Na een enkele ronde gesprekken met de 13 fracties in de Zaanse raad presenteerde informateur Bijl een tussenrapportage, waarin hij aankondigde verder te gaan spreken met de POV, PvdA, VVD, ROSA, GL en het CDA. Hij koos voor deze zes fracties met als argumentatie (en ik citeer): “Naar mijn mening delen deze fracties een onderling vergelijkbaar inzicht hoe de manier van werken tussen volksvertegenwoordiging en college tot stand kan komen.”

In eerste instantie leken we de informateur te kunnen complimenteren met de enorme voortvarendheid waarmee hij dit proces heeft aangepakt, al na één gesprek begonnen de contouren van het nieuwe college al vorm te krijgen. Je vraagt je echter tegelijk af hoe dat mogelijk is. Er is heel wat gebeurd in de afgelopen vier of zelfs acht jaar, en er is ons onlangs een niet zo flatteuze spiegel voorgehouden over ons eigen functioneren als raad. D66 heeft in het gesprek met de heer Bijl aangegeven juist daar aandacht aan te willen besteden, door op korte termijn een langere raadsbrede sessie te organiseren waarbij aandacht is voor het bevestigen van de raad als hoogste orgaan in de lokale democratie, een raad die als het er op aankomt als één geheel verantwoordelijkheid durft te nemen voor de belangrijke opgaven in de stad.

Van ons gesprek van anderhalf uur ging het ongeveer 85 minuten juist hierover, de raadsbrede thema’s, de bestuurscultuur. Pas op het eind van het gesprek vroeg de heer Bijl terloops hoe we dachten over de samenstelling van een nieuwe coalitie. Wij waren niet bij de andere 12 gesprekken, maar wij kunnen ons voorstellen dat deze verhouding bij sommige fracties anders lag, dat daar langer is gesproken over wie met wie en niet met die. Wij nemen het citaat van de informateur hierboven daarom met een korreltje zout, er is duidelijk over meer gesproken dan alleen een “inzicht over de manier van werken”. Wellicht kan de heer Bijl daarop nog reflecteren, en hetzelfde geldt uiteraard voor de zes formerende fracties. Het eindrapport van de informateur bevat niet veel meer informatie hierover, en we hebben begrepen dat er nog steeds niet over de inhoud van een akkoord is gesproken. Wij vinden het vooralsnog een gemiste kans om niet aan de voorkant raadsbreed de banden aan te halen, in de hele bestuurscyclus was juist dit moment, vlak na de verkiezingen en voor de inhoudelijke start van de formatie, ideaal om dit gesprek met elkaar te hebben.

Hoe het ook zij, de contouren van een nieuwe coalitie worden geschetst, en de formatie kan nu eindelijk beginnen. Als wij met een roze bril kijken dan ziet D66 een brede coalitie waarin een balans is tussen links en rechts, progressief en conservatief. Zetten we die roze bril echter af, zeker ook in het licht van wat ik eerder zei over het proces tot nu toe, dan zien we twee machtsblokken op links en rechts, twee blokken van elk drie fracties die elkaar krampachtig lijken vast te houden. Die twee blokken moeten nu met elkaar de strijd aan om hun eigen thema’s zo goed mogelijk in een akkoord te krijgen. Daarbij nog de aantekening dat vijf van de zes fracties op zichzelf getalsmatig overbodig zijn voor een meerderheid. Ik persoonlijk zie dan die twee blokken voor me als twee sumoworstelaars, die er alles aan zullen doen om de ander de eerste stap uit de ring te laten zetten. Er zal dan ook veel met zout gestrooid worden…

Maar stel, de zes blijven bij elkaar? Hoe kom je in deze situatie dan tot een akkoord? Je kunt natuurlijk net als bij Rutte II wat snelle uitruil doen tussen die machtsblokken, maar van ruilen komt huilen zei mijn moeder altijd. Je kunt natuurlijk ook alles tot achter de komma vastleggen in een lang coalitieakkoord, en de oppositie vier jaar buiten spel zetten. De derde optie, een akkoord op hoofdlijnen en ruimte voor wisselende meerderheden lijkt ons gezien het voortraject minder waarschijnlijk, maar we blijven natuurlijk optimistisch… Wij hopen op een blijvende uitgestoken hand van de formerende fracties naar de overige fracties in de raad op al die belangrijke thema’s die we raadsbreed zouden moeten oppakken. D66 zet nu echter geen roze bril op maar een 3D bioscoopbril, we hebben de popcorn besteld en we kijken het rustig aan.