Een sociaal Europa als motor voor brede welvaart

De economie bestaat niet zonder mensen. De bescherming en ontwikkeling van werknemers is dan ook een minimale voorwaarde voor een goed functionerende economie, naast sociale investeringen. Met Europese integratie kunnen we de sociale rechten van werknemers beter beschermen, verder verstevigen en aanpassen aan de nieuwe economische realiteit. Dat doen we om de digitale en klimaattransitie aan te gaan en onze welvaart te beschermen. Om de eerlijke concurrentie aan te gaan met landen buiten Europa. En om sterker te staan tegenover systeemrivalen zoals China.

• Op Europees niveau komen minimumafspraken over toegang tot het arbeidsrecht, sociale zekerheid en de bestrijding van schijnzelfstandigheid. Zo valt niemand in Europa buiten de boot. Hierbij is oog voor nationale tradities en verschillen. Toekomstige Europese sociale wetgeving zet in op zekerheid voor alle soorten werknemers, ook voor zzp’ers en voor mensen in tijdelijke contracten. 
• De sociale rechten van platformwerkers moeten zo snel mogelijk op Europees niveau worden geïmplementeerd. Dat vraagt om een duidelijk kader om te beoordelen of een platform een werkgever is of een bemiddelaar van werk. D66 wil hierin in ieder geval in meenemen of het platform de maximale prijs voor arbeid bepaalt, werken voor een derde partij weerhoudt, eisen oplegt over werktijden en -duur en beoordelingen geeft. Als de werkgever een platform is, is het verplicht om in de sociale zekerheden van platformwerkers te voorzien, zoals pensioenopbouw, werkloosheidsuitkeringen en loondoorbetaling bij ziekte. Het is belangrijk dat de algoritmes op de platforms in te zien zijn, niet bepalend zijn voor de beoordeling van platformwerkers en dat nationale autoriteiten de arbeidsomstandigheden van platformwerkers controleren. 
• Werkgevers vragen steeds vaker van werknemers om altijd bereikbaar te zijn. D66 is voorstander van een Europees recht op onbereikbaarheid.
• Mensen zonder baan of in een onzekere positie begeleiden we naar nieuw werk, bijvoorbeeld in tekortsectoren. Om dat mogelijk te maken, versterken we de Europese vaardighedenagenda zodat iedereen toegang heeft tot op-, om- en bijscholing. Hierbij zetten we in op meer samenwerking tussen en capaciteitsopbouw bij sociale partners. 


Arbeidsmigratie versterkt de Europese economie

Arbeidsmigratie kan essentieel zijn voor de grote opgaven in Europa. Zo vraagt de energietransitie om grote aantallen technici en in een vergrijzende samenleving zijn arbeidsmigranten essentieel in de zorgsector. Nu al heersen er grote arbeidstekorten in de EU-lidstaten en dit zal de komende jaren alleen maar toenemen. Daarom moeten we de kansen van arbeidsmigratie pakken door te focussen op win-win-win scenario’s. Zowel de migrant, als de EU, als het land van herkomst moeten ervan profiteren.

• Regelmatig werken en leven arbeidsmigranten in slechte omstandigheden. Hoewel er een Europese arbeidsmarktautoriteit is opgericht, kan deze vaak niet daadwerkelijk misstanden bestrijden en onderzoek doen naar de bevordering van mobiliteit en sociale zekerheid binnen de Europese Unie. Daarom krijgt de Europese arbeidsmarktautoriteit volledige bevoegdheid op het gebied van arbeidsmigranten en grenswerkers om onderzoek te doen en in te grijpen, bijvoorbeeld door bedrijven te sluiten. Ook wordt het mogelijk om misstanden te melden bij een Europees meldpunt. 
• D66 wil hiernaast dat alle EU-landen de plicht krijgen om uitbuiting van werknemers tegen te gaan. Concreet moet elk EU-land het toezicht op de arbeidsomstandigheden zodanig opschalen dat de uitbuiting van werknemers niet meer loont. Om dit af te dwingen dient elk EU-land jaarlijks te rapporteren, waarbij nalatigheid stevige boetes oplevert.
• De behoefte aan arbeidsmigranten in met name de tekortsectoren zal de komende jaren alleen maar sterk toenemen. Om die reden wil D66 dat er een Europese visie komt op gerichte arbeidsmigratie. Door keuzes te maken waar arbeidsmigratie wenselijk is, wordt ook helderheid gegeven waar de mogelijkheid van een Europese ‘Blauwe kaart’ kansrijk is. Ook moeten op Europees niveau afspraken gemaakt worden over minimale eisen aan zaken als huisvesting, behoud van rechten bij terugkeer en beloning. Niet alleen kan hiermee overlast worden voorkomen, maar het biedt migranten ook een aantrekkelijk perspectief om hier in Europa te komen werken.
• We breiden de Europese ‘Blauwe kaart’ uit naar alle opleidingsniveaus voor vakmensen, zodat meer mensen er gebruik van kunnen maken. Deze kaart is bedoeld voor vakmensen van buiten de Europese Unie die hiernaartoe komen om te komen werken in de tekortsectoren zoals de zorg en techniek. Nationale programma’s die hierop lijken, worden zoveel mogelijk geharmoniseerd. 
• Op dit moment kunnen arbeidsmigranten van buiten de Europese Unie voor laagbetaald werk een werkvergunning krijgen in sommige lidstaten. Wat er dan vaak gebeurt, is dat een uitzendbureau uit die lidstaat deze arbeidsmigrant ‘uitleent’ in bijvoorbeeld Nederland. Dit is een schijnconstructie en misbruik van het vrij verkeer van werknemers binnen de Europese Unie. D66 wil er in Europees verband voor zorgen dat deze route niet langer mogelijk is. Bovendien wil D66 Europese afspraken om uitbuiting tegen te gaan die nét over de grenzen van lidstaten plaatsvindt, waar controles lastiger zijn en verschillen in regelgeving groot. 
• Tijdelijke arbeidsmigratie van buiten de Europese Unie wordt gekoppeld aan afspraken met de landen van herkomst. Deze brede afspraken gaan over het terugnemen van migranten die geen recht hebben op asiel, maar ook over investeringen in onderwijs, economie, handel en mensenrechten.  
• We zetten in op partnership deals met landen buiten de Europese Unie. Werknemers krijgen een visum voor 3 jaar om in de Unie te werken. De kennis en ervaring die ze hier opdoen, kunnen ze inzetten in hun land van herkomst wanneer ze teruggaan. Met deze circulaire migratie vullen we tekorten in Europa aan en werken we mee aan een duurzame toekomst voor het land van herkomst. 

Europa is rijk aan regio’s, met eigen culturen en eigenaardigheden, met eigen talen en dialecten, en eetgewoontes die ook over nationale grenzen heen reiken. De verschillen én de verbindingen tussen regio’s maken ons sterk. Toch bestaan in de Europese Unie ook grote onrechtvaardige verschillen tussen regio’s, bijvoorbeeld in de toegang van mensen tot zorg, goed werk en het openbaar vervoer. Die verschillen zijn er zowel binnen landen als tussen landen, en vooral tussen welvarende economische centra rond grote steden en regio’s daar verder vandaan. Ze worden bovendien versterkt door de grote veranderingen in de economie die de groene transitie met zich meebrengt, doordat bijvoorbeeld mijnen en kolencentrales sluiten. In heel Europa voeden zulke regionale achterstanden wantrouwen en een gevoel van machteloosheid. Dat holt ook de democratie uit.

• D66 pleit voor Europese investeringen in grotere gemeenschappen en regio’s. Al meer dan dertig jaar zet de Europese Unie het cohesiebeleid in om verschillen tussen regio’s en lidstaten te verkleinen. Het cohesiebeleid is in die periode vanuit wantrouwen over de bestedingen nodeloos ingewikkeld geworden. D66 pleit daarom ook voor een grondige hervorming van het cohesiebeleid, zodat het beleid vanuit solidariteit bijdraagt aan het zorgen voor kleinere verschillen in de hele EU, gericht op innovatie, duurzaamheid en inclusie. Cohesiefondsen worden voortaan door de Europese Commissie beoordeeld op het halen van doelen, in plaats dat elke euro verantwoord moet worden. Doelen kunnen alleen worden aangepast met akkoord van de Commissie en Raad.
• De laatste jaren heeft de Europese Unie gewerkt aan een toekomstvisie op achterblijvende regio’s, via het cohesiebeleid en het Just Transition Fund, om de energietransitie op een rechtvaardige manier te laten verlopen. D66 wil dat de Europese Unie hier meer middelen voor reserveert en samen met de lidstaten en de regionale overheden tot maatwerk komt, omdat iedere regio die achterblijft te maken heeft met een eigen mix van uitdagingen. Het partnerschapsprincipe is hierbij het uitgangspunt.
• Europese missies kunnen een belangrijke rol spelen in de grote stedelijke opgaves van deze tijd, zoals de Europese missie voor klimaatneutrale steden. Daar horen dan ook financiële middelen bij. 
• Het Europees Comité van de Regio’s, dat een formele adviesrol heeft in het EU-wetgevingsprocedures, vertegenwoordigt de stem van meer dan een miljoen volksvertegenwoordigers, gemeenteraadsleden en die van regionale parlementen zoals onze Provinciale Staten. D66 wil dat het Europees Parlement en de Europese Raad de adviezen van het Comité serieus meeweegt in haar standpunten over besluiten en regelgeving die de belangen van de decentrale overheden raken. Daar waar Europees beleid de regio’s raakt, moet de Europese Commissie een zogeheten regionale effect analyse uitvoeren.
• Identiteit kent geen grenzen. In Europa hebben we een gedeelde geschiedenis, gemeenschappelijke culturen, maar ook een grote diversiteit die we moeten koesteren. Als D66 zetten we verder in op het ondersteunen van cultureel erfgoed, vooral in regio’s en grensgebieden. We stimuleren culturele samenwerking tussen de Europese Unie en haar partnerlanden en willen dat het Comité van de Regio’s nauw betrokken wordt bij de besluitvorming en uitvoering van Europees cultuurbeleid.
• We zorgen dat jongeren uit de landen en gebieden overzee, zoals het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden, net als de jongeren op het Europese continent kennis kunnen maken met het Europees Parlement en de andere Europese instellingen. Stagemogelijkheden in het kader van de Schuman- en Blue Book-traineeships zijn ook voor deze jongeren mogelijk en faciliteren we. Studenten uit landen en gebieden overzee moedigen we aan deel te nemen aan uitwisselingen via Erasmus+.
• Europese subsidies en financiële regelingen zijn ook voor onderzoekers, onderwijsinstellingen en culturele organisaties uit de landen en gebieden overzee toegankelijk. De Europese Commissie zorgt voor actieve en toegankelijke informatievoorziening over subsidieaanvragen en eisen.


Leve de grensregio’s!

D66 kijkt met een Europese bril naar Nederland. Door buiten landsgrenzen te denken, zie je dat regio’s die voor Nederland aan de grens liggen, voor Europa juist een centrale positie hebben. De kracht van deze regio’s moeten we versterken en benadrukken. D66 wil samenwerking tussen (grens)regio’s versterken, zodat we Europeser gaan denken, voelen en doen. De bestaande Euregio-netwerken en grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden zijn hierbij van belang.

• Wonen en werken in verschillende Europese landen moet aantrekkelijker worden. Vooral voor mensen die in de ene lidstaat wonen maar werken over de grens, ontbreken goede afspraken. Dit leidt tot onduidelijkheid of hoge administratieve lasten voor bedrijven en werknemers, zeker als je ook af en toe thuiswerkt. Om grenswerken makkelijker te maken, halen we belemmeringen in de fiscaliteit en sociale zekerheid voor werkgever en werknemer weg. Voor nieuw beleid maken we rapportages over grenseffecten verplicht. We onderzoeken of het zogeheten ‘werklandbeginsel’ verder kan worden versterkt, waardoor mensen recht hebben op sociale voorzieningen in het land waar ze werken. En we breiden grensinformatiepunten uit.
• De vrijheid om te kunnen reizen en overal te kunnen werken in Europa is van essentieel belang, vooral in grensgebieden. D66 zet daarom in op goedkoper, efficiënter en meer openbaar vervoer en verbindingen tussen grensregio’s.
• Als Europeaan zou je altijd, bij alle overheidsinstellingen, ook in het Engels zaken moeten kunnen regelen. D66 zet in op een Europese grenswerkrichtlijn. 

Toegankelijk en goed onderwijs is een voorwaarde voor gelijke kansen. D66 hecht daarom groot belang aan de ontwikkeling van een Europese Onderwijsruimte. Onderwijs is in eerste instantie aan de lidstaten zelf, maar in een coördinerende en aanvullende rol kan de Europese Unie samenwerking gericht op kwalitatief onderwijs aanjagen. D66 stimuleert inhoudelijke uitwisseling over goede voorbeelden van nationaal beleid, een betere erkenning van leerervaringen binnen de Unie en gezamenlijke inzet voor Europese doelstellingen.

• Wederzijdse erkenning van leerervaringen en meer stimulans voor onderwijsmobiliteit versterken de mogelijkheden voor leren en werken over de grens. Naar voorbeeld van de Benelux en de Baltische staten werken we in heel Europa aan wederzijdse erkenning van diploma’s, (deel)certificaten, microcredentials, open badges, modules en stages. D66 wil de wederzijdse erkenning van diploma’s en beroepskwalificaties verder harmoniseren, ook voor beschermde beroepen en vakkrachten. Tegelijkertijd moedigen we lidstaten aan te werken aan de kwaliteitszorg van hun onderwijs. 
• Daarnaast is het belangrijk om uitwisseling op Europees niveau te versterken. Per 2026 wordt de nieuwe eIDAS-verordening ingevoerd, die het mogelijk maakt om alle erkende leerontwikkelingen vast te leggen en mee te nemen. De Europese Unie stimuleert dat lidstaten deze verordening snel en goed doorvoeren en dat private partijen deze eveneens toepassen. Zo wordt het op een privacy-vriendelijke en veilige manier mogelijk om data door heel Europa mee te nemen.
• Erasmus+ draagt succesvol bij aan de waardevolle uitwisseling van studenten, docenten en onderzoekers door heel Europa. D66 wil dat elke student die daar recht op heeft, gebruik kan maken van een Erasmusbeurs. Vooral onder mbo-studenten moedigen we het gebruik van Erasmus+ aan.
Ook docenten en onderzoekers kunnen gebruik maken van een Erasmusbeurs. • Simpelere regels maken het makkelijker om delen van hun carrière aan een andere Europese kennisinstelling te besteden. Daarnaast zouden ook alle promovendi in Europa gebruik moeten kunnen van het Erasmusprogramma om een deel van hun onderzoek aan een andere instelling uit te voeren.
• D66 vindt het belangrijk dat jongeren al vroeg in aanraking komen met andere Europese culturen. Onze ambitie is dat elke jongere in Europa die dat wil vóór diens twintigste levensjaar een Europese uitwisseling heeft beleefd, ongeacht welke opleiding je doet. Daarom zorgen we dat ook het voortgezet onderwijs gebruik kan maken van een Erasmus+ beurs en verhogen we het Erasmus-budget. Zo is elke middelbare school in staat om een uitwisselingsprogramma te organiseren in een andere Europese lidstaat.   
• De EU zet in op Open Science en Open Access: wetenschappelijk onderzoek moet vrij toegankelijk zijn voor iedereen, zonder betaalmuren van wetenschappelijke tijdschriften.
• De internationalisering van het hoger onderwijs biedt veel voordelen, voor studenten zelf, voor de onderwijsinstellingen én voor het gastland. Vandaag zien we dat sommige landen zo populair zijn om te studeren dat de druk op het onderwijsstelsel of basisvoorzieningen te hoog wordt. De Europese Commissie zet binnen de zogenoemde European Learning Mobility Framework in op strategische en gebalanceerde studentenstromen binnen de Europese Economische ruimte.
• Academische vrijheid is fundamenteel voor de wetenschap en voor de samenleving. D66 steunt het voorstel in het Europees Parlement voor een jaarlijks monitoringsrapport op het gebied van academische vrijheid. Dit kan ook onderdeel worden van de rechtsstaat-APK.
• Vrije en veilige uitwisseling van kennis en ideeën is cruciaal en dient daarom te worden gestimuleerd. Echter komt het nu nog vaak voor dat onderzoek dat met publiek geld is gefinancierd niet publiek toegankelijk is. Om een beter level playing field te creëren zet D66 er daarom op in dat in 2029 het gebruik van open science in Europa de norm wordt, mits de nationale veiligheid hierbij niet in het geding komt. Hiermee komt Europa tegemoet aan internationale afspraken rondom het gebruik van open access, FAIR data (vindbare, bereikbare, interoperable en herbruikbare onderzoeksdata) en citizen science (vergroten van de betrokkenheid van de maatschappij bij onderzoek en innovatie).
• Om in een ander land een beschermd beroep uit te voeren, bijvoorbeeld in de zorg of het onderwijs, moet je vaak toestemming en erkenning van diploma’s vragen. D66 wil dat iedereen met de juiste startkwalificaties, inclusief benodigde kennis van de taal, in de hele Europese Unie automatisch toegang krijgt tot beschermde beroepen.
• D66 pleit voor een verplichte minimale stagevergoeding in de hele Europese Unie. Elke student moet de kans hebben om werkervaring op te doen, voor rekening van werkgevers. Bovendien verbetert een minimale stagevergoeding.

Een woning is een recht en een voorwaarde om je leven vorm te kunnen geven, zoals het stichten van een gezin, werk en vrijetijd. Maar veel steden, regio’s en landen in de Europese Unie hebben vandaag te maken met een wooncrisis: op veel plekken is het tekort aan goede, betaalbare en duurzame woningen groot – met grote gevolgen voor mensen. Daar heeft ook de Europese Unie een rol te spelen.

• Binnen de Europese Unie pleit D66 ervoor om het recht op huisvesting centraal te stellen in het woonbeleid en te zorgen voor meer woningen voor mensen met lage en middeninkomens. De Europese Commissie kan een belangrijke rol spelen om de kennisuitwisseling tussen landen hierover de verbeteren. 
• D66 wil dat de Europese Commissie onderzoekt welke Europese aanbestedingsregels en richtlijnen voor lidstaten in de weg staan om de woningbouw vlot te trekken, en voorstellen doet om lidstaten meer ruimte en mogelijkheden te bieden. Zo hebben de huidige regels voor staatsteun uitbreiding nodig, zodat woningen voor mensen die meer verdienen dan de huidige inkomensgrens voor sociale huurwoningen ook als DAEB-activiteiten worden aangemerkt (Diensten van Algemeen Economisch Belang). 
• Dakloosheid is de meest ernstige schending van het recht op huisvesting. De Europese Unie moet lidstaten financiering bieden om dakloosheid aan te pakken volgens het Housing First-principe, waarbij dakloze mensen eerst een woning toegewezen kregen waarna vervolgens de andere (economische en psycho-sociale) problemen worden aangepakt. De Housing First Europe Hub krijgt een prominentere rol in het verspreiden van kennis over en stimuleren van deze aanpak van dakloosheid.
• Verduurzaming van woningen is nodig om de klimaat- en energietransitie te doen slagen, verbetert onze levensstandaard en zorgt voor veel lagere energierekeningen. Daarom zijn grotere directe investeringen uit Europese fondsen nodig, net als de ontsluiting van private investeringen en onderzoek naar innovatieve en duurzame woningbouw. 
• D66 verwelkomt de deal tussen het Europees Parlement en de Raad die de transparantie op digitale platforms voor de verbeterd. Lidstaten kunnen hiermee de identiteit van de verhuurder checken en daarmee illegale verhuur tegengegaan. Het is dan ook belangrijk om deze wetgevingsprocedure snel af te ronden.