Nieuwe energie voor Nederland.

Gesproken woord geldt

Ik wil jullie bedanken voor het overweldigende vertrouwen. Zoveel steun van onze leden, ik werd er een klein beetje verlegen van. Maar ik heb meer dan dank en een beetje verlegenheid. Ik heb vooral ontzettend veel zin om de komende weken samen met jullie campagne te voeren. Met nieuwe energie en rotsvast geloof in onze mogelijkheden.

Ik wil mijn eerste woorden als politiek leider richten aan mijn voorganger. Sigrid, onder jouw leiding behaalden we het beste verkiezingsresultaat sinds Hans van Mierlo. Sloten we het meest progressieve regeerakkoord in een halve eeuw. En werd jij de eerste vrouwelijke minister van Financiën in de Nederlandse geschiedenis. Terwijl je jezelf en je gezin hebt weggecijferd, heeft jouw leiderschap onze partij en Nederland heel veel gebracht. Je bent daarmee een inspirerend voorbeeld voor ons allemaal. Sigrid, namens iedereen in deze zaal: dankjewel.

Democraten, we zijn voor het eerst bijeen sinds de verkiezingen voor het lijsttrekkerschap. Ik geef toe, die waren nou niet overdreven spannend. Dat betekent niet dat ik deze zomer stil heb gezeten. Dat is nou eenmaal niets voor mij. Dan hadden jullie maar geen Robo-Jet aan moeten stellen. Als kind had ik dat al. Alles maximaal doen: rennen, voetballen, de kranten uitspellen op de keukenvloer. Nooit stilstaan, zoveel mogelijk gewoon doén.

Dat ‘gewoon doen’ is er bij mij thuis met de paplepel ingegoten. Ik kom uit een typische Brabantse familie met katholieke roots, hardwerkende middenstanders en een groot hart voor het verenigingsleven. Aan mijn moederskant was opa installateur en oma bestierde een groot huishouden. Aan mijn vaderskant runden mijn beide grootouders decennialang eerst een horecazaak, daarna een tabakswinkel en slijterij. Als je de winkel binnenkwam, wist mijn oma al wat je wilde hebben.
 
Mijn eigen ouders ontmoetten elkaar langs het sportveld in Uden, of zoals wij zeggen: Uje. Piet Mondriaan – die beroemde inwoner van New York, Parijs, Amsterdam én Uden – schilderde daar de molen van mijn overgrootvader en noemde het dorp van mijn jeugd ‘een onverwoestbaar schone droom’. Dat lijkt misschien een schromelijke overdrijving, maar ik had er een fijne plek en mijn ouders zijn er nog altijd gelukkig. Evenals veel familie en vrienden.
 
Mijn ouders kregen de kans om een vak te leren en betaalden dat terug door een leven lang te werken in dienst van de maatschappij. Mijn vader 40 jaar lang in het onderwijs, mijn moeder in de zorg. Als fanatieke sporters en trainers waren ze altijd bezig met teamsport en kenden ze ook de weg naar de derde helft in de kantine. Ze brachten mij en mijn zusje de discipline bij die nodig is om jezelf te ontwikkelen. Maar ook het belang van gezelligheid, gastvrijheid en om wat bij te dragen aan je eigen gemeenschap. Bovenal gaven ze ons de vrijheid om te zijn wie we willen zijn.

Het klinkt misschien wat gewoontjes; een kind uit de brede Nederlandse middenklasse uit een typisch Brabants dorp. Misschien ben ik ook wel een beetje saai, zeker in een tijdperk waarin opvallen, schreeuwen en afwijken wordt beloond. Maar voor mij is dit het verhaal van de Nederlandse belofte. Dat als je hard werkt je meer kunt geven aan je kinderen en de mensen om je heen. Dat iedereen recht heeft op een duwtje in de rug, maar óók dat wie hard werkt recht heeft daarvan de vruchten te plukken. Dat individueel succes altijd samenhangt met de kracht van de gemeenschap.

Ik geloof heilig in dat Nederland, maar ik maak me zorgen dat het afbrokkelt. En daarom sta ik – nu – hier.

We moeten beter. En we kunnen beter, als we het willen. Gelukkig hebben we een unieke kans. Dat begint bij de politiek zelf. Deze verkiezingen zijn een generatiewissel. Voor het eerst sinds 2002 staat er geen zittende premier op het stembiljet. Alles is nu mogelijk. 
 
De generatiewissel gaat niet zozeer om leeftijd als wel om waarden en houding. Die generatie van na 2002, dat was de generatie van de polarisatie. Hard tegen hard. Wie in de oppositie zit spreekt over ‘afbraak’ en ‘puinhopen’. Wie in de coalitie zit verdedigt het compromis als z’n eigen idee. Hoe groter de kloof met de politieke tegenstander, hoe makkelijker het eigen terrein bewaakt kan worden. Omdat macht een doel op zich was. Het had iets on-Nederlands: ineens gunden politici elkaar minder, werd het debat alsmaar ruwer. Het viel niet eens meer op dat vorig jaar de eerste spreker bij de Algemene Beschouwingen mij typeerde als een ‘klimaatpsychopaat’. Dat soort taal, het lijkt wel normaal geworden.
 
Ik ben nog niet zo oud, maar inmiddels lang genoeg in Den Haag om te zien wat er mis kan gaan. En hoe goede bedoelingen alléén nooit genoeg zijn.
 
Na de vorige verkiezingen hebben wij onze 24 zetels ingezet voor een beter Nederland. We hebben het gaspedaal ingetrapt voor veel meer klimaatactie. Robbert Dijkgraaf is de held van de wetenschap en het mbo. Ernst Kuipers maakt de zorg beter én toegankelijker. Gunay Uslu geeft de trots terug aan de cultuur. Hans Vijlbrief is niet uit het veld te meppen voor de Groningers. Jan Paternotte geeft het recht op abortus meer betekenis. Kajsa Ollongren bouwt aan een sterk leger. Kortom, D66 praat niet alleen over verandering. D66 bréngt verandering.
 
Maar regeren is meer dan mooie plannen maken, meer dan resultaten boeken. Het gaat ook om de manier waarop, om vertrouwen verdienen van mensen. Daar ligt nog altijd een huizenhoge opgave.

Maar democraten, daarin ligt ook direct de unieke kans voor deze verkiezingen. De verstikkende deken afwerpen, de zuurstof terugbrengen. Een nieuwe generatie politici kan met hernieuwde moed en energie de lijn doortrekken waar dat kan en verandering brengen waar het moet. Laten we deze kans met beide handen aangrijpen! Dit is het moment voor zulke harde klimaatactie dat we eraan gaan verdienen. Dit is het moment voor het beste onderwijs voor ieder kind. Dit is het moment om mensen die werken maar aan het einde van de maand nauwelijks iets overhouden eindelijk meer te belonen.

Dit – moet de politieke generatie worden die mensen serieus neemt, die ideeën vooropstelt. De eerste schoten voor de boeg waren veelbelovend. Pieter Omtzigt met zijn voorstel voor een constitutioneel hof. Henri Bontenbal die niet meedoet aan het geschreeuw. Caroline van der Plas, die verschillen wil overbruggen door gewoon van elke rechtse partij iemand op de kieslijst te zetten.

Ja, met deze en andere conservatieve politici hebben wij grote meningsverschillen. Over Europa, over individuele vrijheden, zelfs over het klimaat. Maar die meningsverschillen, die zijn het begin van een gesprek. Ik roep alle andere lijsttrekkers op ook een inhoudelijke campagne te voeren. Kom maar op!

Als deze verkiezingen over de inhoud gaan, dan valt er echt wat te kiezen. Wij denken niet met ideologische oogkleppen op, maar D66’ers bekijken de wereld praktisch en constructief zoals die is.

Dit is allereerst het moment voor klimaatactie. Zo ambitieus als het maar kan. Voor ons is dat prioriteit nummer één. Niet als een sleepanker achter de boot gaan hangen en ieder excuus aangrijpen om te vertragen. Of zelfs twijfel zaaien over nut en noodzaak. Dan verkwansel je niet alleen de natuur, maar ook economische kansen. Maar ook niet mensen angst aanjagen. Dat gaat ons niet vooruit helpen. Als minister voor Klimaat heb ik gemerkt hoe belangrijk het is dat we nu met optimisme aan de slag gaan. Te laten zien dat het kan en hoeveel moois het ons brengt. Niet meer zo preken of drammen, die tijd is voorbij, maar gewoon doen. Dat vraagt ook dat we scherpe keuzes maken, zelfs als je die niet zelf zou bedenken. Om te stoppen met het leegroven van onze planeet hebben we niet de luxe om schone technieken uit te sluiten. Windmolens op zee en op land, zonnepanelen op ieder dak, en ja, ook kernenergie. Alles om klimaatverandering een halt toe te roepen.

Dit is het moment voor een nieuwe balans in onze economie. De werkende middenklasse betaalt de prijs voor een politiek die zich blindstaart op belastingvoordelen voor de allergrootste bedrijven en de superrijken. Hardwerkende en innovatieve ondernemers betalen ondertussen de prijs van een politiek die obsessief de lasten en regeldruk verhoogt. Laat de overheid nou zorgen dat mensen die werken meer overhouden in hun portemonnee. In een rijk welvarend land als Nederland moet dat toch kunnen.

Daar hoort ook bij dat we een beetje normaal omgaan met onze economie. De extremen vragen bij deze verkiezingen om uw stem met de boodschap dat er een einde moet komen aan de euro. Dat werd gisteren nog eens bevestigd. Maar dat zou een kamikaze-actie zijn voor onze open economie, voor onze ondernemers en de portemonnee van de gewone Nederlander. Democraten, dat laten wij nooit gebeuren, Europa is onze beste hoop voor de toekomst!

Dit is ook het moment voor scherpe keuzes in de zorg. Jarenlang hebben we ons in slaap laten sussen door het luie mantra dat ons zorgstelsel het beste ter wereld is. Doe je ogen open en je ziet dat het niet zo is. De wachtlijsten zijn lang, de kosten hoog, en in Nederland heb je minder kans om kanker te overleven dan in een land als Zweden. Mensen die in de zorg werken komen om in formulieren en administratie. Ja, de zorg is efficiënt, maar dat komt alleen maar omdat de mensen die er werken dat zo onmenselijk hard moeten doen. Maak daarom een einde aan de concurrentie, werk samen, zet kwaliteit en bewezen behandelingen voorop. Voor goede zorg van jong tot oud.

Laat dit boven alles het politieke moment voor het onderwijs worden. Het is een schande dat in ons prachtige land een kwart van de leerlingen op de middelbare school niet goed kan lezen en schrijven. Dat studenten meer stress hebben over geld dan over examens. We weten allemaal dat iedereen de liefde voor het onderwijs met de mond belijdt. Maar uiteindelijk is er maar één partij die altijd de daad bij het woord voegt. Die altijd investeert in leraren, in studenten, in vakmensen, in wetenschappers, in een leven lang leren. Die partij is D66.

Een sterk D66 is nodig. De VVD liet het kabinet vallen om oorlogskinderen – slechts een paar procent van alle vluchtelingen – buiten de deur te houden. Waar Rutte de afgelopen twee verkiezingen nog beloofde geen coalitie meer te vormen met de PVV, dreigt Dilan Yesilgöz terug te glijden naar de polarisatie van de vorige generatie door de deur voor Wilders op een kier te zetten. Dat is spelen met vuur. Juist nu is het moment om onze democratie te koesteren, de rechtsstaat te versterken en Europa te versterken. De journalistiek te beschermen. Racisme en discriminatie keihard aan te pakken. De politieke generatie die nu opstaat moet juist afscheid nemen van de haat van het tijdperk Wilders. Zelfs een ezel stoot zich niet tweemaal aan dezelfde steen.

Echte liberalen, u bent welkom bij D66.

Democraten, deze verkiezingen geven ons de kans om te laten zien wat we in huis hebben. Waarom een stem op D66 altijd effectief is. Altijd goed besteed.

Wij zijn de partij van Jan Terlouw, van het ‘redelijk alternatief’. Wij zijn de partij van Hans van Mierlo, van ‘eerlijk delen in een schoon land’. Al vanaf het eerste moment de eerste en enige serieuze partij die levert voor de klimaatkiezer.

Wij zijn de partij die het individu en de waardigheid van het menselijk leven centraal stelt. Wij zijn de partij die er altijd voor heeft gevochten en altijd voor zal vechten dat iedereen zichzelf mag zijn in alle opzichten. In geloof, in cultuur, in de liefde, in ondernemen, in wonen en werken, in alle beslissingen over eigen lichaam en leven.

Dat we pal staan voor ieders vrijheid en identiteit, betekent niet dat we het moeten hebben van de politiek van identiteit. Het belangrijkste voor ons is wat mensen doen voor elkaar en voor de samenleving. Niet wie we toevallig zijn.

Bovenal zijn wij de partij van gedurfde maar ook praktische politiek. Wij geloven dat je altijd alles moet doen wat mogelijk is om je idealen waar te maken. Wij zijn er altijd klaar voor om constructief te zijn, om invloed uit te oefenen en om mee te doen. Omdat de uitdagingen waar we voor staan niet kunnen wachten.

Wij willen samenwerken waar het maar kan, maar zijn ook altijd duidelijk waar voor ons de grens ligt. Wij – zullen nooit en op geen enkele manier een kabinet vormen met partijen die het fundament van onze rechtsstaat met voeten treden. Wij werken niet samen met partijen die hele bevolkingsgroepen willen uitsluiten. Daar ligt voor ons de grens.

Betekent dat dat D66 altijd ‘in het midden’ zit? Het antwoord is uiteraard: nee. Het midden is nergens als je niet weet waar het tussen ligt. Wie alleen maar zegt van ‘het midden’ te zijn, laat zijn plaats door anderen bepalen. Wij bepalen onze eigen plaats. Wij zijn progressief, sociaal-liberaal, rechtsstatelijk. Een verantwoordelijke partij met een hart voor het Europese ideaal, een hart voor de wetenschap, een hart voor ondernemend Nederland en de hardwerkende middenklasse. Wij zijn D66.

Democraten, al jaren neemt het ongenoegen in de samenleving over ‘de politiek’ alsmaar toe. Daarbij wordt voor het gemak het hele politieke spectrum op één grote hoop gegooid. ‘Haagse’ politiek is een scheldwoord geworden, net zo vies als ‘achterkamertjespolitiek’.

Je zou er bijna niet meer voor durven uitkomen dat je volksvertegenwoordiger of bestuurder bent. Dat je idealen hebt voor de samenleving. Je zou bijna in de politieke kast blijven zitten.

Democraten, dat is natuurlijk de wereld op zijn kop. ‘Politiek’, ‘democratie’ is iets wat wij als burgers van dit mooie land met zijn geweldige mogelijkheden allemaal samen doen. Politiek is wat we doen omdat we het toch uiteindelijk met elkaar eens moeten worden over de keuzes die we als land moeten maken.

Keuzes over wat we met onze mogelijkheden – die geweldig zijn, maar niet onbegrensd – doen. Keuzes over waaraan we de beperkte ruimte in dit land besteden, waar we ons geld, onze energie aan besteden. Wat we willen opofferen voor onze welvaart en ook wat we juist daar niet aan willen opofferen; wat we willen beschermen.

Dat is een belangrijke, nobele bezigheid, die in het belang van iedereen is. Politiek is onmisbaar. Het gaat over arm en rijk, over vrij en onvrij, over oorlog en vrede en zelfs over leven en dood. Bovenal gaat het over de toekomst, over hoe we onze wereld doorgeven die we heel even in bruikleen hebben gekregen.

In 2004 veranderde mijn wereld. Ik was 17, in Uden. Ik groeide op met de gedachte dat de geschiedenis af was. De hele wereld zou een liberale, welvarende democratie worden. Maar na de aanslagen van 11 september 2001 volgden oorlogen in Afghanistan en Irak, de moord op Fortuyn, de komst van de politieke polarisatie-generatie, en uiteindelijk de moord op Theo van Gogh.

In reactie daarop werd in mijn dorp een Turkse basisschool in de fik gestoken. Door jongens die ik al m’n hele leven kende en die net als ik waren opgegroeid in klassen en voetbalteams met alle kleuren van de regenboog. Een uit de hand gelopen stoerdoenerij die grote gevolgen had. Ik vroeg me af: wat moet ik doen? Wat kan ik zelf doen? Met klasgenoten organiseerde ik activiteiten voor kinderen van de basisschool, liep mee in een demonstratie en mocht als jongere spreken in de gemeenteraad. Om te laten zien dat we in ons mooie dorp, in ons Uje, best met elkaar overweg kunnen.

Toen, werd ik lid van D66. Nu sta ik hier voor het eerst als leider van onze partij. D66 zal onder mijn leiding altijd vrij en onbevreesd politiek bedrijven. Politiek met respect voor tegenstanders, met oog voor iedereen. Democraten, ik vraag jullie, doe mee met die politiek!

De Zwolse rapper Typhoon, zoon en symbool van deze prachtige stad, geeft ons inspiratie.
Hij zingt:

‘Versterk dan onze banden nu maar
Blus de felle branden nu maar
Vijl de scherpe randen nu maar
Blijf niet zo, verander nu maar
In een wereld van verschil’

Dit is een nieuw moment. De oude, versleten tegenstellingen laten we achter ons. Het is tijd voor nieuwe energie. Voor eendracht met respect voor verschil. Voor de schouders er onder, voor gewoon dóen, voordat het te laat is.

Een unieke kans, en die gaan we grijpen.