“Ook de meest gastvrije opvang kan nog beter”

Arnhem ziet gastvrijheid als meer dan alleen de strikt noodzakelijke opvang, zo legt wethouder Smeulders bij de start van de bijeenkomst uit. Het gaat erom dat mensen zich echt welkom voelen in de stad. De Jemenitische Walend (41), sinds 20 maanden in Nederland, beaamt dat. “Juist de brede steun helpt om je echt welkom te voelen.”
Het draagvlak voor gastvrije opvang in Arnhem is groot. De progressieve gemeenteraad in Arnhem geeft, aldus Smeulders, hem als wethouder de ruimte om het juiste te doen. Carolien Zwijnepoel, raadslid namens D66: “Arnhem laat zien wat er kan, en wat D66 betreft is nog meer doen niet uitgesloten als dat nodig is om zoveel mogelijk vluchtelingen een menswaardig bestaan te geven in Nederland.”
Volgens sommigen heeft de ruimhartige opvang in Arnhem alles te maken met het verleden van de stad. In 1944, na de Slag om Arnhem, besloot de Duitse Wehrmacht tot evacuatie van de stad. De circa 90.000 inwoners werden langdurig opgevangen, onder andere in verschillende dorpen op de Veluwe.

De vluchtelingen op de schepen in de Nieuwe Haven (tijdelijk, vanwege hoogwater) willen het liefst snel aan de slag in Nederland. “Het is een uitdaging om gekwalificeerd werk te gaan doen in Nederland. Maar de meeste van ons willen graag onafhankelijk worden van overheidssteun. Het zou mooi zijn om onze ervaring en talent veel sneller in te kunnen zetten.”
De gemeente Arnhem start de inburgeringstrajecten al voordat er woonruimte is gevonden. Zo wordt ervoor gezorgd dat vluchtelingen sneller mee kunnen doen. Raadslid Carolien Zwijnepoel: “Voor ons is het vanzelfsprekend dat mensen zo snel mogelijk meedoen in onze stad. Het zou goed zijn als meer gemeentes daarvoor kiezen.”

Sinds de rechter de beperking op het aantal weken werk voor vluchtelingen heeft opgeheven, begeleid de gemeente hen actief naar werk. Het Legers des Heils bevestigt tijdens het bezoek dat werken bijdraagt aan het welzijn van de vluchtelingen in de opvang. Ook is volgens hen de dynamiek in de opvanglocaties daardoor prettiger. Al blijft het wel van belang om ondertussen ook te blijven leren. Sommige Oekraïense vluchtelingen willen zo graag werken, dat hun taallessen, die worden aangeboden in Nederlands en Engels, hieronder lijden. Een andere reden om werken toe te staan, zou volgens één van de vluchtelingen moeten liggen in het voorkomen van illegaal werk. “Sommigen van ons, die nog niet mogen werken, werken illegaal. Zij worden als slaven uitgebuit en hebben geen rechten of bescherming.”

Alle betrokken organisaties bevestigen dat er veel kansen liggen in het beter begeleiden van zowel vluchtelingen als werkgevers. Bijvoorbeeld in een vorm van jobcoaching. Karel Leusink van de organisatie International Students Work lichtte de ervaringen met het begeleiden van internationale studenten die willen werken toe. Zij lopen deels tegen dezelfde knelpunten aan als de vluchtelingen. Voor werkgevers is het waardevol dat zij bijvoorbeeld de noodzakelijke tewerkstellingsvergunningen voor de student regelen.
Harry Zoomers van het WerkgeversServicepunt (WSP) Midden-Gelderland benadrukte dat voor de regionale arbeidsmarkt de taalbeheersing wel van groot belang is. Zeker bij meer geschoold werk, is beheersing van het Nederlands voor de meeste werkgevers noodzakelijk. Tegelijkertijd kan een combinatie van werken en leren ook het beheersen van de Nederlandse taal versnellen.

Gemeente Arnhem onderzoekt met betrokken partijen hoe vluchtelingen vanuit het vrijwilligerswerk via de ‘meedoenbalie’ kunnen doorgroeien naar bij hen passend betaald werk. Het WSP ziet bijvoorbeeld kansen voor stages en traineeships als startpunt. Het is de ambitie van gemeente Arnhem, COA, Leger des Heils en WSP om in 2024 nog meer in te zetten op bij elkaar brengen van werkgevers en vluchtelingen, bijvoorbeeld in de vorm van job markets. Ook bij de lokale en regionale human capital agenda’s, waarin de aanpak van tekorten in zorg, onderwijs en techniek aan de orde komen, is de vluchtelingendoelgroep uitdrukkelijk in beeld.
Ook in de wetgeving is er ruimte voor verbetering. Kamerlid Anne-Marijke Podt kondigt aan te werken aan een initiatiefwet om in ieder geval de administratieve last van de tewerkstellingsvergunning weg te nemen. Daarnaast zou met een wetswijziging werken voor vluchtelingen meer moeten gaan lonen. Ook vanwege de tekorten op de arbeidsmarkt is dat volgens haar van belang.

Tijdens het werkbezoek waren Oekraïense vluchtelingen, vluchtelingen met status in de COA-opvang en vluchtelingen die hun procedure nog afwachten aan het woord. De perspectieven van de verschillende groepen verschillen zeer. De Oekraïners mochten weliswaar meteen aan het werk, maar verblijven in Nederland op basis van Europese uitzonderingsregels. Terwijl hun kinderen in Nederland opgroeien en naar Nederlandse scholen gaan, is onbekend of en hoe lang ze mogen blijven. Ze zijn aan het werk, soms met contract voor onbepaalde tijd, terwijl als de Europese uitzondering ophoudt, ze niet kunnen blijven. Dit vormt een risico en een drempel voor werkgevers.