Kleinpaste – Saluut aan Catalonië

Lees hier het pdf van dit artikel Vaak weerspiegelt literatuur de actualiteit. In deze column Saluut aan Catalonië van George Orwell: strijdmakers aan het front, ondanks politieke machtsstrijd. Door Thijs Kleinpaste In het boek Saluut aan Catalonië, het verslag van George Orwell over zijn tijd als soldaat in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939), staan vertrouwen en wantrouwen te midden van het wapengekletter lijnrecht tegenover elkaar. Zonder vertrouwen hangt alles als los zand aan elkaar en is er niets om voor te vechten en ook niets om te winnen. In 2009 sprak de sociaaldemocratische historicus Tony Judt in New York een lezing uit met de titel What’s living and what’s dead in Social Democracy. Judt verwerkte in zijn voordracht een citaat uit Saluut aan Catalonië dat in de Nederlandse vertaling luidt: ‘…er was veel dat ik niet begreep, in sommige opzichten vond ik het zelfs onprettig, maar ik herkende het meteen als een toestand waar het waard was voor te vechten.’ Soms is het geloof in de juistheid van een ideaal al genoeg om erop te vertrouwen dat het, ondanks het feit dat je niet alles begrijpt, wel goed zit. Orwell is met name bevangen door de harmonieuze gelijkheid die de stad Barcelona met de intrede van de Marxistische milities in zijn bezit heeft genomen, al schrijft hij in de passage erna wel dat mensen uit de bourgeoisie zich in die dagen voor hun eigen veiligheid moesten vermommen als arbeiders. Toch bevatten de zinnen van Orwell, ondanks die smet, een zekere schoonheid. Saluut aan Catalonië werd in 1938, een jaar voor het einde van de Spaanse Burgeroorlog, voor het eerst in het Verenigd Koninkrijk gepubliceerd. In het boek wisselen uiteenzettingen over de complexe politieke verhoudingen aan Republikeinse zijde (de trotskisten, anarchisten en communisten waren verwikkeld in voortdurende strijd om de macht) en hoofdstukken met persoonlijke ervaringen aan het front elkaar af. Als Orwell aan het front gewond raakt en via omzwervingen terugkomt in Barcelona breken daar straatgevechten uit. De trotskisten trekken aan het kortste eind en Orwell, die zich bij hen had aangesloten, weet zich in Spanje niet langer veilig. Opgejaagd door de autoriteiten reist Orwell samen met zijn vrouw per trein via Frankrijk terug naar Engeland. Aan het einde van het boek kijkt hij met cynisme terug op de loop van de gebeurtenissen, maar niet op zijn ervaringen aan het front. In Barcelona mochten de verschillende politieke bewegingen weliswaar in een heftige strijd verwikkeld zijn, aan het front was men elkaars strijdmakker. In de eenheid van Orwell heerste verbroedering, en was iedereen elkaars ‘kameraad’. Niet je collega met een andere partijkaart, maar de fascisten van Franco in de loopgraven aan de overkant: zíj waren de vijand. De mannen met wie Orwell er ’s nachts op uittrok om sabotagepogingen te ondernemen vertrouwden elkaar als ware zij vrienden. Samen het risico lopen te sterven schept een band. Een gemeenschappelijke vijand, of gemeenschappelijk doel maakt dat men verschillen kan overstijgen. Grootse idealen en daaruit voortkomende doelen (en verhalen) scheppen een band die ervoor zorgt dat, ondanks onderlinge verschillen er toch voldoende vertrouwen is, om aan dezelfde kant te staan. Je hoeft niet alles te begrijpen om ergens samen voor te vechten, zou Orwell zeggen. Zonder vertrouwen is een stabiele relatie tussen mensen onmogelijk. Een samenleving die wordt geregeerd door onderling wantrouwen is een onveilige, ongelukkige en verbitterde samenleving, waarin voor rechtvaardigheid weinig plaats zal zijn. Samen ergens in geloven is zo slecht nog niet. Saluut aan Catalonië is in Nederlandse vertaling alleen nog tweedehands verkrijgbaar. De gebruikte uitgave is een vierde druk uit 1984, uitgegeven door Van Gennep. De vertaling is van Aad Nuis. Het boek is in het Engels nog wel verkrijgbaar onder de titel Hommage to Catalonia.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. -- Dit artikel verscheen in idee nr. 2 2012: Vertrouwen, tussen vrijheid en controle, en is te vinden bij de onderwerpen media en internationaal.