Lokaal Ideaal

Lokaal Ideaal: Een Generatietoets voor Groningse Plannen
Welke gevolgen heeft landelijke wetgeving voor sociaal-liberale politiek op lokaal of regionaal niveau?
 
interview door Carina Kralt-Bos
 
Mirjam Gietema, raadslid in Groningen, over de Omgevingswet (1 januari 2024) en de Wet versterking participatie op decentraal niveau (1 januari 2025). Beide wetten dwingen gemeenten actief werk te maken van participatie.

Wat houden beide wetten in en wat verandert er voor gemeenten?
‘De Omgevingswet bundelt tientallen wetten en honderden regels rondom de ontwikkeling en het beheer van de leefomgeving (ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water). De wet bevat een verplicht participatieproces waarbij de inrichting en vorm van participatie wordt overgelaten aan het bevoegd gezag, in ons geval de gemeente, en de initiatiefnemer. De Wet versterking participatie op decentraal niveau dwingt gemeenten om burgers niet alleen te betrekken bij de voorbereiding van beleid, maar ook bij de uitvoering en evaluatie. De inspraakverordening die gemeenten hebben, moet worden vervangen door een participatieverordening. Beide wetten zijn bedoeld om participatie te versterken en dat is zeker nu gewenst.’
 
Waarom vind jij participatie juist nu gewenst?
‘De democratie staat ook lokaal onder druk. Veel mensen voelen zich niet gezien of gehoord door de overheid en niet betrokken bij besluitvorming of uitvoering van plannen in hun buurt. Dit doet afbreuk aan een cruciaal element in een functionerende democratie, namelijk dat de overheid van ons allemaal is en het beste met ons voor heeft. Het vergroten van het vertrouwen van onze burgers in de overheid is één van de grote opgaven van deze tijd. In de politieke keten is de lokale overheid het meest zichtbaar. Daar ligt een grote opgave en verantwoordelijkheid voor lokale bestuurders en volksvertegenwoordigers.’
 
Wat doet de gemeente Groningen al aan participatie?
‘We hebben de afgelopen jaren behoorlijke stappen gezet met onder andere de Stem van Groningen, de top 3 per wijk en het Gronings model voor wijk- en dorpsdemocratie. In vijf verschillende buurten in de gemeente is geëxperimenteerd met nieuwe vormen van democratie en participatie. Een mooi voorbeeld is SterkHoogkerk waar voor het eerst is gewerkt met een burgerbegroting. Inwoners uit Hoogkerk, Gravenburg, De Buitenhof, Vierverlaten en Leegkerk kiezen ieder jaar vijf thema’s, bepalen de verdeling van 300.000 euro over de thema’s en mogen daarna zelf ideeën aanreiken. Het gebiedsteam van de gemeente toetst de ideeën met initiatiefnemers op haalbaarheid en koppelt daar de kosten aan. Inwoners stemmen over de haalbare ideeën en het project met de meeste stemmen wordt uitgevoerd, waarbij het uitgangspunt is dat de initiatiefnemers zoveel mogelijk eigenaar blijven van het project. Via de burgerbegroting is inmiddels graffiti verwijderd, zijn bankjes geplaatst met bloemvakken en is een verkeersrotonde veiliger gemaakt.’

Hoe borg je naast de sociaal-liberale waarde democratie ook vrijheid en gelijkheid bij participatie?
‘De D66-slogan Laat iedereen vrij maar niemand vallen past goed bij het thema participatie. Iedereen moet in alle vrijheid ideeën in kunnen brengen én de kans krijgen om mee te denken. Het laatste deel van de slogan gaat over het belang van een overheid die aandacht heeft voor iedereen en duidelijk kaders moet stellen die het algemeen belang dienen. Dus niet alleen voor de inwoners die vooraan staan. Zorg ervoor dat iedereen goed is vertegenwoordigd: de harde én de zachte stem, ouderen én jongeren maar ook dat er een afspiegeling is van verschillende bevolkingsgroepen. Dat blijkt in de praktijk nog niet zo vanzelfsprekend en vergt een extra inspanning.’
 
Hoe ver is de gemeente Groningen met de uitwerking van beide wetten?
De Omgevingswet en de Wet versterking participatie op decentraal niveau bieden genoeg handvatten. Het is nu aan ons om er lokaal verder mee aan de slag te gaan. Bij de Omgevingswet merken we dat de overgang behoorlijk ingewikkeld is. Bestaande projecten gaan nog op de oude manier en tegelijkertijd moet de gemeente een nieuw systeem optuigen voor alle nieuwe projecten, inclusief participatie. Vanuit D66 willen we de beweging die in Groningen in gang is gezet op het gebied van participatie voortzetten. Het College heeft onlangs een concept-participatieverordening en concept-participatiebeleid 2025 opgesteld en voorgelegd. Wij vinden als D66 dat we nog te veel praten zonder er daden aan te koppelen. Niet de wetten zelf zorgen voor meer participatie, maar de mensen die ze moeten uitvoeren: inwoners en ambtenaren. Vandaar ons initiatief voor het amendement ‘Van participatiepraat naar participatiedaad’. Daarin hebben we ook gepleit voor het toepassen van een generatietoets, omdat we zien dat jongeren nog te weinig in de plannen worden meegenomen. Je kunt het vergelijken met de ‘toekomststoel’ die Jan Terlouw een paar jaar geleden introduceerde. Het amendement dat we samen met Partij voor het Noorden en Student & Stad indienden heeft helaas geen meerderheid behaald.’
 
Waarom is inspraak van jongeren zo belangrijk?
‘Zij zijn de toekomst. Het is essentieel dat zij mee kunnen denken en beslissen. Dat is bijvoorbeeld ook hard nodig in het programma ‘Nij begun’, dat is gelanceerd na het rapport ‘Groningers boven gas’ van de parlementaire enquêtecommissie gaswinning. De komende dertig jaar komt er jaarlijks honderd miljoen euro per jaar beschikbaar voor sociaal en economisch perspectief voor inwoners van Groningen en Noord-Drenthe. Niet wij, maar jongeren en toekomstige generaties bepalen of ‘Nij Begun’ slaagt in deze missie. Dit vraagt om een regionaal systeem waarin de stem van jongeren gevraagd en ongevraagd gehoord kan worden. Daar maken wij ons hard voor.’