De rol van de Eerste Kamer in de Toeslagenaffaire

Een werkgroep heeft de behandeling van toeslagenwetgeving door de Eerste Kamer tussen 2003 en 2019 geëvalueerd. De werkgroep heeft ook onderzocht in hoeverre de Eerste Kamer signalen van misstanden heeft ontvangen en opgepakt. Het debat ging over hoe de controlerende taak van de Eerste Kamer verbeterd zou kunnen worden, om een achterstand van de burger ten opzichte van de overheid te voorkomen.

Een belangrijke vraag voor senator Backer was: hoe kan de Eerste Kamer haar kerntaak, het toetsen van wetsvoorstellen op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid, beter uitvoeren? Uit het onderzoek van de werkgroep blijkt dat wetsvoorstellen soms toch onrechtmatig uitvallen, terwijl ze voldoen aan de grondwet. In het geval van de kinderopvangtoeslag werd het doenvermogen van ouders onterecht overschat. De wetsvoorstellen gingen uit van een normburger, waardoor de gevolgen voor hen die daarvan afweken onzeker waren. Volgens Joris Backer is er in de Senaat wel gewezen op de problemen in de toeslagenwetgeving, maar lijken sommige keuzes van tevoren al politiek vastgesteld te zijn geweest.

Deze rechtsongelijkheid was ook te zien in de uitvoerbaarheid van de wetten rondom de Kinderopvangtoeslag. De Eerste Kamer had moeten vragen: is de Belastingdienst wel in staat om naast het heffen en invorderen van belastingen ook toeslagen te gaan uitbetalen? En zijn burgers in staat om in lijn met de nieuwe wet te handelen?

Vanaf 2011 werd er steeds meer aandacht besteed aan het tegengaan van fraude. Fouten gemaakt door burgers werden afgedaan als doelbewust en daarom buitensporig zwaar gestraft. Dit wantrouwen van de overheid in de burger “heeft van vrijwel elke vergissing in de complexe uitvoering van de Toeslagenwet Kinderopvang een opzetdelict gemaakt”, aldus senator Backer. Volgens D66 zou er beter getoets moeten worden of wetgeving niet onevenredig nadelig uitpakt. Ook hardheidsclausules kunnen een wetgeving passender maken en rechtsongelijkheid voorkomen.