Soms is politiek het verdedigen van het vanzelfsprekende, soms het bevechten van het bijna onmogelijke. Wat vanzelfsprekend leek kan door menselijk toedoen onmogelijk ver uit bereik komen te liggen. Wat bijna onmogelijk lijkt kan—als genoeg mensen er hard voor werken—vanzelfsprekend worden.
Het bevechten van het bijna onmogelijke zit in de kern van onze politieke traditie. Progressieve liberalen handelen vanuit de overtuiging dat het uitmaakt wat je doet. Dat spreekt me aan, zeg ik als kind van de jaren zeventig, van een generatie die opgroeide met het idee dat als je hard werkt de wereld beter kan worden. Dat je jezelf kan ontplooien, een optimistisch beeld van verwachting en vertrouwen. Dat vertrouwen—dat we heel veel kunnen als we samen werken en samen doen—is altijd bij me gebleven en heeft mijn keuzes bepaald als VN’er en als politicus.
Sigrid Kaag: “Wij moeten allen blijven durven”
Lees hier de speech van Sigrid Kaag tijdens het congres terug.
De keuzes waar we voor staan
Ik wil het met u hebben over de keuzes waar wij nu voor staan, over wat het bevechten en het beschermen waard is. Over de geopolitieke situatie, de economische gevolgen, de opgaven en onze ambities.
De geopolitieke situatie verandert razendsnel. Rusland heeft een oorlog ontketend op ons continent. Ons doel in dit conflict is de bescherming van onze kernwaarden: het internationaal recht, mensenrechten en de rechtsstaat. De soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne staan hierin centraal. Dat is helder. Het is ook helder wat dat van ons vraagt. Nauwlettende toepassing van sancties die hun gelijke in de geschiedenis niet kennen. Materiaal en kennis voor Oekraïne. En grootschalige economische hulp voor Oekraïne. En misschien wel het belangrijkste: het Europese perspectief voor Oekraïne.
In Europa hebben we een pagina omgeslagen en is het tijd om volwassen te worden. Nu alles vloeibaar wordt, rust er een verantwoordelijkheid op onze schouders om mede richting en koers te bepalen. Ons handelen en de keuzes die we nu maken zijn eenduidig.
Te lang hebben we ons afhankelijk gemaakt van Poetin voor onze energievoorziening. Laat dit geopolitieke kantelmoment ook een klimaatdoorbraak zijn. Vaak stelt men dat er een kans ligt verscholen in crisis. Dat moment is nu.
Te lang hebben we de Europese defensiesamenwerking op een zijspoor gelaten. Elk land binnen de EU. Het is duidelijk dat we aan kracht en daadkracht winnen in samenwerking. Nederland is er klaar voor, dat laat Kajsa Ollongren zien!
Het eerlijke verhaal
In Nederland raakt ons besluit om pal te staan voor vrede en veiligheid mensen financieel. Door het afkondigen van sancties en hoge energieprijzen voelen mensen het in hun portemonnee, in de supermarkt en bij de benzinepomp. Die zware consequenties willen wij als land en als samenleving dragen vanwege de rechtvaardigheid van deze zaak.
We moeten daarin ook eerlijk zijn. Naarmate de oorlog voortduurt zal het moeilijker worden. Het Centraal Plan Bureau heeft laten zien dat als de hoge prijzen aanhouden veel huishoudens in de problemen komen. We hebben stappen gezet om de lasten dit jaar te verlagen en blijven daar goed naar kijken. Maar ik zal er niet omheen draaien. We kunnen niet alles voor iedereen compenseren. Dat we allemaal armer worden is het gevolg van omstandigheden waar wij beperkt invloed op hebben.
De overheid kan en moet dienen als schild voor de kwetsbaren. Maar voor anderen zal er minder bescherming zijn. Dat wil ik hier ook eerlijk zeggen. Van diegenen die het meest hebben zullen we meer moeten vragen. Dat is ook een consequentie van onze rechte rug. Op 5 mei praten wij altijd over de prijs van vrijheid. Dit is de prijs die wij moeten willen betalen.
Heldere keuzes
Congres, het kabinet is nu een half jaar onderweg. Wat ons voor de verkiezingen met het land voor ogen stond, daarover hebben we na de verkiezingen met onze coalitiepartners afspraken gemaakt.
Terwijl nieuwe uitdagingen op ons afkomen, blijven oude uitdagingen bestaan of worden zelfs groter. Het is zaak om koers te houden. We zetten door, ook als er obstakels op de weg liggen, zonder blind te zijn voor de flexibiliteit die deze tijd van ons vraagt. Koers houden vraagt ook politieke moed, inzicht en bovenal samenwerking. Om het goede te kunnen doen. Ik ben het hardgrondig eens met Jan Paternotte, onze nieuwe fractievoorzitter. We zullen het samen moeten doen.
Deze overgangstijd vraagt van de politiek heldere keuzes, waarvoor politici draagvlak moeten creëren en een rechte rug houden. Ik wil een compliment maken aan mijn collega Christianne van der Wal, die verantwoordelijk is voor het terugdringen van de stikstofuitstoot. In een moeilijke situatie en onder grote druk blijft zij bij wat ze weet dat juist is. En laat ik hier namens ons allen zeggen: wij kunnen nooit accepteren dat intimidatie, belediging en bedreiging aan de orde van de dag zijn. Wij moeten met z’n allen deze grens bewaken.
Durf en doorzetten
Durf en doorzetten: dat is voor mij de kern van leiderschap. Een koerswijziging bewerkstellig je niet met een groot gebaar of over één nacht ijs. Je werkt hard en lang, totdat je omkijkt en je de bouwstenen ziet van een verandering op de langere termijn. Door bescheiden, kleine stapjes op de goede weg.
Rob Jetten laveert behendig tussen de mee- en tegenwinden van deze tijd om straks de haven in te zeilen met ons doel van 60 procent minder CO2. Gunay Uslu zet in tijden van oorlog door met onze investeringen in de kunst en cultuur, omdat zij weet dat wat de kunst het leven waard maakt. Hans Vijlbrief staat naast de mensen in Groningen.
Wij moeten allen blijven durven. Kajsa Ollongren voor onze veiligheid. Alexandra van Huffelen tegen de techreuzen. Franc Weerwind voor het recht. Ernst Kuipers en Robbert Dijkgraaf met hun plannen voor de zorg en het onderwijs. Maar minstens zo belangrijk: als wetenschappers in de politiek staan zij voor de feiten, en voor hen die ze vertellen.
Ik zeg tegen hen: geweldig dat jullie allen ‘ja’ zeiden tegen de grote verantwoordelijkheid die op jullie schouders rust. Het is een voorrecht iedere dag met jullie te werken aan de vooruitgang van Nederland.
We kunnen niet achterover leunen
Partijgenoten, de samenleving is net als de politiek gepolariseerd. Dat heeft te maken met de verkokering van informatievoorziening, met de versplintering van onze politieke vertegenwoordiging, maar ook met de sociaal-economische ongelijkheid. Onder de vlag van de meritocratie is een bijna overerfelijke ongelijkheid ontstaan in ons land die mensen van elkaar verwijdert.
De tien procent meest vermogende huishoudens hadden op 1 januari 2020 ruim 60 procent van het totale vermogen in handen. Als je in Utrecht door de spoortunnel van de wijk Tuindorp naar Overvecht loopt neemt het aantal gezonde levensjaren af met vijftien jaar. Vijf-tien! Eén op de vijf leerlingen in Nederland krijgt betaalde ondersteuning om de onderwijsprestaties op te krikken. Hun ouders hebben veelal zelf hoger onderwijs gevolgd.
Terwijl zekerheid en gezondheid van generatie op generatie worden doorgegeven, gebeurt dat ook met schulden en armoede. Als je ouders hoge schulden hebben ben je kwetsbaarder. Als je niets hebt om naar uit te zien, als je vanwege discriminatie geen uitzicht hebt op een huis of een stage, kun je verstrikt en verbitterd raken. Vervreemding leidt tot wantrouwen en afkeer, en dat is slecht voor onze samenleving en democratie.
Onderwijs blijft daarom van kapitaal belang. Daar trekt de wereld open. En daar ligt ons antwoord voor de lange termijn. We mogen trots zijn dat leraren eindelijk serieus worden betaald. Dat er een brede brugklas komt op de middelbare school. Dat de basisbeurs terug is. Dat kinderen die op achterstand staan toegang krijgen tot bijles, muziek en sport. Dat er weer ruimte en geld is voor baanbrekend onderzoek.
Aan al die dingen hebben wij jarenlang gewerkt.
Dit is het concrete resultaat van een stem op D66.
Maar we kunnen niet achteroverleunen. Dit is voor ons het begin. Waarom zouden kinderen niet als eerste aan het vakmanschap en het aanzien van de leraar denken als hen wordt gevraagd wat ze later willen worden? Waarom zouden we onze scholen niet laten bouwen door de grootste architecten? Waarom zouden we ons beperken tot toegankelijkheid, als we dat kunnen verbinden aan wereldkwaliteit?
Laten we dus niet berusten in het onderwijs zoals het nu is, maar ongeduldig blijven werken aan de echte gelijkmaker die het kan worden.
Woorden doen ertoe
Congres, ik blijf het zeggen, woorden doen ertoe. Onze stem en houding doen ertoe. Er is een klimaat van agressie ontstaan jegens allen die werken voor de publieke zaak. Dat accepteer ik niet.
De haat wordt nog venijniger, nog intenser, als het over vrouwen gaat. Het neemt middeleeuwse vormen aan. En het zorgelijke is: wat mensen op het internet zeggen vindt uiteindelijk een weg naar de echte wereld. Het wordt gelukkig steeds meer opgemerkt. Wat er gaande is. Wat er gebeurt met vrouwen die zichtbaar zijn. Nee, niet ver weg. Heel dichtbij, in eigen land.
Toen burgemeester Halsema aankondigde dat er geen Ajax-huldiging zou zijn op het museumplein, regende het online seksuele bedreigingen. Honderden mannen verzamelden zich voor haar ambtwoning om haar uit te schelden. Haar dochter probeerde naar huis te komen en heeft ernaar staan kijken.
Historicus en universitair docent Nadia Bouras vertelde dat zij constant haatmails krijgt, vol seksisme en racisme. Vorig jaar vond ze een sticker op haar deurpost met de woorden ‘Deze woning wordt geobserveerd’.
Viroloog Marion Koopmans wordt zo extreem bedreigd dat nu zelfs een publiek optreden op een festival is afgezegd. Haar veiligheid kon niet worden verzekerd.
Ik hoop dat wij als samenleving wakker worden. Demonisering en ontmenselijking van de ander hebben gevolgen. Je hoeft geen helderziende te zijn om te vrezen voor de gevolgen. Voor mensen die opeens de daad bij het woord voegen. En dan is het te laat.
We zijn al op weg
Maar Democraten, het is niet genoeg om ons te verzetten en te benoemen wat in onze ogen fout en gevaarlijk is. Dat zou te gemakkelijk zijn. Aan ons is ook de taak om de verbinding te blijven leggen. Om de hand uit te blijven steken naar álle mensen. Oók de mensen die zich hebben afgekeerd. Als wij onverdraagzaamheid beantwoorden met meer onverdraagzaamheid komen we nooit uit de vicieuze cirkel van polarisatie.
Verbinding leggen is moeilijk, hard werk. Het vraagt geduld, oprechte interesse in de ander en respect. Het vraagt dat we elkaars menselijkheid zien. We willen allemaal eerlijke kansen voor onze kinderen, begrepen worden, gewaardeerd worden voor wie we zijn, zinvol meedoen en erbij horen.
Het vraagt ook dat we elkaar vinden in iets dat onze verschillen overstijgt, een taak die ons bindt. Wij staan in Nederland voor grote opgaven. Al ons vernuft, doorzettingsvermogen en samenwerking worden op dit moment gevraagd om onze kinderen en kleinkinderen een toekomst te geven.
Hoe klein ons land ook is, laten we niet bescheiden zijn. Laten we alles doen wat binnen onze macht ligt en zelfs nog iets meer. Laten we samen met vakmensen, wetenschappers en ondernemers de onmogelijkheden aanvallen. De kansongelijkheid, de woningnood, en zeker ook de klimaatcrisis.
Niet genoegen nemen met “dat kan niet”. We hebben met de Deltawerken en de inpoldering bewezen dat we vooruit kunnen kijken. Iets te doen wat niemand voor mogelijk hield. Als er iets is waar Nederland in uitblinkt is het innovatie—door middel van wetenschap, techniek en onze creatieve industrie. Laten we putten uit die bronnen. Laten we Nederland met zorg verbouwen, zodat ons land er straks in alle glorie staat voor volgende generaties.
Democraten, we zijn al op weg. Gisteren deed het kabinet iets wat maar weinigen voor mogelijk hielden. Nederland doet de grootste investering in de wetenschap in de naoorlogse tijd. Waar anderen de wetenschap verdacht maken, is en blijft het voor ons de weg van vooruitgang.
Bevecht het bijna onmogelijke. Bescherm het vanzelfsprekende.
Partijgenoten, als wij ons best doen kunnen we veel. Wat wij doen, doet ertoe. Dat geloof is bij ons, progressief-liberalen, rotsvast. Al meer dan een eeuw.
Het leek onmogelijk om kinderen uit de fabriek te krijgen, tot het Kinderwetje van Van Houten. Het leek onmogelijk om kinderen naar school en om een goede woning te krijgen, tot de Leerplichtwet en de Woningwet. Het leek onmogelijk om vrouwen te betrekken bij de democratie, tot het Vrouwenkiesrechten.
Die progressieve traditie, van vooroplopen en hard werken, van radicaal denken en gematigd handelen, dat is wat mij naar D66 bracht.
Democraten, bevecht het bijna onmogelijke, totdat het vanzelf spreekt. Bescherm het vanzelfsprekende, zodat het niet onmogelijk wordt. Dat is mijn opdracht aan jullie. In je wijk, in je gemeenteraad, in je provincie of waar je ook maar actief bent. Als wij het samen doen, staat er geen maat op wat wij kunnen bereiken.
Dank jullie wel.
