Literatuur & film – De methode Bruno
Lees hier het pdf van dit artikel.
Literatuur & film: de methode Bruno
In mijn zaalvoetbalteam zit een jongen die van D66- bashen een sport heeft gemaakt. Het is een ‘elitair clubje’ hoog opgeleide ‘blanke liberalen’ die de problemen van de rest van maar slecht kennen. Op papier sta ik al 1-0 achter – met mijn Amsterdams appartement aan het Sarphatipark, baan bij een denktank in Den Haag, en al die universitair geschoolde vrienden met ‘betekenisvol werk’. Vanuit mijn ergonomische zitzak, vanwaar ik dit stukje schrijf, zie ik de welgestelde wereldburgers op hun ouderdag met hun wereldkinderen in het park paraderen. Wat ik weet nou van werkloosheid en armoede? Ik vrees niet veel. Mijn kennis over sociale problemen is cafépraat. Het komt uit beschouwende stukjes uit de krant, waarbij de werkelijkheid is geabstraheerd tot ongevaarlijke percentages.
Ik was dan ook nogal onvoorbereid op de documentaire Sta me bij uit 2012, van Monique Lesterhuis en Suzanne Raes, over de sociale dienst in Zutphen. Van dichtbij volgt de camera de UWV-bijstandsconsulenten Bruno en Debby. Op de banner bij de deur van het kantoor staat een vrouw-met-frisse-glimlach, met daarboven “Wij bieden mensen nieuw perspectief om aan werk en maatschappij deel te nemen.” We zien beeldvullende close-ups van de uitkeringstrekkers, met mat geworden ogen, missende tanden, door zware shag vergeelde huid. Bruno zit onderuitgezakt, in zijn zwarte trui (type: existentialist jaren 60 te Parijs), zijn hoofd steunt op zijn arm, alsof het er af dreigt te vallen. Hij tuurt naar wat papieren en zucht: “en nu weer, mevrouw van der Laan, wat moeten we nou toch met jou?” Mevrouw van der Laan weet het ook niet, maar ze is wel door al haar geld heen.
Bruno vist aan lager wal geraakte figuren op, gaat met ze mee naar de gemeenteloket, zegt met een verontschuldigende lach dat hij zelf ook wel eens wat vergeet of een nacht doorhaalt. “Ik vind eigenlijk dat wij als sociale zaken gefaald hebben als iemand 5 jaar in de bijstand zit”, aldus Bruno. En tijdens een overleg met collega’s: “Ik geloof niet in onverschilligheid. Een kind wil ook ontdekken. Als iemand zegt: ik wil niet meer, dan is het voor mij de vraag: waarom niet? Aan ons is het zaak om ze te prikkelen.”
Debby’s ogen rollen. “Mensen hebben ook eigen verantwoordelijkheid”, vindt ze. “Hoe ver moet je gaan? Misschien moet je soms ook iemand laten vallen.” Voor Bruno’s aanpak heeft ze geen tijd. Mensen zijn zelf verantwoordelijk. En: “vaak meegemaakt dat ze een traject ingaan en dan na een paar maanden in het ritme zitten en een baan vinden.” De Turkse man die in de bijstand zit omdat hij voor zijn vrouw moet zorgen, maar waar voor het oog niets mis mee is, wordt zonder pardon naar de sociale werkplaats gestuurd. Dozen vouwen. Danny en Veronica, die hun dagen vooral rokend en pokerend doorbrengen, belanden bij een bakker en een schoonmaakbedrijf. En ook de zwakbegaafde Sjoerd moet zijn vrijwilligerswerk bij de speelgoedwinkel inruilen voor vijf dagen dozenvouwen.
Welke aanpak werkt? De documentairemakers onthouden zich van een moreel oordeel. In de aftiteling blijkt wel dat de paar klanten van Bruno nog steeds geen baan hebben. Dat ging bij Debby dus beduidend beter. Ik bleef denken aan die Sjoerd, met zijn puppy-oogjes, die gewoon met zijn broer in de speelgoedwinkel wilde werken. Op last van Debby, de strenge regelhoeder, zit hij nu doodongelukkig dozen te vouwen. Op kosten van de staat.
Dat is blijkbaar de prijs die je moet betalen als je koste wat kost vasthoudt aan de regels. Tijdens een overleg aan het eind van de documentaire zegt een van de collega’s: “soms hebben we de methode Debby nodig, en soms de methode Bruno”. Maatwerk, toegesneden op de persoon. Dat lijkt mij de kern van een sociaal-liberale visie op hoe je mensen aan het werk krijgt. Maar dat begint wel bij de werkloze zelf, en niet bij de percentages. En bij de Bruno’s, die de tijd nemen om ze te begrijpen en ze te prikkelen om weer aan de slag te gaan. Als dat niet werkt, dan heb je altijd Debby nog.
Maarten Gehem is onderzoeker bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies.
Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen.
- -
Dit artikel verscheen in idee nr. 1 2015: Alles flex? en is te vinden bij de onderwerpen sociale zekerheid en werk.