Let op kwetsbaren in crisistijd

Vorig jaar zagen we in Duitsland en Limburg overstromingen. Wat veel mensen dan doen, is met zandzakken barricaderen tegen het water.
Maar waar haal je het zand vandaan? Nou, in ieder geval niet door de dijk uit te graven zou je zeggen.
 
Toch zagen we deze gedachtegang vaak terug het afgelopen jaar
waar we de energieprijzen steeds verder zagen stijgen. “Waarom geven we geld uit aan klimaatbeleid, terwijl mensen de energierekening niet kunnen betalen?”
 
Juist nu. In tijden van crisis. Moeten we die spreekwoordelijke dijken niet afgraven. We moeten ze versterken:
–> Want hoe zou de energiecrisis zijn geweest als we 10 jaar geleden al wijken van het gas af hadden gehaald?
–> Hoe zou de tweedeling in de samenleving zijn geweest
als deze generatie al was opgegroeid met een rijke schooldag voor ieder kind?
–> Hoe zou de wooncrisis nu zijn als we 10 jaar geleden al onze achterstand aan sociale huurwoningen hadden ingelopen?

Een crisis treft vooral de kwetsbaren. Dus laten we bij hen als eerste de dijk versterken. Bijvoorbeeld mensen in armoede in een tochtig huis. Die tot 16 weken moesten wachten op hun energietoeslag.
De gemeente deelt energieboxen uit – heel goed – maar de installatiehulp is vaak beperkt.
–> Kan het College op korte termijn aan de slag met fix-brigades zoals ook in andere gemeenten actief zijn?
–> En doet Ede ook genoeg aan hulp voor het mkb én handhaving voor grote bedrijven als het gaat om energiebesparing?
 
Daarnaast het aanpakken van gelijke kansen. Nu bepaalt de portemonnee van je ouders vaak nog of je de kans krijgt voor sport, cultuur, extra begeleiding of gezond eten.
–> Welke rol ziet de gemeente voor zichzelf bij de introductie van de Rijke Schooldag waar het Ministerie van Onderwijs nu ook op inzet?
Goed te zien dat na maanden ontkennen en vooruitschuiven het College nu komt met extra maatregelen tegen energiearmoede. Complimenten.
–> Wanneer kunnen we de uitwerking van het noodfonds zien?
 
Daarnaast blijft de wooncrisis aanwezig. Goed, we bouwen weliswaar nog veel sociale huur in de komende jaren op basis van plannen van vorige Colleges. Maar de wachtlijsten zijn onacceptabel lang. Dit College stelt telkens bestemmingsplannen voor die niet voldoen aan 30% sociale huur. Het College spreekt over een ravijn bij het gemeentefonds. Nou, kijk eens naar de bouw! Ede heeft na 2024 een woningbouwravijn.
–> Daarom: wanneer gaat het College bestemmingsplannen voorstellen waardoor dat percentage sociale huur hoger in plaats van lager wordt?
–> En wanneer komen de regels voor dat Fonds Woningbouw naar de raad? Want het moet echt werken voor meer betaalbare woningen. En niet het spekken van projectontwikkelaars die gewoon rendabele woningen bouwen.

Dat zijn de grote uitdagingen: gelijke kansen, klimaat, wonen. Over het beleid heeft D66 nog veel vragen en zorgen. Maar dit debat gaat over de begroting. Dus past het ook hier om complimenten te maken
Voor de sterke financiële positie van de gemeente Ede. Als daarbovenop nog alle incidentele middelen vanuit het Rijk komen,
zien we de reserves groeien tot hoogtes die ik nog niet heb gezien.
En ook al zijn we oppositie, D66 wil graag ook de goede plannen belichten van dit College:
–> De extra middelen voor natuurbehoud, waar we begin dit jaar over debatteerden. Of meer geld voor cultuureducatie. Heel mooi. Gaan die overigens niet alleen naar klassieke muziek?
–> De grote investeringen in onderwijshuisvesting, waardoor het uitstel van drie jaar nu ook echt van de baan is, zoals gevraagd in de motie van SGP en D66. Nu zo houden.
 
Ondanks deze positieve begroting, moeten we als raad ook onder de oppervlakte kijken. Ook kijken wat er niet in staat. Want dan zien we zaken, tja, het zijn geen ravijnen, maar laten we dit op z’n minst valkuilen noemen.
 
Het topsportbad. Maar liefst een half miljoen aan onderzoeksgeld,
maar de miljoenen van het bad zelf moeten nog komen.
–> Waarom dan niet ook de optie van een kleiner bad onderzoeken?
 
Maar ook de verbouwing van Cultura. Heel goed, maar ook daar alleen nog onderzoeksgeld.
–> Als we dan toch groots gaan verbouwen, waarom doen we het dan niet meteen goed met een theaterzaal van minstens 500 stoelen, dat past bij een grote gemeente als Ede.
 
Maar er zijn nog andere valkuilen. Want in de politiek gaat de aandacht meestal naar “the next big thing”, maar zouden we die moeten besteden aan het fundament:

1. de onderbouwing
2. de verantwoording
3. de uitvoering.
 
We zien nu ook al veel projecten zoals de doorfietsroute waar eindeloos onderzoek werd gevolgd door stijgende kosten en nu vertraging in de uitvoering. Maar ook andere projecten waar het College maar geen grip op krijgt, zoals de Spoorzone, of ik noem een World Food Experience.
–> Wanneer gaat bij dit College de focus van nieuwe plannen naar de uitvoering?
 
Of kijk naar andere onderzoeken die het College laat doen, zoals naar 30 kilometer per uur als norm, de fietsverbinding naar Lunteren
of onderzoek naar ventilatie in schoolgebouwen. Heel goed en belangrijk, maar nog geen geld voor de uitvoering.
–> Komt dat goed?
 
Het tegenovergestelde geldt voor de ambtelijke organisatie. Natuurlijk, wij begrijpen dat de gemeente mee moet groeien met de bevolking. Daarom zijn we ook voor investeringen in podiumkunsten,
onderwijshuisvesting en verkeersveiligheid. En bij die investeringen horen ook ambtenaren. Maar om daarbovenop nog eens 5 miljoen structureel vrij te maken, vraagt om een heldere en goede onderbouwing aan de raad. Of de drie miljoen extra voor openbare ruimte, terwijl het College ons een paar jaar geleden nog zei
dat er prima een half miljoen af kon.
–> Waarom is de cijfermatige onderbouwing voor deze gigantische bedragen nog niet aan de raad gestuurd? Of bestaat die niet? Ik weet niet in welk geval ik mij meer zorgen zou maken.

Zo hebben we nu een mooie begroting, maar sorteren we met alle valkuilen ook voor op moeilijke keuzes. Daarbij heeft de raad budgetrecht. De raad is het hoogste orgaan. Die keuzes moeten hier gemaakt worden. En daar gaat het nu vaak fout.
 
Ik denk aan de VVD-motie: eerst kijken naar kostenvermindering en dan pas lastenverhoging. En schrap de ondergrens voor kostendekkendheid. Die motie is aangenomen. Wat zien we in deze begroting: die ondergrens én een lastenverzwaring van 1,5 miljoen op de afvalstoffenheffing.
–> Dus College: waarom houdt u zich niet aan die motie?
–> En verder: kunnen we dat principe van kostendekkendheid niet breder inzetten? Bijvoorbeeld bij de toeristenbelasting, waarbij we laten zien hoe we die inzetten voor het gemeentelijke beleid voor toeristische voorzieningen en natuurbeheer? We overwegen een motie hierover.
 
Maar ook de middelen voor de sociale acceptatie en veiligheid
van onze lhbti-inwoners. Lang debat over gehad: komen de Regenbooggelden nu wel of niet structureel? De PvdA beloofde: die komen er wel! Nou, in deze begroting staat gewoon een bezuiniging.
Gelukkig werd de coalitie zaterdag gered door minister Dijkgraaf die de Regenboogmiddelen heeft verlengd.
–> Tenminste, mogen we ervan uitgaan dat Ede aanspraak gaat maken op deze middelen en de bezuiniging uit de boeken verdwijnt?
 
En niet te vergeten de motie van D66 met DPE, VVD, BB, GB en PvdA:
Doe onderzoek en kom met een voorstel om zo veel mogelijk de bieb op zondag open te doen. Nu krijgen we een memo: zondagsopening van de bieb in het centrum heeft grote meerwaarde, maar we doen het niet.
–> Dus College: waarom houdt u zich niet aan de motie?
 
Voorzitter, dat gaat dus fout. De eigen prioriteiten zet het College met miljoenen tegelijk bovenaan. Onderbouwing? Uitvoering? Afrekenbare doelen voor verantwoording? Doe geen moeite. Maar de uitgaven waar de raad al toe besloten had, dat is net jammer, die vallen af.
–> Waarom doen we dit niet andersom? Eerst de besluiten van de raad verwerken en dan pas kijken of er ruimte is voor de wensen van het College?
 
Die verkeerde volgorde zie je ook op dinsdag na de collegevergadering. Direct zien we persberichten over al het moois dat is besloten. Maar de raad moet dan nog dagen wachten op het memo. Dat kan niet. Gewoon pas persbericht eruit doen als de raad is geïnformeerd.
–> Wanneer is dat afgelopen?
 
Voorzitter, juist als het crisis is moet de verantwoording op orde zijn.
Daarom een oproep aan het College, maar vooral aan de rest van de raad: Let niet alleen op je eigen paradepaardjes, maar ook op de onderbouwing en de verantwoording van de publieke middelen in de begroting. Laat ons niet de kaas van het brood eten. Want waar dat zand voor die dijkverzwaring ook vandaan komt, we houden het water het beste tegen als we samenwerken.