Lees hier het pdf van dit artikel.
Is milieu activisme dood? Welnee. Het heeft een andere, eigentijdse vorm aangenomen. Een vorm die minder zichtbaar is in media en voor de politiek, maar die maatschappelijk gezien wellicht meer impact heeft, zo stelt Kitty van der Heijden.
Door
Kitty van der Heijden
De vraag ‘is milieuactivisme dood?’ vergt eerst een antwoord op de vraag wat het eigenlijk is. Wikipedia definieert milieuactivisme als “
bewust politiek handelen ter verdediging van de
leefwereld”, en vervolgt met: “Milieuactivisme heeft bij sommige mensen een slecht imago, omdat het milieuproblemen zou overdrijven en milieu te veel boven andere zaken, zoals
economie, zou plaatsen”.[i] Vervolgens zocht ik op beeldmateriaal. Beelden van protesterende mensenmassa’s ontbreken merkwaardig genoeg.[ii] Zoek je daarentegen beeldmateriaal bij het Engelse term
environmental activism dan kijken verontwaardigde groepen burgers met spandoeken je aan.[iii] Is milieuactivisme in Nederland dood?
Milieuactivisme: Waarom zou je?
Activisme is het uiten van onbehagen over een bepaalde politieke of maatschappelijke koers en zodoende een bijdrage te leveren aan verandering. Nieuwe feiten en inzichten hebben vaak een mobiliserende werking. Zo inspireerde Rachel Carson
, vaak aangehaald als de grondlegger van het hedendaags milieuactivisme, vele mensen tot actie om DDT uit te bannen met haar boek
Silent Spring (1962). De laatste feiten liegen er niet om. De
Global Environmental Outlook 5 (2002) waarschuwt dat het milieu en de wereldwijde natuurlijke leefomgeving sterk onder druk staat, en dat internationaal overeengekomen milieudoelen niet, of maar mondjesmaat worden behaald.[iv]
- klimaatverandering veroorzaakt wereldwijd schade, maar vooral in ontwikkelingslanden: overstromingen, onvoorspelbaar weer en stijgende zeeën zetten voedselzekerheid onder druk, leiden tot waterschaarste en de verspreiding van nieuwe ziekten;* ontbossing, vooral in tropische gebieden, blijft alarmerend hoog;
- 80% van de wereldbevolking leeft in gebieden waar waterschaarste een toenemend probleem is – 3,4 miljard mensen (vooral in ontwikkelingslanden) hebben hier last van;
- tenminste 2/3 van de soorten wordt bedreigd met uitsterven.
Kortom, genoeg aanleiding gealarmeerd te zijn en activistisch te worden. In ontwikkelingslanden kosten deze verslechterende trends mensenlevens. Het milieuactivisme is daar springlevend. (Te) vaak moeten activisten het zelfs met hun leven bekopen.[v] In Nederland lijken de ongunstige effecten nog beheersbaar. Bij klimaatverandering doen de meeste veranderingen zich geleidelijk voor, zodat burgers, bedrijven en overheden zich kunnen aanpassen.[vi]Van activisme lijkt hier dan ook inderdaad geen sprake.
Bewust politiek handelen
Duurzame daadkracht vergt volgens GEO-5 meer (toegang tot) accurate data, prikkels tot duurzaam gedrag, ambitieuze en samenwerkingsgerichte actie van overheden, alsook engagement van het maatschappelijk middenveld en de private sector. De vraag is natuurlijk hoe je dat laatste, het ‘bewust politiek handelen’, vormgeeft anno 2014. Ook in Nederland is er protest, zoals bij de winning van schaliegas en de ‘gewone’ gaswinning in Groningen. Maar ook bij andere grootschalige projecten als de Tweede Maasvlakte, de Hedwigepolder en de HSL hebben direct betrokkenen een actieve inbreng geleverd.
Met name op het vlak van mondiale milieuproblemen als klimaatverandering, verzuring van oceanen, het uitsterven van soorten, zien we maar weinig actiebereidheid. Veel mensen lijken toch het gevoel te hebben dat het aanpakken van deze mondiale problemen een ‘ver-van-mijn-bed show’ is met een prijskaartje voor welvaart, welzijn en welbevinden. Toegegeven, in de beginjaren was dat vaak ook zo. Het eerste gerecycled toiletpapier was ruw en grijs, van de eerste biologische waspoeders werd je was grijs en het duurde even voordat je verantwoorde lamp aanging. Iedere keer werden we er aan herinnerd dat duurzaamheid vooral een compromis moest zijn. Die tijden zijn veranderd. Duurzame producten zijn er misschien nog niet genoeg, maar wel volop – en de tijd dat duurzame producten in een klein schap achter in de supermarkt lagen, is echt wel voorbij. Duurzaam consumeren is nog steeds een keuze, maar veel vaker ‘gewoon’. Daar hoeven we de straat niet meer voor op.
Onderliggende oorzaken van de trends die GEO-5 signaleert zijn mondiale bevolkingsgroei, een groeiende middenklasse, veranderende consumptie- en productiepatronen en een sterk toenemende verstedelijking. Dat zijn de trends die ons welbevinden (gaan) raken, maar die we tegelijkertijd steeds minder onder controle hebben. Het is niet meer alleen de overheid – die het de afgelopen jaren overigens heeft laten afweten op milieugebied– die onze natuurlijke leefomgeving bepaalt. In een globaliserende wereld wordt dat in toenemende mate bepaald door het consumptief gedrag van de groeiende middenklasse en door de productieketens van het internationaal opererende bedrijfsleven. Daar hebben wij als Nederlandse burgers maar weinig impact op….toch?
Een betere wereld, begint bij jezelf
Vraag is natuurlijk of een protestmars of demonstratie de enige vorm van activisme is. Protestbewegingen willen hun desillusie met de politieke elite kenbaar wil maken: zelfs (of juist) in parlementaire democratieën overheerst een gevoel dat gevestigde belangen het politieke systeem hebben overgenomen.[vii] Ook het karakter van het activisme verandert, het wordt diverser, diffuser, individueler. Protesteren lijkt ‘uit’, maar dingen zelf anders doen, is duidelijk in opkomst. Denk aan initiatieven als Plein Voor Plein, decentrale duurzame energie coöperaties en de
slow food movement.
Protestdemonstraties mogen dan wel ‘uit’ zijn, burgeractivisme is ‘in’. Deze transitie zal echter niet in een dag plaatsvinden en vergt een lange adem. Individuele keuzes spelen daarbij een belangrijke rol: als consument, als kiezer, en als CEO bepaal jij wat je koopt, stemt, eet en produceert. Waar je werkt is een reflectie van die waarden – en onder jongeren is duurzaamheid steeds vaker een belangrijk selectiecriterium voor de werkgever. Sociale media (en controle) kunnen groen gedrag aanjagen. Onlangs werd een
App gelanceerd die de persoonlijke CO2 footprint berekent gebaseerd op je uitgaven. Door in te loggen op Facebook kun je je CO2 ‘zonden’ vergelijken met die van je vrienden. Onder het motto ‘Voel je groen, Van jaloezie als het moet’ hoopt de maker een race naar de duurzame top te ontketenen.[viii] De burger gaat de straat misschien niet meer op, maar dat betekent niet dat hij monddood is.
Van Geitenharen Sok tot Krijtstreep
Was milieu en ‘groen’ vroeger vooral een alternatieve leefstijl, een ‘
opt-out’ van de mainstream, tegenwoordig is duurzaamheid een essentieel onderdeel van risicomanagement. Volgens het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) is het risico dat we te maken krijgen met 6° Celsius temperatuurstijging 1,8%. Dat lijkt een verwaarloosbaar percentage. Tot u dat percentage vertaalt naar uw dagelijkse realiteit: 1,8% kans op een tragisch vliegtuigongeluk betekent dat er dagelijks 1500 toestellen neerstorten (in de realiteit zijn er 30 zulke ernstige ongelukken, per jaar).[ix] Bent u bereid dat risico te nemen?De komende 15 jaar is het erop of eronder. Inertie en inactie hebben een prijs die vooral toekomstige generaties moeten betalen. Dat is ruim voorbij de horizon van de gemiddelde politicus. Mondiaal opererende bedrijven daarentegen hebben een langetermijnstrategie, en risicomanagement is een geïntegreerd onderdeel daarvan. Zij investeren in duurzaamheid: omdat het economisch rationeel is, omdat de consument van morgen duurzamere producten wil, en omdat op middellange termijn economische groei, innovatie en werkgelegenheid in de groene economie ligt. Een bedrijf dat niet duurzaam opereert, is in de toekomst niet levensvatbaar. De nieuwe milieuradicalen werken bij visionaire bedrijven, die groene coalities vormen zoals
De Groene Zaak. Een bedrijf als Unilever, dat duurzaamheid verankert in het
business model, wordt en passant ook een van de meest gewilde werkgevers en is na Google en Apple het meest gezochte bedrijf op Linked-In.[x]
Bedrijven overleven door te weten wat er leeft in de haarvaten van de maatschappij. En die maatschappij vraagt om actie, om een duurzame samenleving. Niet via een protestmars of op de zeepkist, maar via de aankopen. De nieuwe activist gebruikt de portemonnee als spreekbuis. Visionaire CEO’s roepen de politiek op tot actie, bijvoorbeeld om een prijs op CO2. Lang niet allemaal, en nog lang niet genoeg. Maar het wezen van activisme is vooruit te lopen op de mainstream. Waar we jaren geleden het milieu tegen ‘schadelijke’ bedrijven moesten beschermen, hebben we bedrijven nu steeds meer nodig om het milieu te beschermen. Want politici laten het mondiaal afweten.
Leiderschap en lef
Wereldwijd neemt het aantal protesten toe, zo blijkt uit onderzoek.[xi] Dit lijkt verklaarbaar door de financieel-economische crisis van 2008-09. Maar de erosie van vertrouwen in overheden, instituties, partijen en politici – ook wel aangeduid met ‘
the crisis of democracy’ – is een belangrijker verklaring hiervoor. Burgers hebben het gevoel dat beleidsmakers hen negeren. Er is frustratie en gebrek aan vertrouwen in bestaande politieke leiders van links en rechts. De wereldwijde verspreiding van de democratie lijkt te zijn overgeslagen in groeiende teleurstelling en vertwijfeling over democratie.
Milieuactivisme is zeker niet dood, maar moed en visie in de politiek misschien wel. Een politiek leider neemt mensen mee in zijn visie voor de nieuwe toekomst. Politici zouden zich op de hoogte moeten stellen van burgeractivisme, zich moeten laten voeden door hun observaties, hun zorgen en hun ambities. Politici moeten oog hebben voor het gedeeld belang dat we hebben met alle mensen op onze planeet. Richting een duurzame en eerlijke toekomst is elk activisme een bron van kennis en ambitie voor politieke partijen die verder kijken dan onze dijken en onze eigen, korte termijn belangen. Voorbij het gevoel van onmacht zouden we moeten uitgaan van onze kracht. We zijn de 23ste economie ter wereld, de grootste haven van Europa, de grootste importeur van soja en vaandeldrager van democratische waarden, internationale veiligheid, solidariteit en mensenrechten.
Milieu activisme is dood. Leve het milieu activisme!
Is milieu activisme dood? Welnee. Het heeft een andere, eigentijdse vorm aangenomen. Een vorm die minder zichtbaar is in media en voor de politiek, maar die maatschappelijk gezien wellicht meer impact heeft. Ook in u schuilt een activist. Als hij in u ontwaakt realiseert u zich dat in de vijf minuten die het u het kostte dit artikel te lezen, er 50 maal 5 voetbalvelden tropisch bos zijn omgehakt.[xii] U koopt dan toch ook alleen nog FSC gecertificeerd hout, en ‘
deforestation free’ palmolie producten? Anders wil straks niemand nog uw vriend zijn op Facebook.
Kitty van der Heijden is directrice van het World Resources Institute (WRI). Ze staat op nr. 39 in de Trouw Duurzame 100, een lijst van de meest invloedrijke duurzame Nederlanders. Daarnaast gaf ze in 2012 leiding aan de Nederlandse afvaardiging voor de Rio+20 top, een VN conferentie over duurzame groei en ontwikkeling.
Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik
hier voor meer info en abonnementen.
Noten
[i]http://nl.wikipedia.org/wiki/Milieuacdtivisme
[ii]http://www.google.nl/search?q=milieu+activisme&client=safari&rls=en&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=rD3GU6T2EKiR0QWRlYGgAg&ved=0CAgQ_AUoAQ&biw=1200&bih=650
[iii]http://www.google.nl/search?q=environmental+activism&client=safari&rls=en&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=eT3GU83SCOfW0QXexYDoBg&ved=0CDMQsAQ&biw=1200&bih=650
[iv] United Nations Environment Programme (UNEP),
Global Environmental Outlook 5, Environment for the Future we Want, Nairobi, 2012
[v] Global Witness,
Deadly Environment, The Dramatic Rise of Killings in Environmental and Land Defenders, 1.1.2002-31.12.2013, London, 2014, Londen
[vi] Planbureau voor de Leefomgeving,
Effecten van klimaatverandering in Nederland: 2012, Den Haag, 2012
[vii]The Economist Intelligence Unit,
Rebels without a cause, What the upsurge in protest movements means for global politics, London, 2013
[viii] Larson, S.,
The new app that tracks your carbon footprint — and lords it over your friends, 7 May 2014, Grist
[ix]Szombatfalvy, L, Wallström, M. en Rockström, J., ‘The risk of climate catastrophe bigger than what people think’,
Dagens Nyheter, 22 september 2013
[x] Interview met CEO Paul Polman, 17 juni 2014, gepubliceerd op de website KPMG https://www.kpmg.com/global/en/issuesandinsights/articlespublications/consumercurrents/pages/first-person-paul-polman.aspx
[xi] Zie voetnoot 8
[xii] Hansen, M.C. et al (2013) ‘High-Resolution Global Maps of 21st-Century Forest Cover Change’, Science, Vol. 342 no. 6160 pp. 850-853 (15 November 2013), en Sizer, N., Hansen, M. en Moore, R., ‘
New High-Resolution Forest Maps Reveal World Loses 50 Soccer Fields of Trees Per Minute’, blog dated November 14, 2013, World Resources Institute
- -
Dit artikel verscheen in
idee nr. 4 2014: Hedendaags activisme, en is te vinden bij de onderwerpen
activisme en
duurzaamheid. 