Fundamenten voor een vrij, rechtvaardig en democratisch Europa

D66 maakt zich hard voor een sterke en democratische Europese Unie. Daarom is D66 voorstander van verdere federalisering van de EU. Dit kan alleen met een sterk en onafhankelijk Europees Parlement. Het Parlement vormt het hart van de Europese democratie: het is het enige Europese orgaan dat burgers rechtstreeks verkiezen. Een sterker Europees Parlement past bij het tweekamerstelsel in de Europese Unie en geeft burgers een grotere stem in de Europese besluitvorming. Het is dan ook hoog tijd dat het Europees Parlement de bevoegdheden krijgt die horen bij een volwaardig parlement én de zeggenschap krijgt over een aantal fundamentele aspecten, zoals de samenstelling van het Parlement en de locatie waar het zetelt.

• D66 ziet niet genoeg ruimte binnen de huidige Europese verdragen om de EU te hervormen en toekomstbestendig te maken. Daarom is D66 voorstander van het wijzigen van de verdragen, en roept op tot de totstandkoming van een constitutionele Conventie om de verdragen te herzien.
• Het Europees Parlement krijg initiatiefrecht, waarmee het zelf voorstellen kan doen voor Europese wet- en regelgeving. Het Europees Parlement krijgt ook de mogelijkheid om een volwaardige parlementaire enquête in te stellen, waarbij het mogelijk is om onder ede te verhoren. Daarmee kan het Europees Parlement misstanden in de Europese Unie onderzoeken.
• Met het budgetrecht krijgt het Europees Parlement volledige zeggenschap over de Europese begroting (MFK) en de eigen middelen van de Unie. Het deel van de begroting dat uit eigen middelen bestaat, wordt jaarlijks vastgesteld door de Raad van de Europese Unie en het Europees Parlement in samenhang met het zogeheten Europees Semester: het jaarlijkse proces waarin lidstaten hun economische en begrotingsbeleid afstemmen met Europese regels. Voor het deel van de begroting dat wordt afgedragen door de lidstaten verkorten we de periode van zeven naar vijf jaar, zodat deze beter aansluit bij de prioriteiten van het Europees Parlement en de Europese Commissie. Budgettaire plannen voor langetermijnvraagstukken kunnen nog steeds voor langere periode worden vastgelegd.
• Het Europees Parlement krijgt de mogelijkheid om met een gewone meerderheid het vertrouwen op te zeggen in individuele Eurocommissarissen, naast de bestaande bevoegdheid om de gehele Europese Commissie naar huis te sturen, wat voortaan ook met een gewone meerderheid kan.
• De functies van voorzitter van de Europese Commissie en de Europese Raad worden samengesmolten tot één voorzitter. Deze voorzitter wordt rechtstreeks verkozen, elke Europeaan krijgt dus een stem voor zowel het Europees Parlement als de voorzitter. Deze verkiezing heeft één of twee stemrondes, mocht geen kandidaat een meerderheid halen in de eerste ronde. We noemen deze voorzitter voortaan de Europese President, en maken de Europese Commissie tot een volwaardig Europees kabinet.
• D66 is groot voorstander van transnationale kieslijsten bij Europese verkiezingen. Als je in Nederland woont, kun je dus ook op een kandidaat uit een andere lidstaat stemmen. Zo versterken we de Europese parlementaire democratie en de legitimiteit van het Europees Parlement. Kandidaten zijn verkiesbaar in een transnationale kieskring. Het bestaande voorstel om het huidige aantal van 720 nationaal verkozen parlementariërs aan te vullen met 30 transnationaal verkozen Europarlementariërs is een goed begin.
• Het Europees Parlement heeft maximaal 750 zetels plus een voorzitter, ook bij uitbreiding van de Europese Unie.
• D66 wil een kleiner college van Commissarissen. Niet langer nomineert elke lidstaat een Eurocommissaris. In plaats daarvan telt het college een aantal commissarissen gelijk aan twee-derde van het aantal lidstaten. De lidstaten kunnen deze beslissing al nemen op basis van de huidige Europese Verdragen. D66 hecht waarde aan een onafhankelijkere Europese Commissie die niet terugdeinst voor optreden bij schendingen van Europese wet- en regelgeving door lidstaten.
• Op alle onderwerpen wordt het gebruik van veto’s afgeschaft. D66 wil dat de Raad van de Europese Unie en de Europese Raad altijd besluiten nemen met een gekwalificeerde meerderheid.
• De zetel van het Europees Parlement wordt verplaatst van Straatsburg naar Brussel. Het is veel duurzamer en efficiënter om altijd in Brussel te vergaderen.
Het is hoog tijd dat het Europees Parlement een procedure krijgt voor zwangerschaps-verlof, ouderschapsverlof en verlof van langdurig zieke Europarlementariërs, zodat de stem van Europarlementariërs in deze periode niet verloren gaat.

Integriteit en transparantie als kernwaarden in Brussel

In een volwaardige democratie zijn de politieke en bestuurlijke macht integer en transparant. De recente zogenoemde Qatargate over corruptie bij het Europees Parlement laat zien dat de Europese democratie kwetsbaar is voor beïnvloeding door buitenlandse actoren en commerciële belangen. Daarom maken wij transparant hoe besluiten tot stand komen en wie daar invloed op uitoefenen.

• We maken strengere lobbyregels en versterken het transparantieregister. Zo is het inzichtelijk wanneer en door wie invloed is uitgeoefend op nieuwe Europese wet- en regelgeving. Financiering van niet-EU-landen en organisaties aan lobbyactiviteiten en parlementsleden brengen we in kaart. Parlementsleden mogen geen geschenken van meer dan €100 ontvangen van niet-EU-landen en organisaties en moeten afspraken met personen en partijen binnen en buiten het Parlement openbaar maken.
• D66 is voorstander van een onafhankelijke ethische autoriteit die corruptie in het Parlement en de andere Europese instituties onderzoekt en tegengaat. De autoriteit moet volledige onderzoeksbevoegdheid krijgen en op basis daarvan sancties tegen personen en organisaties kunnen voorstellen.
• Transparantie van besluitvorming is essentieel voor parlementen en de media om hun functie uit te kunnen oefenen. Ondoorzichtige, informele onderhandelingen tussen de Raad van de Europese Unie, de Europese Commissie en het Parlement – de zogeheten trilogen – worden daarom beperkt. Alleen in een derde lezing, na een open en transparant proces, zijn trilogen een laatste redmiddel. Alle informatie rond besluitvorming is openbaar, tenzij daar legitieme redenen tegen zijn.
• Om journalisten en burgers in staat te stellen het Europees bestuur effectief te controleren, moet het makkelijker en sneller worden om openbaarheid van bestuur te krijgen op Europees niveau. Daarom herzien we de Europese verordening op openbaarheid van de overheid en maken we deze toegankelijker.

Europese burgers aan zet

Burgers brengen we dichter bij Brussel. Bestaande mogelijkheden voor burgers om hun stem te laten horen in de Europese Unie verdienen navolging en versterking. Ook nieuwe vormen van directe inspraak zijn nodig. D66 wil dat de Europese instellingen de uitkomsten van zulke burgerinspraak niet langer zomaar opzijschuiven, maar een echte plek geven in de totstandkoming van Europees beleid. Nederland zit bovendien aan tafel: geen besluit van ‘Brussel’, maar van ons allemaal. Want nationale overheden nemen deel aan de Europese besluitvorming via de Raad van de Europese Unie en de Europese Raad.

• D66 wil dat nationale parlementen veel beter inzicht krijgen in de besluitvorming van de Raad, en in het bijzonder van de Europese Raad. Zo kunnen zij hun rol in de democratische controle op Europese zaken beter spelen.
• Voor D66 is het ook belangrijk om de rol van nationale parlementen te versterken door in te zetten op betere samenwerking tussen parlementen in de Europese Unie. Zo kunnen ze bijvoorbeeld hun informatiepositie versterken en van elkaar leren om goed toezicht op Europese zaken te houden. We verlengen de huidige termijn waarin nationale parlementen nieuwe Commissievoorstellen kunnen toetsen op het principe van subsidiariteit – de zogeheten subsidiariteitstoets en de gele-kaartprocedure – van acht naar twaalf weken.
• Europese burgerberaden en burgerpanels geven mensen een stem in complexe Europese vraagstukken. D66 maakt zich hard voor burgerberaden of -panels bij grote Europese beslissingen, zoals verdragswijziging en uitbreiding. • De voorzitter en vicevoorzitter van het Europees Parlement houden maandelijks een open spreekuur voor Europese burgers.
• D66 is voorstander van een Europees bindend correctief referendum, geïnitieerd door Europese burgers.
• Alle Europese burgers moeten gelijke toegang hebben tot de Europese verkiezingen. Daarom versterken we de Europese kieswet waarin de Europese verkiezingen zijn geregeld. Alle Europese burgers buiten Europa krijgen het recht om te stemmen voor het Europees Parlement, zoals dat ook voor Nederlanders mogelijk is. Lidstaten moeten zorgen dat verkiezingen toegankelijk zijn voor mensen met een beperking, thuislozen en gevangenen.
• D66 roept de Europese Commissie op om initiatieven te steunen om het aandeel vrouwen in de politiek te vergroten op zowel EU-niveau, nationaal en regionaal.

De jeugd heeft de toekomst
In de Europese Unie maken we beleid over de grote vraagstukken van deze tijd, met een grote impact op de toekomst van Europa. Voor D66 hebben de jonge en toekomstige generaties daarom voorrang in Europees beleid. Daarbij hoort een veel sterkere stem in de Europese besluitvorming.

• Iedereen vanaf 16 jaar krijgt stemrecht bij Europese verkiezingen. Zo kunnen jongeren al op vroege leeftijd hun stem laten gelden in de Europese Unie. De minimale leeftijd voor kandidaten verlagen we in heel Europa naar 18 jaar.
• We staan voor een betekenisvolle betrokkenheid van jongeren in Europese besluitvorming. D66 pleit voor de erkenning van intergenerationele rechtvaardigheid in Europees beleid en jongeren als belangrijke belanghebbende. Om die reden is D66 voorstander van de oprichting van een Jongerenraad met jongerenvertegenwoordigers uit alle lidstaten. Ook zal D66 het voortouw nemen om een werkgroep voor toekomstige generaties in het Europees Parlement in te richten.
• Bij de benoeming van Eurocommissarissen krijgt de Jongerenraad een adviesrecht, zodat zij de betrokkenheid van de Eurocommissarissen bij (toekomstgericht) beleid kritisch kunnen toetsen. Ook kan de Jongerenraad gevraagd en ongevraagd advies geven op alle nieuwe wetsvoorstellen. Deze adviezen worden openbaar.
• D66 wil een bindende Europese generatietoets, om zo de gevolgen van nieuw beleid en politieke keuzes voor jongeren duidelijk te krijgen. Hiermee kijken we of ook de belangen van de toekomstige generaties geborgd zijn.
• Er komt een Europese ombudsman voor toekomstige generaties die advies geeft over de impact van beleid en beslissingen op de lange termijn. De ombudsman krijgt het recht om bij alle Europese instituties te onderzoeken en aanbevelingen te doen. De instituties beantwoorden deze binnen drie maanden.

Technologie voor Europese democratie

Digitale technologie krijgt steeds meer invloed op ons leven. Daarom wil D66 dat iedereen erover kan meebeslissen. Vandaag plukken vooral de bedrijven die nieuwe technologie ontwikkelen er de financiële vruchten van, terwijl negatieve gevolgen zoals de verspreiding van haat, desinformatie en complottheorieën bij ons allemaal terechtkomen. D66 wil dat niet alleen een handjevol techbedrijven en -ondernemers, maar de hele samenleving baat heeft bij de ontwikkeling van digitale technologie. We geven mensen meer zeggenschap over hun gegevens, onderwerpen de ontwikkeling van nieuwe technologie aan democratische controle en zetten technologie in om de democratische rechtsstaat te versterken.

• Mensen krijgen daadwerkelijke zeggenschap over het gebruik van hun persoonsgegevens en data. Er komt een Europese verplichting voor bedrijven om bij datagebruik en -deling betekenisvolle toestemming te ontvangen van gebruikers. Bij langdurig gebruik wordt dit regelmatig herhaald. Bedrijven informeren de consument daarnaast actief en op een begrijpelijke, inzichtelijke manier welke gegevens zij verzamelen, opslaan en gebruiken.
• Het gebruik van kunstmatige intelligentie in hoogrisicotoepassingen zoals het onderwijs, handhaving en bestuur kan veel nieuwe mogelijkheden en vooruitgang brengen, maar ook grote gevolgen hebben voor de vrijheden en rechten van mensen. De verplichte Europese mensenrechtentoets voor hoogrisicosystemen wordt publiekelijk inzichtelijk. Hierdoor worden belangrijke besluiten over technologie transparanter en beter democratisch geborgd.
• Voor democratische controle en toezicht op AI is transparantie essentieel. Daarom komen er AI-labels voor alle content die met behulp van AI gegenereerd is. Bij foundation models, zoals ChatGPT, die voor veel doeleinden kunnen worden gebruikt, is altijd inzichtelijk wie de maker van het model is. Ook worden de broncodes van AI beschikbaar voor onderzoek door Europese toezichthouders, ook vóórdat producten op de markt komen. Dit leggen we Europees vast.
• Regelgeving is alleen effectief als ze ook gehandhaafd kan worden. Daarom investeren we in nationale en Europese toezichthouders, zoals de Europese Toezichthouder voor Databescherming, zodat zij snelle technologische ontwikkelingen kunnen bijbenen en voldoende capaciteit hebben. Europese toezichthouders krijgen meer macht om naast en samen met nationale toezichthouders te handhaven en effectief te kunnen ingrijpen bij bedrijven en organisaties die op Europese schaal de wet overtreden. Ook moet het mogelijk worden overheden boetes op te leggen als zij onzorgvuldig met data omgaan.
• Toezicht op persoonsgegevensbescherming wordt Europees geleid, zodat bedrijven hetzelfde behandeld worden.
• Europese instellingen, agentschappen en lidstaten gebruiken voortaan open-source software en open standaarden, tenzij het echt niet anders kan. Dit draagt bij aan digitale inclusie, participatie, controle en de bescherming van privacy.
• De digitale publieke ruimte is grotendeels in handen van grote, Amerikaanse techbedrijven. D66 wil dat de Europese Unie actief bijdraagt aan de ontwikkeling en exploitatie van open-source-initiatieven voor discussieplatforms, om zo de private macht in de digitale publieke ruimte een halt toe te roepen.
• D66 is voorstander van de ontwikkeling van een Europese Digitale Identiteit (eID) voor identiteitsgegevens, waarmee identificatie en informatiedeling met overheden en banken gemakkelijker en veiliger worden. We willen dat de eID open-source wordt ontwikkeld, zodat iedereen kan controleren of privacy wordt gerespecteerd. De gegevens slaan we niet op één plek op, maar op de apparaten van gebruikers en de gegevens worden niet gebruikt voor commerciële doeleinden.
• Anonimiteit op sociale media blijft voor gebruikers gewaarborgd. Wanneer iemands identiteit traceerbaar moet zijn, bijvoorbeeld bij het overtreden van de wet, wordt er gekozen voor een privacyvriendelijke opzet, waarbij commerciële partijen slechts over gespeudonimiseerde data hoeft te beschikken.
Om de individuele vrijheid van ideeënvorming en de democratie te beschermen tegen desinformatie en manipulatie komt er een Europees verbod op het gebruik van online microtargeting voor politieke advertenties. Ook reguliere advertenties worden niet meer getoond op basis van persoonlijke profielen, maar enkel nog op basis van de directe context van de webpagina.
• D66 is blij met de komst van de Europese Wet inzake digitale markten. Of deze wet daadwerkelijk gaat leiden tot minder marktmacht van de grote techbedrijven, moet nog blijken. Daarom maken we in 2025 de balans op. Als dan onvoldoende resultaat is geboekt, wil D66 dat techbedrijven alsnog dienen te handelen naar het publieke belang, bijvoorbeeld door deze op te knippen.
• Interoperabiliteit tussen digitale platforms, zoals berichtenapps, is een prioriteit voor D66. Dit bevordert de keuzevrijheid van mensen en gaat machtscentralisatie bij enkele platforms tegen. D66 pleit in de Europese wetgeving hierover voor het cruciale behoud van veiligheid en privacy voor gebruikers door middel van encryptie.

De toekomst van financiële markten is Europees en vraagt dus om Europees beleid, zoals rondom bankentoezicht, zekerheden voor spaarders en toegang tot kapitaal. Financiële markten moeten werken voor mensen, bijvoorbeeld door toegang tot een basisbetaalrekening en Europese rechten voor toegankelijke financiële diensten en door te werken aan een financiële sector die dienstbaar is aan de klimaatopgave.

• Binnen de Europese Unie wordt het makkelijker voor bedrijven om financiering aan te trekken door het voltooien van de Europese kapitaalmarktunie. Zo versterken we de interne markt zonder de afhankelijkheid van banken te vergroten. Er komt Europese faillissementswetgeving en Europees toezicht op financiële markten.
• Financiële instellingen moeten klimaat- en milieurisico’s meewegen in hun investeringsbeleid. De financiële sector moeten volledig worden opgenomen in de Europese richtlijn voor duurzaam ondernemen (niet alleen upstream, zoals kantoorartikelen) en de criteria moeten zo worden uitgebreid dat ook Nederlandse pensioenfondsen onder de reikwijdte komen te vallen. Het toetsen van de duurzaamheid ziet op de bijdrage die investeringen leveren aan klimaatverandering, biodiversiteit en vervuiling. Alleen zo kunnen we iets doen aan de grote impact van de financiële sector op het gebied van klimaatverandering.
• De impact van een financieel product zoals een beleggingsfonds of verzekering op het klimaat maken we verplicht inzichtelijk. Naast wetgeving zoals de Verordening betreffende informatieverschaffing over duurzaamheid in de financiële sector lanceren we ook een Europees duurzaamheidskeurmerk voor financiële producten waarmee consumenten in één oogopslag kunnen zien welke effecten het product heeft op hun leefomgeving en het klimaat.
• Iedereen moet toegang hebben tot een verzekering, hypotheek en spaar- en beleggingsrekeningen. Daarom breiden we de toegankelijkheidsverplichtingen voor financiële producten uit. Categorale uitsluiting en discriminatie verbieden we om de solidariteit van verzekeringen te bestendigen. Een basisbetaalrekening is voor iedereen in Europa beschikbaar, als er om wat voor reden dan ook een rekening is opgezegd of geweigerd.
• Doordat geld zich steeds sneller verplaatst, zijn we steeds afhankelijker van de Amerikaanse digitale financiële systemen. Daarom steunt D66 de invoering van een digitale euro, met voldoende publieke waarborgen voor onder meer privacy en niet-programmeerbaarheid. Om onze strategische autonomie te vergroten, investeren we daarnaast in een volledig Europese betaalinfrastructuur die onafhankelijk kan functioneren.
• In Europees verband starten we met de regulering en handhaving van cryptomarkten, ook om het bezit van crypto te kunnen belasten. Het buitenlandse bezit van crypto door Europese burgers en bedrijven wordt onderzocht om te voorkomen dat beleggingen in dit zeer risicovolle product zich verplaatst buiten Europa. Daarnaast moeten mensen op de hoogte zijn van de financiële risico’s die het beleggen in crypto met zich meebrengt. Daarom komt er een prospectusverplichting voor cryptovaluta, vergelijkbaar met andere financiële producten.
• Tot slot streeft D66 ernaar dat bij de opkoopprogramma’s van de Europese Centrale Bank meer rekening wordt gehouden met groene investeringen, zodat alleen obligaties worden opgekocht die zijn uitgegeven door instellingen of bedrijven die niet investeren in fossiele energie (Do No Harm). Daarnaast wil D66 dat wordt onderzocht hoe het hanteren van verschillende rentes vanuit de ECB aan banken kan worden ingezet om groenere investeringen te bevorderen en fossiel te weren.