Literatuur & film – Zicht op de toekomst

Lees hier het pdf van dit artikel. Op mijn twaalfde kreeg ik Zicht op de Toekomst. Het boek van de Haarlemse tweelingbroers Robbert en Rudolf Das stond vol kleurrijke tekeningen van een ideale, duurzame, hightech wereld in 2063. Ik herinner me eivormige elektrische auto’s, grote glazen gebouwen met paradijselijke binnentuinen, en reusachtige windmolens. Door de gebroeders Das wist ik dat ik, net als mijn vader, architect wilde worden. Het leek mij een heroïsch beroep, waar je, zoals Howard Roark uit Ayn Rand’s Fountainhead, met grote ideeën compromisloos de wereld probeert te veranderen. Ergens ging het mis. In een puberale opwelling besloot ik filosofie te gaan studeren. Ik beklaag me er nog wel eens over, maar na het zien van de Tegenlicht-documentaire Ecomania in China besefte ik dat het me waarschijnlijk wat illusies heeft bespaard. Net zoals de gedroomde wolkenkrabber van Howard Roark mislukte, laat de documentaire zien hoe de plannen van twee mannen die de wereld duurzamer willen maken botsen op de weerbarstige werkelijkheid. De eerste man is de 75-jarige Finse ingenieur en schrijver Eero Paloheimo. Met zijn rijzige postuur, spierwitte baard en monotone tongval heeft hij iets weg van een vermoeide tovenaar. Eero vertelt hoe zijn droom van een eco-valley in democratisch Europa niet van de grond kwam. Te log om de duurzaamheidscrisis op te lossen, oordeelt hij. Zijn “Silicon Valley van de schone technologie” zou meer kans van slagen hebben in China. Een 3D-animatie toont hoe dat eruit moet komen te zien: glimmende innovatiecentra, glazen bolvormige bouwwerken die uit het water oprijzen, huisjes verzonken in een zee van groen. Het wordt een “echte eco-stad in contrast met al die compromissen”. En met zijn innovatiecentra voor schone energie zal eco-valley een “essentieel onderdeel [vormen] van een enorm plan om de wereld te behoeden voor een ecologische ramp.” De ambities van de tweede duurzaamheidsridder, Zhang Yue, zijn minstens zo groot. De zakenman verdiende zijn miljoenen met verkoop van energieneutrale airco, maar hing zijn consumentenbestaan, inclusief privéjet, aan de wilgen en doet nu alles duurzaam. Als een strateeg die zijn leven overziet vertelt hij over zijn ommekeer en zijn nieuwe doel: een stad in de wolken, ‘Sky city’. Hij wil de hoogste, snelst gebouwde, en meest energiezuinige wolkenkrabber ter wereld bouwen. Zhang is niet gespeend van grootheidswaanzin. Er komt een muziekclip voorbij waarin zijn “bouwkrijgers” netjes in Chinese rijtjes saluerend staan opgelijnd, terwijl ze “wij zijn de redders van de aarde” scanderen. Maar die milieuproblemen kunnen volgens hem niet door gewone mensen zoals de bouwkrijgers worden opgelost. De revolutie moet komen van de “allerrijksten, allergrootsten en allerslimsten.” China lijkt in werkelijkheid echter een wat minder idyllische plek om deze dromen te verwezenlijken. Zhang’s toren staat er nog steeds niet, vanwege een “ouderwets vergunningssysteem”. En ook Eero’s eco-valley werd nooit gebouwd. Net wanneer de documentaire even monotoon als Eero’s stem dreigt te worden, komt er een spanningsinjectie. Een Chinese vriend houdt Eero voor dat hij nooit heeft gesnapt hoe de dingen in China werken. Terwijl deze ambtenaar smakkend zijn eten wegwerkt, vertelt hij met pretoogjes en in gebrekkig Engels dat de Fin het belangrijkste vergeten is: bondgenoten binnen de regering vinden. Later zegt Paloheimo wat verslagen tegen iemand op een conferentie: “ik begin het aardig beu te worden”. Je kan hun dromen zien als megalomaan, naïef, een pathologische trek van mensen met een messiascomplex. Maar ik denk dat het juist die dromen zijn die ervoor zorgen dat mensen als Paloheimo en Zhang door kunnen gaan, in weerwil van alle weerstand. Ook de Chinese overheid lukt het niet ruimte te scheppen voor de grote innovatieve ideeën die het zicht op die toekomst openhouden.   Maarten Gehem is schrijver en onderzoeker.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. - - Dit artikel verscheen in idee nr. 2 2015: De slag om duurzame energie, en is te vinden bij de onderwerpen internationaal, duurzaamheid , vooruitgang en literatuur.