Uitspraak rechter in Greenpeace-zaak laat nog maar eens zien: er moet nu wat gebeuren.

Op 22 januari ging bij Greenpeace de vlag uit. Bij het kabinet ging-ie halfstok. Die dag oordeelde de rechter dat de Staat zich niet houdt aan de eigen Stikstofwet. En dat dat wel moet. Het kabinet moet flink aan de bak, om het doel van 50% stikstofreductie voor 2030 te halen.
Het was de zoveelste tegenslag voor het kabinet. Intern salderen mocht sinds eind vorig jaar al niet meer. Het ging er bij de rechter niet meer in dat niet gebruikte stikstofruimte wordt gebruikt voor uitbreidingen en andere activiteiten, waardoor de stikstofuitstoot feitelijk toeneemt. Extern salderen was al langer bijna onmogelijk, omdat de beschikbare stikstofruimte van de wetgever eerst moet worden gebruikt om natuur te herstellen – en dat herstel is bijna overal hard nodig.
Ondertussen zit ons land nog steeds op slot, want omdat de stikstofuitstoot te hoog is krijgt niemand ergens een natuurvergunning voor. Boeren niet, bouwers niet, overheden niet. Geeft het kabinet zich nou eindelijk eens gewonnen?

Het vorige kabinet besefte al dat het niet de goede kant op ging. Het zette het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) op, en stelde het Transitiefonds in. Daarin zat 25 miljard euro. Bedoeld voor natuurherstel, voor boeren die hun bedrijf willen verduurzamen, voor uitkoop. Onze provincie baseerde er het Utrechts Programma Landelijk Gebied op, dat op dit moment al vol in uitvoering is. Ook het NPLG en het Transitiefonds waren nog steeds niet genoeg om alle doelen te halen, maar het was een begin. Toch vond minister Wiersma het nodig het NPLG op te blazen, en het Transitiefonds te ontmantelen.

Ervoor in de plaats kwam 500 miljoen per jaar voor ‘agrarisch natuurbeheer’. Voor de periode 2026-2030 wordt verder 5 miljard uitgetrokken, onder meer bedoeld voor ‘regelingen voor innovatie, vrijwillige beëindiging en de aanpak van de mestmarkt.’ Minder geld dus, met een minder breed doelbereik bovendien – natuurherstel als autonoom doel is zo’n beetje verdwenen uit de plannen.
Daarbij is het trouwens nog steeds gissen naar hoe het er allemaal precies uit gaat zien. We horen er bij de Voorjaarsnota meer over, schijnt.

Vooralsnog lijkt het kabinet vooral te willen inzetten op innovatie. Maar hoewel innovatie zeker een rol speelt: het mestoverschot krijg je niet weg-geïnnoveerd. Dat is de afgelopen jaren wel gebleken. Zeker technische innovaties doen steeds weer niet wat ze op papier beloven. En inmiddels is wel duidelijk dat rechters korte metten maken met die papieren beloftes. Het is dus niet verwonderlijk dat boeren, door schade en schande wijs geworden, steeds minder te porren zijn te investeren in weer een innovatie. Met een beetje pech blijken hun vergunningen straks juridisch niet houdbaar, en zitten ze weer wat dieper in de schulden.

De uitspraak van de rechter in de Greenpeace-zaak maakt eens te meer duidelijk dat de boel muurvast zit. De voorraad geitenpaadjes is nu wel uitgeput. En iedereen weet natuurlijk wat er moet gebeuren. De veestapel moet krimpen en de landbouw moet extensiveren en verduurzamen. Dat is in het belang van de natuur, van de boeren, van ons allemaal.
Als dit kabinet dat blijft ontkennen, dan dreigt een ‘koude sanering’ voor de boeren. Dan dreigt ons land onder curatele gesteld te worden, door de Europese Commissie en door onze eigen rechterlijke macht. Dan komt de vergunningverlening niet op gang, en daarmee de broodnodige woningbouw. Dan komt ons water in gevaar. En dan gaat de natuur nog verder achteruit.
Zou dit kabinet bij machte zijn het juiste te doen? Caroline van der Plas heeft al gezegd dat de Stikstofwet moet worden aangepast. Dat is alvast weinig hoopgevend. Maar de BBB voert uiteindelijk een achterhoedegevecht. Want ook al zou de Stikstofwet van tafel gaan – en daar vindt de Eerste Kamer vast ook wat van – de eisen vanuit Brussel veranderen niet. Hoe hard en hoe vaak het kabinet daar ook met de vuist op tafel slaat. Ik denk dat met deze nieuwe uitspraak van de rechter het kantelpunt is bereikt.

En wat een bevrijding zou dat zijn! Ook in Provinciale Staten. Want het enige wat we nu kunnen doen is steeds maar weer benadrukken dat het anders moet met de landbouw, dat Utrecht laat zien dat het anders kan, en dat daar heel veel geld voor nodig is. Sinds 22 januari is dat onontkoombaarder dan ooit.
Tot het zover is zijn wij in elk geval van plan om ook weer eens wat beter naar de natuur zelf te kijken, en niet alleen naar natuur vanuit het perspectief van de landbouw. Want natuurbeheer is zoveel meer dan alleen agrarisch natuurbeheer. En de landbouw heeft het natuurdebat nu wel lang genoeg gedomineerd.