Right-to-Challenge is een manier om inwoners meer bij de gemeente en haar taken te betrekken. In verschillende gemeenten wordt hier al mee gewerkt. Ook in Zaanstad bestaat het eigenlijk al, zo kunnen wijkbewoners het openbare groen in de wijk onderhouden, de groenadoptie. Wij vinden dat dat allemaal beter geregeld kan en moet worden, met duidelijke regels over uitvoering en geld, zodat je weet waar je aan toe bent. Er zijn genoeg mensen te vinden die actief in hun buurt bezig willen zijn, en als gemeente moet je dat serieus nemen.
Natuurlijk is dit maar één radertje in de relatie tussen de gemeente en haar inwoners. De inwoners van Zaanstad moeten ze zich gehoord voelen bij besluiten die hen aangaan, meer dan alleen een keer in de vier jaar een hokje rood kleuren bij de gemeenteraadsverkiezingen. D66 heeft in het huidige en in het vorige college veel aandacht besteed aan “burgerparticipatie”. Er is veel tijd en energie besteed aan het organiseren van inspraak vooraf, bijvoorbeeld bij de verschillende MAAK. Zaanstad projecten, grote plannen om delen van de gemeente grondig aan te pakken over de komende decennia. Dit soort inspraak gaat nog lang niet altijd goed: Na veelvuldige overleggen in inspraak met de buurt en met een klankbordgroep van inwoners in he gebied MAAK Centrum Oost is een perspectief vastgesteld door de gemeenteraad. Daarin stond onder andere dat er in de Peperstraat grootschalig sloop en herbouw zou moeten plaatsvinden, omdat de inrichting niet past bij het nieuwe centrum dat we voor ogen hebben. Daarover is nu fel protest van de bewoners van de appartementen in de Peperstraat. Zij hadden lang niet allemaal meegedaan in het inspraakproces, en kwamen pas in actie toen de plannen echt concreet werden. Dat is natuurlijk een probleem: hoe zorg je er voor dat iedereen meedoet, ook als er nog geen concrete plannen op papier staan? Als de inspraak te vroeg is is het kennelijk niet voor iedereen interessant om in te spreken, maar als er al concrete plannen liggen is het vaak te laat om er nog veel aan te veranderen. We horen nog te vaak dat bewoners pas heel laat te weten komen dat er iets gaat veranderen in hun buurt.
Als straks de nieuwe Omgevingswet wordt ingevoerd, wordt het goed organiseren van inspraak alleen maar belangrijker. Het idee is om aan de voorkant de inspraak goed te regelen, zodat je later minder bezwaar- en beroepsprocedures hebt, maar het lijkt erop dat de gemeenteraad weinig invloed zal hebben over hoe dat in de wet geregeld wordt, daar moeten we nu veel aandacht aan besteden. Vroege inspraak, voordat alles al vast ligt, maar wel concrete vragen en opties voorleggen zodat het duidelijk is wat de consequenties van plannen zijn. We moeten blijven leren van fouten en ongelukken uit het verleden.
Inwoners van Zaanstad kunnen natuurlijk ook zelf ideeën hebben voor de verbetering van hun wijk, dorp of gemeente. Zo heeft Zaanstad een aantal keren een ideeënmarkt georganiseerd waar initiatieven vanuit de bewoners kunnen worden geadopteerd door de raad. Hier zijn al goede plannen uit voortgekomen, waarvan er enkele ook al zijn of worden uitgevoerd, zoals een hondenuitrenplek bij de Houthavenkade in Zaandam, of de groenvoorziening op de Forbostrook in Saendelft. Andere geadopteerde plannen wachten nog op uitvoer. Aan ons als D66, maar ook als hele raad, om die uitvoering in de gaten te houden en goed terug te koppelen aan de initiatiefnemers. In de drukte van de vergaderweek blijft dat laatste wel eens liggen, maar terugkoppeling is cruciaal bij succesvolle participatie. Wij willen dit jaar weer zo’n ideeënmarkt organiseren, met wellicht nog de huidige beperkingen van fysieke samenkomsten.
Tot slot, het heeft even stilgelegen door Corona, maar ook de lokale referendumverordening wordt binnenkort weer afgestoft. Het raadgevend referendum in Zaanstad is de laatste noodrem die inwoners hebben als men het in meerderheid niet eens is met besluiten van de raad. Met al deze instrumenten hopen we de kloof tussen burger en bestuur iets te dichten.
Uitdaagrecht en inspraak: hoe betrek je de inwoners beter?
Vorige week zette D66, samen met VVD en ROSA, een initiatief op de agenda van de raad om het uitdaagrecht eens goed te regelen. Het uitdaagrecht wordt ook wel Right-to-Challenge genoemd, het gaat er om dat een groep inwoners of een andere lokale organisatie de gemeente kan uitdagen. Denk je binnen het budget dat er voor is uitgetrokken een publieke taak beter te kunnen uitvoeren dan de gemeente, dan zou je onder voorwaarden die taak kunnen overnemen.