om daadkracht: 
 
Denk aan jonge mensen, van Aalten tot Amersfoort. Zij willen een eigen huis, om eindelijk de volgende stap in hun leven te zetten. 
 
We kennen allemaal patiënten die zo snel mogelijk een arts willen zien. Want wie gezond is heeft duizend wensen, wie ziek is heeft er maar één. 
 
En zóveel ondernemers, die door willen met verduurzamen. Maar tegen dit kabinet aanlopen, dat strooit met fossiele subsidies, en échte oplossingen voor zich uit schuift.
 
De VVD vluchtte in de armen van de PVV om eindelijk “iets te regelen”. En nu puntje bij paaltje komt, ontdekken ze wat we eigenlijk allang wisten: het enige dat je met de PVV regelt, is chaos en verdeeldheid. Het NSC van Pieter Omtzigt staat erbij en kijkt ernaar. Het is om je kapot te schamen, dus ik zeg tegen Wilders, Yesilgöz en Omtzigt: 
 
De problemen van Nederland wachten niet tot jullie zijn uitgeruzied. Neem de zorgen van mensen nu eindelijk eens serieus. Ga aan de slag, of ga aan de kant! 

Oppositievoeren loont
En misschien komen ze nog, de plannen van dit kabinet. Als ze goed zijn, dan zullen we ze steunen. Als ze niet goed zijn, dan komen we met betere alternatieven. Wij zijn immers, allang aan het werk. 
 
De eerste resultaten van oppositievoeren hebben we bereikt. In een tijd waarin mensen geldzorgen hebben, beloofde het kabinet meer geld in de portemonnee. Maar wat deden ze? De prijs voor sporten, boeken, kranten en cultuur, die moest omhoog. Terwijl we boeken nodig hebben om goed te kunnen leren, sport om te floreren en kunst om te reflecteren. Wekenlang kwamen bekende sporters, schrijvers en acteurs daarom in actie. Samen met D66, met maar één conclusie: actievoeren loont. Want dankzij onze inzet en die van veel mensen in ons land is de btw-verhoging van tafel!
 
Dit bewijst: redelijke politiek, vanuit het midden, is springlevend. Ik geef hier ook een compliment aan de drie partijen van het christelijk verbond, voor onze gezamenlijke inzet. Wij hebben nogmaals aangetoond: samenwerken loont. En ik kan u zeggen; dit is pas het begin. En wij gaan daarmee door!
 

Opstaan voor het onderwijs
Want er ligt nog een heel grote opgave. Het allerbelangrijkste dat ons nu te doen staat, is oppositie voeren voor het allerbeste onderwijs. 
 
Niet voor niets laten in het hele land studenten, docenten, wetenschappers, ondernemers en CEO’s van zich horen tegen de grootste onderwijsbezuiniging van deze eeuw.
 
De afgelopen jaren hebben we fors geïnvesteerd in goed onderwijs. En dat loont! Afgelopen donderdag nog, was ik op een school in Rotterdam-Zuid. Daar maakt een leraar elke dag het verschil voor haar leerlingen. Met 10 uur per week extra les schieten de resultaten op lezen, schrijven en rekenen omhoog. Krijgen leerlingen meer zelfvertrouwen. En gaat het beter in de klas, op het schoolplein en thuis. Die positieve trend nu weer afbreken, dat is niet uit te leggen. 
 
Want we hebben niet minder, maar nog veel meer goede mbo’ers nodig in de zorg, voor de energietransitie en nieuwe huizen. We willen juist hier in Nederland de wetenschappers die aan baanbrekende medicijnen werken. Want hoe slingeren we de economische groei van Draghi aan, als we onze enige grondstof – kennis – om zeep helpen, door te snijden in onderzoek en innovatie? Zo worden we met Europa een openluchtmuseum, in plaats van een bruisende, concurrerende economie. 
 
Dus tegen al die mensen die zich nu keren tegen de onderwijsbezuinigingen van dit kabinet zeg ik: wij – D66 – staan aan jullie kant.
 
Het is tijd voor een andere koers. Hiervoor slaan wij binnen de oppositie – met een monsterverbond in Tweede én Eerste Kamer – de handen inéén. Met een gedekt voorstel, om die bezuinigingen terug te draaien. Goed voor de schatkist, goed voor het onderwijs. En ik nodig alle andere partijen uit: sluit je bij ons aan.
 
Want.. wie denkt dat kennis duur is, weet niet wat domheid kost!
 

Opdracht belangrijker dan ooit
Democraten, 58 jaar geleden kwam die groep ongeruste mensen samen. Omdat zij wilden opstaan tegen die ‘verstarde politiek van geruzie en geharrewar’. Omdat zij vonden dat ons land beter verdient dan politici die vooral met zichzelf bezig zijn, en niet met de mensen. Die boodschap heeft niets, maar dan ook niets, aan actualiteit verloren. 
 
Ook u bent vandaag, op uw vrije zaterdag, samengekomen. Goed, u bent weliswaar met een iets grotere groep op een uitverkocht congres. Maar met exact dezelfde overtuiging. Omdat u zich niet neerlegt bij het onbehagen over de politiek. Omdat u, net als ik, strijdbaar bent. Net zo strijdbaar als de dappere mensen die 58 jaar geleden kozen om het anders en beter te doen. 
 
Democraten, wij willen dóór met ons land. Tegen de gure politieke wind in, die ons er elke dag aan herinnert waarom wij op aarde zijn. Wij laten de toekomst van ons land niet bepalen door populisten. Die toekomst, die bepalen we zelf. Dus democraten, aan het werk.