In zijn politieke dagboek Naar zeventien zetels en terug schreef Jan Terlouw: ''De dag na Tweede Kamerverkiezingen zijn de acties van politici alweer gericht op de volgende verkiezingen.'' Het is permanent campagne in een democratie waar geen partij meer zeker is van zijn zetels. D66 wist dat als geen ander. 7 zetels bij de glorieuze aftrap in '67; 11 zetels in '71 maar weer 6 zetels in '72; 8 zetels in '77 om vervolgens onder partijleider Jan Terlouw, in 1981, het voorlopige hoogtepunt te bereiken: 17 zetels.
Door
Daniël Boomsma
De winst werd deels ten koste van de PvdA geboekt (al daalde de partij 'slechts van 53 naar 43 zetels), en het CDA kon nog beweren dat D66 een "parkeerbaan" was voor jonge kiezers, die anders niet wisten waar ze op moesten stemmen, maar de winst had voor een groot deel óók te maken met het leiderschap van Jan Terlouw. En wellicht ook met het programma, al schreef Terlouw al in zijn dagboek: "Programma's zijn belangrijk, theoretisch zelfs het belangrijkst. In werkelijkheid spelen zoveel andere factoren een rol. Men noemt dat
politieke factoren."
Het programma van 1981 is somber, net zoals het programma van '71. Het moet gezegd dat voor D66, in ieder geval in historisch licht, optimisme niet een op zichzelf staande kwaliteit is. Optimisme kan verbreden maar het kan ook beperken. Soms leidt het tegenovergestelde tot meer inzicht in politieke vraagstukken, met name die onder de oppervlakte broeien. Wie alleen optimistisch wil zijn, heeft soms de stille neiging om analyses te maken en te zoeken naar politieke onderwerpen die de optimistische blik steeds weer bevestigen. Het programma van 1981 maakt zich daar geenszins schuldig aan, al schiet het soms door in de sombere bespiegelingen. De politiek faalt, schreven de auteurs. De politiek faalt door nieuwe problemen met oude middelen te lijf te gaan.
''Geestelijke en politieke vrijheid, menselijke gelijkwaardigheid, individuele ontplooiingskansen en de broeder(en zuster)schap die in een ander jargon 'solidariteit' heet, zijn de uitgangspunten naar de realisering waarvan wij blijven streven'', staat er in de inleidende alinea's. Maar bij de oude uitgangspunten voegen zich nieuwe problemen. "Het verkwistende gebruik van mensen", of het opleiden van jongeren zonder perspectief op werk, het als 'nutteloos' beschouwen van 65-plussers; "Het verkwistende gebruik van de gebouwde omgeving", of ''het verwaarlozen van de herkenningswaarden, de menselijke betrekkingen en de cultuurhistorische betekenis van en in oude stadswijken en dorpen, ten bate van meestal weinig duurzame verbeteringen voor het autoverkeer en de vestiging van bedrijven''; "Het materialisme als norm"; "De overdreven nadruk op slagen" en de "devaluatie van arbeid." Het zijn ook nu herkenbare problemen, onvermijdelijke verschijnselen ook van samenlevingen die welvarender, technischer, en sneller zijn geworden. Na drie decennia van enorme welvaartsgroei werden langzaam de keerzijdes zichtbaar van diezelfde welvaart. Bovendien leken de uiterlijke veranderingen van invloed te zijn op de innerlijke overtuigingen, bijvoorbeeld dat met een 'geslaagde samenleving' men meer waarde ging hechten aan persoonlijk succes, of dat met de toegenomen techniek in de dagelijks omgeving men ook technischer ging denken over die omgeving, met verwaarlozing van "herkenningswaarden" en "menselijke betrekkingen" en het "materialisme uit onbehagen" tot gevolg.
Op 8 september 1982 vonden er weer verkiezingen plaats. Het tweede kabinet Van Agt, bestaande uit CDA, PvdA, en D66 hield niet lang stand. PvdA en CDA kregen onenigheid over bezuinigingen. D66 raakte vervolgens bij de verkiezingen in de knel. De PvdA won, na dramatische Provinciale Staten verkiezingen in maart, drie zetels. Het CDA leverde er slechts drie in. Maar D66 kreeg de hardste klappen, en zakte naar zes. Toch zou de partij niet het zelfvertrouwen verliezen dat uit het programma van '81 sprak, zo treffend geformuleerd in de inleiding: ''D'66 voelt zich de voorhoede van een politieke beweging, die zich losmaakt uit de oudere politieke tegenstellingen om de nationale en internationale problemen van vandaag aan te vatten met sociale bewogenheid, humane ethiek, democratische gezindheid, vrijheidsliefde en onorthodoxe inspiratie. Daarop berust het zelfvertrouwen waarmee D'66 voor dit programma uw stem vraagt.''
Lees hier het
Verkiezingsprogramma 1981.
In zijn politieke dagboek Naar zeventien zetels en terug schreef Jan Terlouw: ''De dag na Tweede Kamerverkiezingen zijn de acties van politici alweer gericht op de volgende verkiezingen.'' Het is permanent campagne in een democratie waar geen partij meer zeker is van zijn zetels. D66 wist dat als geen ander. 7 zetels bij de glorieuze aftrap in '67; 11 zetels in '71 maar weer 6 zetels in '72; 8 zetels in '77 om vervolgens onder partijleider Jan Terlouw, in 1981, het voorlopige hoogtepunt te bereiken: 17 zetels.
Door Daniël Boomsma
De winst werd deels ten koste van de PvdA geboekt (al daalde de partij 'slechts van 53 naar 43 zetels), en het CDA kon nog beweren dat D66 een "parkeerbaan" was voor jonge kiezers, die anders niet wisten waar ze op moesten stemmen, maar de winst had voor een groot deel óók te maken met het leiderschap van Jan Terlouw. En wellicht ook met het programma, al schreef Terlouw al in zijn dagboek: "Programma's zijn belangrijk, theoretisch zelfs het belangrijkst. In werkelijkheid spelen zoveel andere factoren een rol. Men noemt dat politieke factoren."
Het programma van 1981 is somber, net zoals het programma van '71. Het moet gezegd dat voor D66, in ieder geval in historisch licht, optimisme niet een op zichzelf staande kwaliteit is. Optimisme kan verbreden maar het kan ook beperken. Soms leidt het tegenovergestelde tot meer inzicht in politieke vraagstukken, met name die onder de oppervlakte broeien. Wie alleen optimistisch wil zijn, heeft soms de stille neiging om analyses te maken en te zoeken naar politieke onderwerpen die de optimistische blik steeds weer bevestigen. Het programma van 1981 maakt zich daar geenszins schuldig aan, al schiet het soms door in de sombere bespiegelingen. De politiek faalt, schreven de auteurs. De politiek faalt door nieuwe problemen met oude middelen te lijf te gaan.
''Geestelijke en politieke vrijheid, menselijke gelijkwaardigheid, individuele ontplooiingskansen en de broeder(en zuster)schap die in een ander jargon 'solidariteit' heet, zijn de uitgangspunten naar de realisering waarvan wij blijven streven'', staat er in de inleidende alinea's. Maar bij de oude uitgangspunten voegen zich nieuwe problemen. "Het verkwistende gebruik van mensen", of het opleiden van jongeren zonder perspectief op werk, het als 'nutteloos' beschouwen van 65-plussers; "Het verkwistende gebruik van de gebouwde omgeving", of ''het verwaarlozen van de herkenningswaarden, de menselijke betrekkingen en de cultuurhistorische betekenis van en in oude stadswijken en dorpen, ten bate van meestal weinig duurzame verbeteringen voor het autoverkeer en de vestiging van bedrijven''; "Het materialisme als norm"; "De overdreven nadruk op slagen" en de "devaluatie van arbeid." Het zijn ook nu herkenbare problemen, onvermijdelijke verschijnselen ook van samenlevingen die welvarender, technischer, en sneller zijn geworden. Na drie decennia van enorme welvaartsgroei werden langzaam de keerzijdes zichtbaar van diezelfde welvaart. Bovendien leken de uiterlijke veranderingen van invloed te zijn op de innerlijke overtuigingen, bijvoorbeeld dat met een 'geslaagde samenleving' men meer waarde ging hechten aan persoonlijk succes, of dat met de toegenomen techniek in de dagelijks omgeving men ook technischer ging denken over die omgeving, met verwaarlozing van "herkenningswaarden" en "menselijke betrekkingen" en het "materialisme uit onbehagen" tot gevolg.
Op 8 september 1982 vonden er weer verkiezingen plaats. Het tweede kabinet Van Agt, bestaande uit CDA, PvdA, en D66 hield niet lang stand. PvdA en CDA kregen onenigheid over bezuinigingen. D66 raakte vervolgens bij de verkiezingen in de knel. De PvdA won, na dramatische Provinciale Staten verkiezingen in maart, drie zetels. Het CDA leverde er slechts drie in. Maar D66 kreeg de hardste klappen, en zakte naar zes. Toch zou de partij niet het zelfvertrouwen verliezen dat uit het programma van '81 sprak, zo treffend geformuleerd in de inleiding: ''D'66 voelt zich de voorhoede van een politieke beweging, die zich losmaakt uit de oudere politieke tegenstellingen om de nationale en internationale problemen van vandaag aan te vatten met sociale bewogenheid, humane ethiek, democratische gezindheid, vrijheidsliefde en onorthodoxe inspiratie. Daarop berust het zelfvertrouwen waarmee D'66 voor dit programma uw stem vraagt.''
Lees hier het Verkiezingsprogramma 1981.