Het plezier van geven

Lees hier het pdf van dit artikel. Door Maarten Gehem De Tegenlicht-documentaire The Giving Pledge vertelt het verhaal van hoe Warren Buffet en Bill Gates de Dagobert Ducks van de Verenigde Staten verleiden om meer dan de helft van hun vermogen naar ‘de samenleving’ door te sluizen. Met succes: meer dan 92 miljardairs hebben de belofte inmiddels ondertekend. Ze geven geld aan het uitroeien van malaria, of investeren in hoogwaardig onderwijs – en lijken er verdacht veel schik in te hebben. Je kunt er cynisch over doen. Zo van: miljarden weggeven is, net als oude vrouwtjes helpen oversteken of vrijwilligerswerk voor de voedselbank, niets anders dan het schoonboenen van je geweten. Je doet het uit plichtsbesef, omdat je weet dat het goed is. Dus je geeft die tien euro niet uit aan een bioscoopkaartje, maar stort het op girozoveel. Of erger nog: misschien is het wel verkapt egoïsme. Het staat mooi op je cv. En goed doen geeft een bedrijf imagopunten. De laatste tijd zie ik ook in Nederland echter verdomd veel mensen die ongegeneerd vrolijk lijken te worden van hun eigen goedgevigheid. Stichtingen die jonge Nederlanders aan vrijwilligerswerk willen krijgen groeien als kool. Amsterdamse yuppen besteden hun zuurverdiende vrije tijd aan het helpen van uitgerangeerde asielzoekers in de Vluchtelingenkerk. En nu komen dus ook miljardairs over de brug. De pledge is minder populair in Europa. Maar de rijke Europeanen doen minstens zo veel aan filantropie, hoewel minder zichtbaar. John Fentener van Vlissingen, een van de rijkste Nederlanders en eigenaar van bcd Holdings dat in meer dan negentig landen actief is in de reisindustrie, noemt dat ‘bescheidenheid’: voorkomen dat goeddoen wordt gezien als protserigheid. Filantropie, aldus Fentener van Vlissingen, ‘geeft mij een kick, dat vind ik gewoon leuk.’ Dat geven plezier verschaft is al langer bekend onder biologen. Evolutionaire onderzoekers gaan ervan uit dat onze voorouders al de neiging hadden om anderen te helpen. De Nederlandse primatoloog Frans de Waal maakte bijvoorbeeld uitvoerige studies over hoe onze naaste neven en nichten, de bonobo’s, elkaar hulp bieden. Dat levert allerlei evolutionaire voordelen op, van betere bescherming tegen vijanden tot efficiëntere taakverdeling bij de jacht. En als je meer te eten hebt, of je beter kan verdedigen tegen een aanval van een stel rivaliserende apen, is de kans op voortplanting groter. Gedrag dat meer nakomelingen oplevert wordt door ‘moeder natuur’ bevorderd – wat in vakjargon natuurlijke selectie heet. Helpen is dus in ons ‘eigenbelang’. En dat doen we redelijk impulsief. We bedenken niet van te voren of die hulp wel zin heeft, zoals blijkt uit observaties van De Waal en anderen. Er zijn mooie voorbeelden van hoe bonobo’s vogeltjes of zwakzinnige soortgenoten helpen, zonder dat ze daar vermoedelijk ooit iets voor terug krijgen. Het is veel aannemelijker dat hulpvaardigheid diep in onze genen geworteld is. Bonobo’s voelen empathie. Ze leven mee met anderen en soortgenoten in hun omgeving. Ze worden gevoelsmatig door hun situatie aangedaan en zo tot helpen aangezet. En dat helpen voelt goed, het levert kleine geluksschokjes op. Mensen zijn net als bonobo’s. Ook wij voelen de aandrang anderen te helpen en worden daarvoor beloond met pangs of joy. Natuurlijk, de gulheid van Buffet en Gates is waarschijnlijk niet representatief voor de rijken der aarde. Immers, tegenover dit soort gulle gevers staan nog steeds hordes raskapitalisten waarvan de opgepotte centen het daglicht enkel zien in de vorm van een blinkende jacht of een privé golfterrein. Toch bewijst The Giving Pledge dat er een groot reservoir aan hulpvaardigheid bestaat, ook bij de allerrijksten. De sleutel om die kluis te openen is genot. Mensen geven omdat ze het plezier verschaft. Een meer solidaire wereld begint bij hedonisme.   Maarten Gehem is redactielid van Idee.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. – – Dit artikel verscheen in idee nr. 2 2013: Samenredzaamheid: nieuwe vormen van solidariteit, en is te vinden bij het onderwerp solidariteit.