Literatuur & film – Apocalypse now

Lees hier het pdf van dit artikel. Vaak weerspiegelt literatuur en film de actualiteit. In deze column The Story of Stuff, een animatiefilmpje van Annie Leonard. Door Maarten Gehem Een tijdje terug vroeg ik een vriend van me, die nogal bezig was met duurzaamheid, of hij niet fatalistisch werd van al die doemscenario’s: zeespiegelstijgingen, klimaatvluchtelingen, CO2-uitstoot, grondstoffenuitputting. Kun je nog geloven in een ‘duurzame toekomst’ als je die dystopie op je laat inwerken? Waar halen de duurzaamheidsridders de moed vandaan? Die vraag kwam ook bij me op na het zien van The Story of Stuff. In een 20-minuten durend animatiefilmpje wordt uitgelegd hoe wij aan onze spullen komen. Filmmaker en duurzaamheidsridder van het eerste uur, Annie Leonard, trekt de sluier van onwetendheid voor onze ogen weg, et voila, zie daar: de machinerie die onze consumptiepatronen in stand houdt. Het brengt de ‘life-cycle’ in kaart van de producten in de winkel. Van grondstoffenwinning naar fabriek; van supermarkt om de hoek naar onze huiskamers en de afvalbelt. Het is een somber verhaal van uitbuiting en vervuiling. Het polemisch filmpje wordt op nogal luchtige en smalende toon gebracht en bevat flink wat tendentieuze claims (‘wij liggen iedere avond op kussens die gedoopt zijn in schadelijke chemicaliën’; ‘de derde wereld zit vol arme mensen omdat wij daar onze rotzooi dumpen en hun omgeving kapotmaken’). Maar de kernboodschap resoneert bij steeds meer mensen: wij consumeren, ten koste van anderen en het milieu. De tellerstaat op 2,7 miljoen YouTube-hits. Leonard richt haar pijlen vooral op de psychologie van het consumeren. Wij zijn ongelukkige slaafjes van het kapitalistische malain genie, gevangen in de tredmolen van werk, shoppen, tv-kijken. Die analyse riekt gaandeweg steeds meer naar een complottheorie: consumentisme is bedacht door dikke mannetjes met grijpgrage handjes met hoed en stok en dollartekens in de ogen. Wat gaat ons uit deze nachtmerrie helpen? Veel wordt daar niet over gezegd, tot de laatste minuut, wanneer een vrolijk deuntje klinkt en Leonard een peptalk afsteekt waarin in rap tempo de green shoots passeren die de grijze door een groene economie vervangen. Een ‘system by the people, for the people’: minder consumeren, circulair, duurzaam, rechtvaardig. Ik wil er niet cynisch over zijn. Het zijn nobele ideeën waar ik meteen voor zou tekenen. Maar ik zie twee beren op de weg. Allereerst is de geest uit de fles. Complot of niet, wij willen dingen kopen. En dat shoppen gaat niet zomaar stoppen. Hoeveel sympathie ik ook heb met de consuminderaars, ik vrees dat het gros van de mensen daar anders over denkt. Een amateurfilmpje waarin een bmw met 250 km/u over de snelweg raast, trekt nog altijd meer kijkers dan ‘The story of stuff ’ (‘Maximum speed and acceleration bmw x5 4.8i e70’ – 3,6 miljoen hits). Beer twee: de miljarden mensen die in de wereldwijde wachtkamer van de middenklasse zitten. Chinezen en Indiërs die uitkijken naar hun eerste iPhone en auto. Het is een illusie te denken dat die preventief beginnen met consuminderen. Tegen dit vooruitzicht kan geen grass roots beweging op. Daar heb je wereldschokkende revoluties voor nodig. Mijn vriend geloofde nog in een groene revolutie. Een bijna bovenaardse interventie van de God van de Technologische Innovatie: zonnepanelen, Tesla’s en vegetarisch vlees. Maar ik vrees dat die er alleen komt als het consumeren pijn gaat doen. Wat Fukushima voor de Duitse Energiewende was, zou echter een ramp kunnen zijn voor een wereldwijde duurzaamheidswending. Klimaatvluchtelingen, orkanen – de ironie is dat we wel eens een ramp nodig zouden kunnen hebben die ons voor de Apocalyps behoedt.   Maarten Gehem is redacteur van Idee. www.storyofstuff.org   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. – – Dit artikel verscheen in idee nr. 5 2013: Nieuwe welvaart, en is te vinden bij het onderwerp duurzaamheid.