AI is geopolitiek, en nu?

Door Laura de Vries

AI is geopolitiek. Ten westen van Europa is er het techno-libertarisme van de Verenigde Staten, waarin financiële winst van techbedrijven centraal staat, en ten oosten is het Chinese techno-autoritarisme, gericht op de macht van de staat. Dat het Amerikaanse model zich tegen de eigen democratie begon te keren, signaleerde hoogleraar internationaal handelsrecht Anu Bradford in 2023 in haar boek Digital Empires. Een vooruitziende blik, aangezien dit nu voor onze ogen afspeelt. In haar in 2024 verschenen boek De Tech Coup doet Marietje Schaake dan ook terecht de urgente oproep om de democratie te beschermen tegen de doorgeslagen verwevenheid van technologische, economische en politieke macht.
De Europese Unie is zich volop aan het heroriënteren op digitaal vlak. Afgelopen september schudde oud-voorzitter van de Europese Centrale Bank Mario Draghi Europa wakker: Europa zal flink moeten investeren om concurrerend te blijven, ook op het gebied van digitale technologie. Dat we daarbij moeten besluiten waar we ons in de technologische toeleveringsketen in willen specialiseren, laat Haroon Sheikh, onderzoeker bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, zien in zijn boek Atlas van de Digitale Wereld (2024).

Strijd om waarden en ideologie
De mondiale strijd om AI is zowel een economische strijd als een strijd om waarden en ideologie. Door middel van digitale technologie verspreiden bedrijven en overheden namelijk hun waarden, overtuigingen en ideologieën. Europa zal haar plek op het technologische wereldtoneel opnieuw moeten uitvinden. Dat moet volgens Anu Bradford niet enkel door regels te maken die mensenrechten en de democratie beschermen, maar ook door te innoveren; die twee gaan immers hand-in-hand.
Aan de hand van welke waarden wordt Europa concurrerend op het gebied van AI?  Hoe ziet een Europese AI-industrie eruit? Het is tijd om uit de tweestrijd tussen Amerikaans techno-kapitalisme en Chinese techno-autoritarisme te breken en een Europees verhaal te maken op digitale technologie. Om dit te bereiken, moeten we een toekomst durven schetsen die rechtvaardig, duurzaam en democratisch is, ook als dit nu onbereikbaar voelt.
In de bundel ‘Veertien missies voor Europa’ van de Van Mierlo Stichting deed ik twee jaar geleden een voorzet voor hoe de digitale toekomst van Europa eruit zou kunnen zien.
 
AI voor sociale rechtvaardigheid
Ontwikkel AI niet om te controleren maar om te emanciperen. In plaats van voor surveillance en fraudecontroles kunnen we algoritmes gebruiken om mensen de toeslagen te geven waar zij recht op hebben. In Nederland krijgt bijvoorbeeld zo’n 38 procent van de mensen die recht hebben op een bijstandsuitkering, deze uitkering niet, blijkt uit cijfers van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. AI-systemen kunnen daarnaast bijdragen aan rechtvaardigheid voor mensen met een beperking, bijvoorbeeld door beeld uit de omgeving om te zetten naar tekst of tekst om te zetten naar spraak.
 
AI voor klimaatmitigatie en -adaptatie
AI kan zowel klimaatverandering vergroten, doordat de ontwikkeling ervan grote hoeveelheden stroom en water kost, als tegengaan. Stel daarom regels op over duurzame ontwikkeling van AI. Zet daarnaast AI in voor klimaatmitigatie en -adaptatie, zoals het monitoren van biodiversiteit, het opsporen van ziektes in planten, het meten van chemicaliën in landbouwgrond (om bij te dragen aan de verduurzaming van de landbouw) en het in kaart brengen van illegale boskap. Ook kan AI bijdragen aan efficiënter energiegebruik en vroege signalering van bosbranden en overstromingen.
 
AI voor democratie
Ontwikkel digitale technologie die uitgaat van vertrouwen in plaats van wantrouwen. Zet digitale platforms in voor méér democratie, meer debat, meer gesprek. Investeer daarom in digitale platforms die passen bij democratische en rechtsstatelijk waarden, zodat iedere stem ertoe doet. Een democratisch technologiebeleid betekent ook het terugdringen van afhankelijkheden van Amerikaanse en Chinese diensten en platforms. Investeer in Europese alternatieven die decentraal gestuurd en privacy-vriendelijk zijn.
 
Lees meer over deze ideeën in de bundel ‘Veertien missies voor Europa’.