De Europese Unie is geen keuzemenu

Grove schenders van de rechtsstaat, zoals de regeringen van Polen en Hongarije, mogen niet meer zelf de ontvangers zijn van EU-subsidies. Laat het geld niet meer naar autocratische leiders zoals Orban vloeien, die het misbruiken om macht te kopen en te consolideren. Geef het direct aan de mensen die het nodig hebben: burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties.

Als het stof van de coronacrisis is neergedaald, zullen we wakker worden in een EU met lidstaten die effectief geen functionerende democratische rechtsstaten meer zijn. Hun leiders hebben de noodsituatie gebruikt om hun rechtsstaat verder te ondermijnen. Media, rechtspraak en ook Europese subsidies worden aangewend om de macht van de regeringspartij te vergroten. Daar moeten consequenties aan worden verbonden. Die consequenties zijn vastgelegd in artikel 7 van het EU-verdrag. Een Europees strafbankje, waar Hongarije en Polen al op zitten, maar waar tot nu toe geen gevolg aan is gegeven.

Die procedure zit muurvast, omdat veel regeringsleiders liever geen Europese bemoeienis zien en elkaar de hand boven het hoofd houden. Hoe zorgwekkend de situatie ook is. Daarmee ondermijnen zij een kernidee waar de EU op steunt: we houden elkaar scherp op autoritaire reflexen, opdat we in Europa niet de fouten uit het verleden herhalen. Met een Europese Commissie als scheidsrechter boven de partijen. De politiek leiders die hun landen vertegenwoordigen in Europa moeten net zo scherp op de democratie zijn, als dat ze zijn op de begrotingsafspraken. Helaas gaat snoeiharde kritiek op landen die de begrotingsregels schenden, gepaard met poeslieve mededelingen richting niemand in het bijzonder. Minister Blok meldde trots dat er een “diplomatiek statement” was opgesteld, dat opriep tot respect voor de rechtsstaat in coronatijden. Dat statement noemde Hongarije niet eens bij naam en was zo vaag, dat Orbán doodleuk mee tekende.

We kunnen het niet laten gebeuren dat landen in onze Unie op deze wijze afglijden tot autoritaire staten. Europese subsidies aan die landen moeten rechtstreeks worden uitgekeerd aan de uiteindelijke doelgroepen, in plaats van uitkering via de nationale overheidsinstanties. Het inperken van het stemrecht van de rechtsstaatschenders via de artikel-7-procedure zit vast. Daarom moet het bedreigen van een fundamenteel principe van de EU, de rechtsstaat, in de portemonnee bestraft worden. Die omslag is dringend nodig, want vooralsnog lijkt alles “business as usual”. Uit het eerste coronasteunpakket van de Europese Commissie kregen Hongarije en Polen het meest, respectievelijk €5,6 en €7,4 miljard. Het noodlijdende Italië kreeg nog geen derde. Terwijl in Hongarije mensen werden opgepakt om kritische posts op Facebook en in Polen een regeringsvertrouweling de leiding kreeg over het Hooggerechtshof, bleven de euro’s gul overgemaakt worden naar de regeringen in Boedapest en Warschau.

Een vitale democratische rechtsstaat moet een voorwaarde zijn in de nieuwe Europese meerjarenbegroting. Nu de Europese Commissie met voorstellen komt voor een grotere herstelbegroting, is het tijd om de rechtsstaat te verankeren. Een omvangrijke begroting is hard nodig voor spoedig economisch herstel, maar het indammen van de rechtsstaatcrisis in de EU is net zo dringend. Maak het herstel snel, groen en toekomstgericht en zet tegelijkertijd druk op rechtsstaatschenders.