Sociaal-liberaal debat – Met een bonus is niets mis

Lees hier het pdf van dit artikel.

De maatschappelijke woede over bonussen lijkt de laatste jaren weer flink toe te nemen. Vooral de ‘bonuscultuur’ aan de top van de bankensector heeft recent tot veel verontwaardiging geleid. Hoe kijkt een sociaal-liberaal tegen deze thematiek aan? Zijn (hoge) bonussen wenselijk?

Samenstelling Laura van Dijk

Voor

Beloning voor goed werk is op zijn plaats ‘Wie hard werkt, verdient daar iets voor terug.’ Dit vormt het hart van ons sociaal-liberale meritocratisch ideaal: het moet uitmaken wat je doet, en je wordt vervolgens beoordeeld op je verdienste (‘merites’). Het is motiverend om als werknemer ‘in de winst te delen’ als het goed gaat met een organisatie; werknemers zijn immers de motor achter deze ontwikkeling. Door middel van bonussen stimuleren we talent. Er bestaat anders het risico dat talent wegtrekt naar bedrijven en landen waar ze (financieel) beter worden gewaardeerd om hun prestaties. Hoe blijven we dàn innovatief en concurrerend? Velen voelen zich prettig bij een bonuscultuur Het uitkeren van bonussen is al geruime tijd de norm binnen sommige sectoren van de economie. Wie zijn wij om vervolgens te tornen aan de richtlijnen die mensen zelf in het leven hebben geroepen? Laat het aan mensen over, geef ze die vrijheid! Veel werknemers voelen zich bovendien prettig bij een bonuscultuur; ze gaan er harder door werken, kunnen beter presteren en zichzelf naar een hoger niveau ontwikkelen. Als sociaal-liberalen moeten wij de individuele vrijheid van mensen respecteren. Werknemers zijn vrij om te kiezen voor een sector met een bonuscultuur. Het past niet bij ons om mensen regels op te leggen die hen wellicht in hun ontwikkeling belemmeren. Er bestaan ook ‘goede’ bonussen Bij bonussen wordt vaak gedacht aan een flink geldbedrag, maar er bestaan ook andere en ‘goede’ bonussen: werknemers worden juist ook geprikkeld door waardering van collega’s of een aantal extra vrije dagen. Dit is afhankelijk van ieders individuele voorkeur. Natuurlijk kunnen bonussen op verschillende manieren worden ingericht. Zo kan met langetermijndoelstellingen worden gewerkt om een kortetermijnvisie te voorkomen. Of het collectief van werknemers kan worden aangesproken om de onderlinge verbondenheid te waarborgen. Een bonus hoeft dus helemaal niet gebaseerd te zijn op een – volgens sommigen perverse – prikkel als geld.

Tegen

De bonuscultuur tast kwaliteit van werk aan Bonussen worden veelal op jaarbasis uitgekeerd. Prestatie wordt dus op korte termijn beloond, terwijl bij veel publieke en private instanties de lange termijn des te belangrijker is. Vaak is het streven van een instantie niet te gieten in de zogenaamde ‘kritieke prestatie-indicatoren’(KPI’s) waarmee ‘succes’ wordt gemeten. Deze manier van werken versmalt het blikveld van een organisatie en doet afbreuk aan innovatie en ontwikkeling. Wetenschappelijk onderzoek heeft bovendien uitgewezen dat een bonus in het vooruitzicht de creativiteit van individuen sterk ondermijnt. Of zoals Daniël Pink het in zijn boek Drive: The Surprising Truth About What Motivates Us verwoordt: ‘Het bedrijfsleven beloont zichzelf het graf in.’ Geld als perverse prikkel tot motivatie Door de bonuscultuur wordt de intrinsieke motivatie om goed te presteren, vervangen door het streven naar een extra uitbetaalde beloning voor goed werk. Op die manier legt een waarde als talentontplooiing het af tegen een simpele geldbonus: vanuit sociaal-liberaal perspectief een slechte ontwikkeling. Bovendien kunnen niet alle werknemers zich vinden in deze manier van werken, waardoor kansengelijkheid op de werkvloer in het geding kan komen. Alleen degenen die precies de goede targets weten te halen, worden beloond. Sommige werknemers presteren nu eenmaal beter in teamverband dan op basis van dergelijke individuele prikkels. Een bonus verdien je (meestal) niet alleen Een goede prestatie van een bedrijf is bijna nooit een individuele verdienste. Meestal spelen meerdere werknemers hierin een rol. Het uitkeren van een bonus aan één individu, meestal aan de top, is in dit licht niet altijd rechtvaardig. De bonus zou moeten worden gedeeld. Bovendien kan de bonus de nadruk leggen op individueel presteren en de sociale cohesie binnen een organisatie ondermijnen; werknemers zullen elkaar eerder beconcurreren dan helpen. Zeker wanneer hun hulp aan het einde van het jaar toch niet op waarde wordt geschat.  

Wat is nu een typisch sociaal-liberaal standpunt of sociaal-liberaal beleid? Het sociaal-liberalisme is een stroming waarbij de vrijheid van het individu in samenhang met zijn sociale omgeving centraal staat.

Vanuit deze waarden zijn echter heel verschillende standpunten in te nemen over concrete maatschappelijke en politieke vraagstukken. Juist ook omdat sociaal-liberalen de wereld niet-dogmatisch tegemoet treden, maar ook de vraag stellen wat nu eigenlijk werkt. Is er dan geen enkel houvast? Zeker wel. Een vast debatpanel van de Idee draagt enkele mogelijke sociaal-liberale argumentaties aan.

Het debatpanel van de Idee bestaat uit Jorien Migchielsen, Bas Warmenhoven, Dirk-Jan van Vliet, Jeroen Candel, Shanna Haaker, Charles Battaglini, Matthieu van der Grinten, Evert Ruiter, Simone Kramer en Han van Nieuwaal.

Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen.

- -

Dit artikel verscheen in idee nr. 3 2015: Een veranderende wereld, en is te vinden bij het onderwerp debat.