Literatuur & film – Het grote verhaal

 Lees hier het pdf van dit artikel. Door Maarten Gehem Staphorst is een politieke teletijdmachine. Zet er een stap en je wordt geteleporteerd naar het Nederland van zestig jaar geleden. Niet dat ik er ooit echt ben geweest overigens. Maar dat gevoel kreeg ik wel, na het zien van Houdt God van vrouwen?, een documentaire over Hilligje Kok-Bisschop en haar strijd tegen de onderdrukking van vrouwen en homo’s in Staphorst. Maar in het dorpje regeert de eeuwigheid. God zet de lijnen uit, en die zijn niet aan verandering onderhevig. Daar zorgen de mannenbroeders voor, die de kudde in Zijn Naam op het rechte pad houden. Hilligje komt in opstand tegen het autoritaire bewind van het Saoedi-Arabië-zonder-olie van Nederland. ‘Ik moet het zo geloven als het daar [in de Bijbel] beschreven staat. [M]aar de ene keer kan ik er wel wat mee, de andere keer niet.’ Waarom geen vrouw op het preekgestoelte? Waarom zou God niet van haar homoseksuele zoon houden? Waarom geen vrouw op de lijst van de SGP? In Staphorst is dat vloeken in de kerk. Uiteindelijk treedt Hilligje uit, en vervolgt ze haar pad op wat volgens de geloofsgemeenschap alleen maar kan worden gezien als een ‘heilloze weg’. Vanuit Staphorst bezien is de rest van Nederland het Sodom en Gomorra. Een verdwaalde kudde van vrouwen, homo’s en atheïsten. In Amsterdam, waar ik woon, is God al lang gestorven – en met hem ook de Grote Verhalen. Het absolute geloof, de mannelijke dictatuur, de eeuwigheid – die wereld is mij net zo vreemd als Saoedi-Arabië ver is. Politiek is hier niet ‘s werelds poot van Gods plan. Politiek is het theater waar niemand weet wat waarheid is, en volksvertegenwoordigers compromissen zoeken om kleine problemen op te lossen. Vroeger, beste mensen, was inderdaad alles anders. Toen had je nog Grote Verhalen, met afwisselend God, Arbeid of het Kapitaal in de hoofdrol. En dat was natuurlijk heel erg prettig. Je bewandelde de goddelijke weg van de schepper of maakte deel uit van het proletariaat, net als de generaties voor je. Ik word er soms een beetje nostalgisch van. Met het verlies van het Grote Verhaal is ook het verband tussen volk en volksvertegenwoordigers moeizamer geworden. Mensen overtuigen dat ze op je moeten stemmen is ingewikkelder wanneer je het electoraat niet kunt doorverwijzen naar de premissen van een gedeeld wereldbeeld – de Bijbel, de Internationale, de Invisible Hand. Politici vertellen hooguit een klein verhaal over het belang van groene groei, het heil van een kenniseconomie, of, wat misschien nog het dichtst in de buurt komt: de vage aantrekkingskracht van onze ‘nationale identiteit’. Die kleine verhalen worden duur verkocht. Een goed politicus is vooral een communicator, een deur-aan-deur-verkoper. Men zegt wel eens dat verkiezingen de Olympische Spelen van de politiek zijn – maar daar wordt meestal niet bij vermeld dat brons voor goud wordt versleten. In deze tijd van de gemeenteraadverkiezingen hoor ik van GroenLinks tot de PVV overal Machiavellistische bespiegelingen over hoe men stemmen kan winnen. Je moet de marktkoopman vooral het gevoel geven dat je hem begrijpt. De spagaat tussen retoriek en realiteit wordt pas goed zichtbaar na de verkiezingen. Staphorst is een relikwie van de politiek van vroeger, toen politici de wensen van de achterban feilloos verwoorden. Maar dat verhaal en volk resoneerde lag vooral aan de kuddementaliteit van het electoraat, waar de standaarddeviatie van de opvattingen dicht bij nul ligt. Het grote verhaal is ook de dictatuur van de eeuwigheid. Minderheden en andersdenkenden die zich niet wensen te voegen naar Zijn Wet – Hilligje, homo’s, atheïsten – krijgen een enkeltje hel. We hebben ons bevrijd van het dictaat van de absolute waarheid dat in Staphorst waart. In het theater van de liberale democratie zijn God, Kapitaal, Arbeid voorgoed in de coulissen verdwenen. Dat is goed nieuws voor mensen die zich niet in een keurslijf van één waarheid thuis voelen. Maar in Gods naam, laat politici hun verhaal verkopen voor wat het is: een bescheiden poging om kleine problemen op te lossen. Stop met acteren. Ik raad een cursus mindfulness aan.   Maarten Gehem is redacteur van Idee.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. – – Dit artikel verscheen in idee nr. 1 2014: Lang leve de democratie!, en is te vinden bij de onderwerpen cultuur en religie.