Eerste EU Rechtsstaat-APK
Vandaag publiceert de Europese Commissie het allereerste Jaarlijkse Rapport over de Rechtsstaat in de EU. Dit rapport is het resultaat van een initiatief van D66-Europarlementariër Sophie in ‘t Veld om jaarlijkse “rechtsstaat-APK” in te voeren, die alle lidstaten langs dezelfde meetlat legt om vast te stellen hoe het ervoor staat met de onafhankelijkheid van rechters, persvrijheid en maatregelen tegen corruptie.
In 2016 steunde een brede EP-meerderheid haar wetsvoorstel voor een jaarlijkse “APK” op het gebied van democratie, rechtsstaat en grondrechten. Deze basisprincipes van de EU zijn verwoord in artikel 2 van het EU-Verdrag*, dat door alle EU-lidstaten is getekend. Sophie in ‘t Veld:
“De noodzaak van een rechtsstaat-APK in de EU wordt met de dag groter. Steeds meer lidstaten hebben corrupte en autocratische regimes die de rechtsstaat afbreken en de mensenrechten ondermijnen. Denk aan het monddood maken van onafhankelijke rechters en de heksenjacht op LHBTi’ers in Polen, het wegpesten van de vrije pers in Hongarije, of de criminaliteit en corruptie op Malta. Maar ook witwassen van geld door Nederlandse of Deense banken.”
“De kracht van de rechtsstaat-APK ligt in het feit dat alle EU-landen elk jaar langs dezelfde meetlat worden gelegd. Daardoor heeft de Rechtsstaat-APK een preventieve werking: het rapport kan vroeg rechtsstatelijke problemen aan het licht brengen. Landen in de EU kunnen ook van elkaar leren. Onderling vertrouwen in de rechtsstaat is cruciaal voor politie- en justitiesamenwerking over landsgrenzen heen, bijvoorbeeld voor de bestrijding van georganiseerde misdaad. We zien nu al dat de afbraak van rechterlijke onafhankelijkheid in Polen die samenwerking doet vastlopen: Nederlandse rechters durven geen verdachten meer over te leveren aan Polen. Maar ook voor de interne markt is een robuuste rechtsstaat cruciaal, voor bescherming van investeringen.”
Er heerste de afgelopen dagen veel nervositeit over de timing en inhoud van dit rapport. Uitstel werd geopperd. In ‘t Veld denkt te weten waarom aan de publicatiedatum werd gemorreld: “Dat toont wel aan dat sommige regeringsleiders er niet op zitten te wachten. Het feit dat Orban nu wild om zich heen slaat, en zelfs denkt het ontslag te kunnen eisen van de kritische Eurocommissaris Jourová lijkt me het beste bewijs dat we op de goede weg zitten. Dit gaat niet over een technisch rapport, dit gaat over de ziel van onze Europese samenwerking. Het gaat om de vraag of we een oogje toeknijpen wanneer onze Unie van binnenuit wordt aangetast door het autocratische betonrot, of dat we elkaar openlijk aanspreken op onze fundamentele waarden.”
D66 is blij dat de jaarlijkse toetsing er nu eindelijk is, maar wil extra ambitie. Het verlenen van EU subsidies moet worden gekoppeld aan de APK. Ook moeten meer onderwerpen worden meegenomen in de jaarlijkse toetsing, bijvoorbeeld discriminatie, privacybescherming, ruimte voor maatschappelijke organisaties, rechten van het kind, openbaarheid van bestuur, of vrijheid van meningsuiting.
* Artikel 2 Verdrag van de Europese Unie
De waarden waarop de Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden hebben de lidstaten gemeen in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen.
