Stem nooit ‘strategisch’

‘Strategisch stemmen’ staat op wikipedia omschreven als: “Een strategische stem is een stem die niet uit idealisme maar op basis van strategische overwegingen wordt uitgebracht.” Hier wordt ook een onderscheid gegeven van ‘stemmen met het hoofd’ of ‘stemmen met het hart’.

Grofweg komt het erop neer dat er bij het strategisch stemmen gedacht wordt dat door te stemmen op een andere partij dan de eigen partij een beter eindresultaat bereikt wordt in een latere uitkomst, bijvoorbeeld richting toekomstige coalitieonderhandelingen.

Er zijn binnen het dagelijkse politieke proces veel voorbeelden te bedenken waarbij een ‘strategische stem’ inderdaad een (erg) goed idee is.

Politiek bestaat uit een voortdurende afweging om te gaan ‘voor het hart’ mogelijk zonder het uiteindelijke doel te bereiken, of te gaan ‘voor het hoofd’ waar de doelstelling op zijn minst benaderd wordt.

Maar dit geldt dus binnen het politieke bedrijf zelf.

Ook kan de strategische stem van nut zijn in politieke systemen met verschillende stemrondes. Wanneer de eigen kandidaat op voorhand geen kans heeft, kan het voordelig zijn een kandidaat te steunen die wel de volgende stemronde kan behalen en die qua mening dichter in de buurt staat van de eigen kandidaat dan een andere.

Bijvoorbeeld bij de presidentsverkiezingen in Frankrijk, waar er in de eerste ronde meerdere kandidaten zijn en er bijna per definitie opvolgende rondes volgen.

Maar ook in de Verenigde Staten, waar een stem op een kandidaat die niet tot de twee gevestigde partijen behoort – en die in principe veel meer de mening van de kiezer vertegenwoordigt – toch geen stem krijgt omdat dat zou betekenen dat er een een veel slechtere president in het Witte Huis komt te zitten dan wanneer er toch maar op een van de twee wordt gestemd.

In Nederland is de overweging om strategisch te stemmen echter van veel minder belang. Vooral omdat door de veelheid aan partijen en het ontbreken van een hoge kiesdrempel er in Nederland ruimte is om de eigen keuze niet te laten wegdrukken door een grote(re) meerderheid. De persoonlijke stem wordt in Nederland al snel gehoord.

Dat betekent als vanzelfsprekend dat Nederland van nature een coalitiedemocratie is; meerdere partijen moeten met elkaar compromissen sluiten om tot besluiten te komen.

Sommige partijen roepen op om toch – uit strategische overwegingen – op hen te stemmen. De gedachte is in dat geval dat wanneer zij groter worden, door het aantrekken van stemmen die eigenlijk bij andere partijen thuis horen, een sterkere onderhandelingspositie krijgen bij de opvolgende coalitieonderhandelingen richting nieuwe regering.

Het probleem is echter dat bij het voeren van onderhandelingen en als kieswijzer voor de fracties de opvolgende vier jaar het verkiezingsprogramma van de betreffende partijen leidend is.

En dat betekent dus dat wanneer er gekozen wordt voor die partijen dat jouw stem naar de uitvoering van dat verkiezingsprogramma gaat. Ook de coalitieonderhandelingen zullen plaatsvinden op die basis en de onvermijdelijke compromissen zullen gevormd worden aan de hand van die verkiezingsprogramma’s.

Ja; er wordt gekozen op de persoon van de volksvertegenwoordiger. Maar die vertegenwoordiger is gebonden aan het verkiezingsprogramma van de partij waarvoor deze kandidaat staat.

Wanneer er ‘strategisch’ gekozen gaat worden – weet dan zeker dat de beloften van die andere partij genoeg overeen komen met je eigen mening. …en weet hoe die partij in het verleden met beloftes is omgegaan.

D66 heeft bij de verkiezingen van 2021 deels geprofiteerd van strategische stemmen. Hoewel de meerderheid van de ‘extra stemmen’ vooral werd binnengehaald op de persoon van Sigrid Kaag en minder door de strategische stem.

Maar een aantal van die stemmers gaf later aan teleurgesteld te zijn in die stem. Terwijl D66 na die verkiezingen precies heeft gedaan wat ze had belooft – de voordracht van kwaliteitsministers en het voorrang geven binnen het coalitieakkoord van voor D66 belangrijke onderwerpen. Een deel van de conservatieve VVD-achterban gaf bij voortduring aan dat het coalitieakkoord een D66-akkoord zou zijn.

D66 werd dus geconfronteerd met het verwijt dat ze niet hebben gezorgd voor een nieuwe politieke cultuur (waar de grootste coalitiepartner de VVD geen zin in had) terwijl ze juist enkel zeer kundige (en zeer gewaardeerde) ministers heeft geleverd om dat nu juist wel voor elkaar te krijgen.

En het tweede verwijt is kennelijk dat ze zo veel mogelijk van haar verkiezingsprogramma heeft weten uit te voeren.

In zo een scenario wordt het als politicus wel heel moeilijk om te weten wat er van hen verwacht wordt…

Nu D66 in de peilingen terug is gebracht tot een grootte die vooral de vaste achterban weerspiegelt wordt het voor die partij weer wat makkelijker om politiek te bedrijven. Alle neuzen staan weer dezelfde kant op.

Maar nu blijkt er toch weer een neiging te zijn om de kiezers kunstmatig uit elkaar te drijven. De (tijdelijke?) fusiepartij PvdA/GroenLinks roept op om strategisch te stemmen en dan uiteraard op hen.

Maar wat dan?

Met al die stemmen die hen normaal niet ondersteunen, en mogelijk een iets andere mening hebben, onderhandelingen gaan voeren om zo veel mogelijk PvdA/GroenLinks meningen in een coalitieakkoord te krijgen?

En wie gaat PvdA/GroenLinks daarbij ondersteunen wanneer de stemmen die zijn uit hun flanken hebben gehaald niet bij die partijen terecht zijn gekomen? Niet de partijen die dan inmiddels te klein zijn geworden. In dat geval zal PvdA/GroenLinks dus gaan inzetten dat zij de enige ‘progressieve’ partij binnen de nieuwe coalitie gaat worden.

Daarbij zal dan de zelfde kater komen die de strategische stemmer keer-op-keer krijgt na de verkiezingen: degene waarop gestemd is gaat iets (heel) anders doen dan wat die kiezer eigenlijk wil. En dan wordt de kiezer weer boos/teleurgesteld/verontwaardigd.

Advies: voorkom teleurstelling en stem met het hart. Steun degenen van wie je denkt dat die het beste jouw mening vertegenwoordigt en die sterk genoeg is dat in praktijk waar te maken.

Je kunt niemand aanspreken op het feit dat die persoon uitvoert wat deze belooft. Niet alleen op basis van het feit dat jij op die persoon hebt gestemd. Zo werkt het niet.

Democratie is hard werken. Niet alleen voor politici, maar voor iedereen die een rol heeft in het proces. En dat geldt dus ook voor de kiezer. Je wordt geacht te weten op wie je stemt en waarom.

En blanco stemmen is ook een optie. En een betere manier van protest dan te stemmen op een toevallige passant of held-van-de-dag.

Beoordeel politici op concrete beloftes en niet op vage toezeggingen. Zeggen dat ook jij heel verontwaardigd bent betekent niet dat je een oplossing hebt voor het probleem.

De meeste problemen zijn complex en kennen geen oplossing die voor iedereen de beste is. Kies voor degene van wie je daadwerkelijk ziet dat deze een oplossing biedt, niet degene die belooft ooit een oplossing te hebben.