Zondebokpolitiek
Iedereen is van de wereld en de wereld is van iedereen. Dit zong de te vroeg overleden zanger Thé Lau van de band The Scene. Soms zet een tekst van een lied je jaren later aan het denken. Zo kwam deze tekst bij mij naar boven bij het nieuws over de rellen in Engeland gericht tegen de aanwezigheid van immigranten, bij de uitspraken van een presidentskandidaat over het gevaar van immigratie. Nieuws over het weer opkomend antisemitisme en islamofobie.
Politici maken regelmatig gebruik van de zondebokpolitiek. Zij streven naar een politieke carrière door een collectieve vijand te creëren, door consequent te wijzen op groepen mensen die de oorzaak zouden zijn van een probleem. De immigranten en statushouders, de babyboomers of onze voorouders die de schuld zijn van alle huidige problemen. Of de LHBTI+ gemeenschap die de schuld krijgt van het slopen van de klassieke familie waarden, en het verwarren en wanhopig maken van kinderen. Hele groepen mensen worden zo simpelweg beschuldigd van allerlei problemen: het afbrokkelen van onze cultuur, onveiligheid, woningtekort, klimaatveranderingen. Kortom voor alles wat misgaat in de samenleving.
Dit verschijnsel is in elk politiek landschap aanwezig. Politieke stromingen die zich richten op het aanwijzen van een schuldige om zo politiek gewin te behalen. Het versimpelen van complexe maatschappelijke vraagstukken, het verspreiden van misleidende informatie, komen met populistische oplossingen en het aanwijzen van een zondebok.
We mogen de problemen zeker niet ontkennen. Wel erkennen dat maatschappelijke problemen vaak enorm complex zijn. Ze zijn als een te grote ballon die je door een te klein gat probeert te duwen: als je aan de ene kant iets kleiner maakt, vergroot je de andere kant. Je kunt de oorzaak een probleem misschien verplaatsen naar een ander, maar daarmee wordt het niet opgelost. Het idee dat er simpele oplossingen zijn door het aanwijzen van een schuldige, is voor het daadwerkelijk oplossen van ingewikkelde maatschappelijke vraagstukken een illusie. Politici moeten erkennen dat ze niet zomaar alle problemen kunnen oplossen. Zeker niet door simpelweg een schuldige aan te wijzen.
Zondebokken aanwijzen is een sluimerend gevaar voor de democratie. Het draait uit op achterstelling, discriminatie, uitsluiting en mogelijk tenslotte op geweld. Natuurlijk mag er kritiek gegeven worden op gedrag van mensen en hoe we met elkaar omgaan. Juist een open discussie is nodig bij complexe maatschappelijke problemen waar scherpe en tegengestelde meningen over bestaan.
Als we dapper onze democratie in stand willen houden, moeten we steeds weer de nuance aanbrengen in het maatschappelijk debat.