Kleinpaste – De gedaanteverwisseling van Kafka

Lees hier het pdf van dit artikel. Vaak weerspiegelt literatuur de actualiteit. In deze column De gedaanteverwisseling van Kafka: de crisis als reusachtige kever. Door Thijs Kleinpaste Wie wil weten wat moreel het juiste is, heeft uiteindelijk meer aan de literatuur dan aan de filosofie, meende de Amerikaanse filosoof Richard Rorty (1931- 2007). In zijn bekendste boek Contingentie, Ironie en Solidariteit staat hij dan ook uitvoerig stil bij enkele grootmeesters uit de literatuur, waaronder Vladimir Nabokov en George Orwell. Literatuur is als spiegel in staat ons de wereld op een andere manier te tonen, zodat we meer inzicht krijgen in het leven van anderen. De vraag is wat we anno 2012 aan de woorden van Rorty hebben. Achter ons ligt 2011, een jaar dat bijna geheel in het teken stond van ‘crisis’. Crisis in de natuur, crisis in het Midden-Oosten, crisis in de Amerikaanse politiek, crisis in de eurozone, crisis rondom onze nationale identiteit, overal crisis. In tijden van crisis vallen de zekerheden waar we tot dan toe van uitgingen plotseling weg. De vaste bodem onder onze voeten verdwijnt, en de directe taak waarvoor we ons gesteld zien, is inspelen op de veranderingen en leren omgaan met de nieuwe situatie. In De gedaanteverwisseling van Franz Kafka ontwaakt Gregor Samsa op een dag uit zijn onrustige dromen, en komt hij erachter dat hij ’s nachts veranderd is in een reusachtig soort kever. Nadat Gregor van de eerste verbazing is bekomen, ontstaan er meteen problemen. Allereerst is er twijfel bij Gregor. Waaraan heeft hij zijn gedaanteverwisseling verdiend? Is hij soms geen goede zoon, geen goede employé bij het bedrijf waar hij werkt? De familie van Gregor weet zich ook geen raad met hem, maar zo goed en zo kwaad als het gaat proberen Gregor en zijn familie zich toch aan de nieuwe situatie aan te passen. Verlichting brengt het echter nauwelijks. Gregor maakt zijn moeder en zussen bang en zijn vader probeert hem steeds te bekogelen. Als de dagelijkse orde der dingen plotseling wordt verstoord, is het moeilijk de klap te boven te komen en het leven te herstructureren. Gregor en zijn familie kunnen niet meer met elkaar communiceren. Ze zijn volledig van elkaar vervreemd. De familie Samsa komt op zijn best niet verder dan een vreedzame co-existentie met Gregor, maar van harte gaat het niet. Op een avond loopt de situatie uit de hand. Dan blijkt dat de familie Samsa Gregor eigenlijk liever kwijt wil. Als Gregor na een incident in de keuken gewond raakt, is het einde snel in zicht. De appel die hem geraakt heeft gaat rotten en ontsteken; langzaam dooft het leven in Gregors reusachtige insectenlichaam. Na de dood van Gregor is er opluchting. De familie Samsa kan de draad van het gewone leven weer oppakken. De crisis is bezworen, de toekomst is weer overzichtelijk. Elke crisis is een gedaanteverwisseling die erom vraagt oude posities te herzien. Als niemand in staat is zich aan te passen dan zal de situatie noodgedwongen ongunstig aflopen. Inflexibiliteit heeft altijd tot gevolg dat er in ieder geval één partij is die het onderspit delft.   Thijs Kleinpaste studeert Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en is raadslid voor D66 in Amsterdam Centrum.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. -- Dit artikel verscheen in idee nr. 1 2012: Crisis, en is te vinden bij het onderwerp literatuur.