Gezondheid van kinderen: ouders [vs] school

Steeds meer scholen besteden aandacht aan de gezondheid van hun leerlingen, door ongezond gedrag te verbieden of bemoeilijken en een gezonde leefstijl te bevorderen. Maar wie gaat er nu eigenlijk over de gezondheid van kinderen? Biedt de rechter uitsluitsel? Door Nadine van Engen Casus De zitting van de rechtbank is geopend! Vandaag is de zitting gewijd aan de zaak ‘ouders versus school’. Het geschil gaat over het recht op ongezond leven op school. Op de (fictieve) middelbare school Tonio College zijn energiedrankjes verboden. Er mag niet meer gerookt worden op het schoolplein. Leerlingen volgen minimaal drie lesuren per week sport. In de kantine bestaat het aanbod uit verantwoorde producten. Op schoolfeesten wordt geen alcohol geschonken. Eén lesuur per week is vrij geroosterd voor kookles. En binnen een straal van 350 meter van de school zijn er geen coffeeshops meer. Het nieuwste voorstel van het Tonio College is dat alle kinderen verplicht ontbijten op school voordat ze aan hun lessen beginnen. Aanklager: De ouders “ Wij zijn van mening dat het voorstel om alle kinderen verplicht te laten ontbijten op school te ver gaat. Is dit niet iets wat wij, als ouders, in samenspraak met ons kind mogen bepalen?” Zelfbeschikkingsrecht We begrijpen dat de school ‘het gezonde leven’ promoot. We vinden het heel goed dat er niet wordt gerookt op het schoolplein en dat alcohol verboden is op schoolfeesten. Wel krijgen we de indruk dat er sprake is van een glijdende schaal. Dat in de schoolkantine alleen verantwoorde producten te koop zijn, is de school haar goed recht. Echter, als we ons kind bij het maken van een belangrijke toets een blikje energiedrank willen meegeven, is dit niet meer mogelijk. En nu wordt er ook nog voorgesteld dat alle leerlingen verplicht ontbijten op school. Dit gaat ons te ver. Onze zoon ontbijt soms wel en soms niet. Dit mag hij van ons. Dit doen we nota bene zelf ook al jaren naar volle tevredenheid. Het recht dit zelf te mogen beslissen, willen we niet kwijt. Definitie(s) van gezondheid Bovendien, wat is gezond? Sinds 1948 (!) hanteert de World Health Organization (who) de definitie van gezondheid als ‘een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek’. Dat deze definitie niet onomstreden is, blijkt uit het tegenvoorstel van de Nederlandse Machteld Huber en collega’s in 2011: gezondheid is ‘het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’. Uiteraard zijn dit niet de enige twee definities van gezondheid. Wat deze voorbeelden wel onderstrepen, is dat ieder individu gezondheid en daarmee gezond leven anders definieert, maar in het bijzonder ook anders ervaart. Bovendien suggereert de definitie van Huber dat het gaat om het nemen van de eigen regie. Maakt het beleid van het Tonio College dat onze zoon zelfstandig in staat is verantwoorde voedselkeuzes te maken? Of wordt hij tot deze keuzes gedwongen? We neigen naar het laatste. Verantwoordelijkheid van de school Een school is er niet alleen om haar leerlingen iets te leren op gebieden als rekenen, wiskunde of de talen. We vinden het ontzettend belangrijk dat er aandacht wordt besteed aan burgerschap en mensenrechten en dat kinderen leren samenwerken, presenteren en analyseren. Echter, waar ligt de grens? Al jaren nemen we waar dat er bij ieder maatschappelijk probleem naar scholen wordt gekeken. Radicalisering? Analfabetisme? Overgewicht? Dat de leefwereld van thuis en school sterk met elkaar samenhangen en elkaar wederzijds beïnvloeden, is bekend. Maar misschien moeten we het ontbijt gewoon tot de verantwoordelijkheid van ouders blijven rekenen. Of moeten we ons erop voorbereiden dat binnenkort ook het avondeten of de nachtrust op school plaatsvindt? Verdediger: De school “ Wij zijn van mening dat het bij uitstek de taak van de school – in samenwerking met andere maatschappelijke partners – is om onze leerlingen te stimuleren een gezond leven te leiden, niet alleen binnen maar ook buiten de school. Kinderen verplicht laten ontbijten op school sluit hierbij naadloos aan.” Kwalificatie, socialisatie en subjectificatie In het boek Het prachtige risico van onderwijs beschrijft onderwijsfilosoof Gert Biesta drie hoofdtaken voor het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en subjectificatie. Kort door de bocht betreft kwalificatie het verwerven van kennis en vaardigheden, socialisatie de manier waarop we via onderwijs deel worden van bestaande tradities en praktijken, en subjectificatie de persoonlijke vorming tot een autonoom en verantwoordelijk individu. Aan alle drie deze hoofdtaken kan ‘gezond leven’ worden opgehangen. Ten eerste de kwalificatietaak van het onderwijs. Uit onderzoek blijkt dat de leefstijl van kinderen een effect heeft op hun schoolprestaties. Als leerlingen voldoende slapen, gezond eten en voldoende bewegen, heeft dit een positief effect op hun leerprestaties. We willen uit onze leerlingen halen wat er in zit. Verplicht ontbijten op school draagt hieraan bij. Bovendien is er niet alleen sprake van een positief of negatief effect op de eigen prestaties, maar ook de prestaties van medeleerlingen. Immers, als de helft van de klas stuiterend in het lokaal zit door overmatig gebruik van energiedrankjes, heeft ook de andere helft van de klas hier last van. Ten tweede de socialisatietaak van het onderwijs. Als school is het onze taak leerlingen kennis te laten maken met tradities en praktijken op ieder vlak, dus ook gezondheid. We brengen niets anders dan de huidige normen en waarden ten aanzien van voedsel en gezondheid in onze samenleving over op onze leerlingen. Ten derde de subjectificatietaak van het onderwijs. We zetten ons er als school volledig voor in om onze leerlingen de bouwstenen mee te geven om tijdens, voor en na school(tijd) de leefstijlkeuzes te maken die bij hen passen. Draagvlak onder (andere) ouders We nodigen de ouders van harte uit zich vanaf nu in te zetten voor de medezeggenschapsraad (mr). Al ons beleid, dus ook deze maatregel, wordt namelijk afgestemd met de mr. Het toeval wil dat het voorstel om op school te ontbijten omarmd werd door de mr. Er lijkt onder andere ouders dus voldoende draagvlak te zijn voor ons voorstel. Met dank aan de overheid Bovendien zijn de stappen die we als school nemen niet volledig ons eigen initiatief. De overheid verplicht namelijk enerzijds en stimuleert anderzijds om dit type maatregelen te nemen. Zo zijn we wettelijk verplicht aandacht te besteden aan gezondheid en welzijn. Kerndoel 58 voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs is namelijk: “De leerling leert door deel te nemen aan praktische bewegingsactiviteiten de waarde van het bewegen voor gezondheid en welzijn in te schatten.” De overheid subsidieert ook het programma ‘De Gezonde School’. Hierbinnen werken verschillende organisaties samen aan gezondheidsbevordering. We streven er als school naar een vignet Gezonde School te behalen. Hiermee laten we zien dat we structureel werken aan een gezonde school voor medewerkers en leerlingen en voldoen aan de kwaliteitscriteria van de organisatie. Het Vonnis Verschillende perspectieven passeren in deze fictieve rechtszaak de revue. Zowel voor het perspectief van de aanklager als de verdediger valt iets te zeggen. Enerzijds, vanuit het perspectief van de ouders en de leerling, lijkt het er inderdaad op dat het opdringen van een gezondheidsimperatief (‘gij zult gezond leven’) en preventiedenken (‘vroeg geleerd is oud gedaan’) hun intrede hebben gedaan op scholen, al dan niet onder invloed van de nationale of lokale overheid. Aan de andere kant, vanuit het perspectief van de school, is het gezien de drie hoofdtaken van het onderwijs niet meer dan logisch dat op verschillende manieren aandacht wordt besteed aan het stimuleren van een gezonde levensstijl door het overdragen van kennis, het nudgen van leerlingen in de juiste richting (bijvoorbeeld door een gezond aanbod in de schoolkantine) en het hebben van regels die bijdragen aan een gezonde levensstijl. Hier plukken niet alleen leerlingen, maar daarmee ook de school en de samenleving de vruchten van. Het specifieke voorbeeld waarover in deze zaak getwist wordt – het verplichten van ontbijten op school – is niet zonder doel gekozen. Wat dit voorbeeld namelijk interessant maakt, is dat een activiteit uit de leefwereld van het thuis de leefwereld van de school wordt ‘ingetrokken’ en daarmee tot een verantwoordelijkheid van de school wordt gemaakt. En dit gebeurt in de praktijk: zowel nationaal als internationaal gaan er regelmatig stemmen op voor het verplicht aanbieden van een ontbijt op school. Een sociaal-liberaal pleidooi voor de balans Bij welke uitspraak van de rechter voelt een sociaal- liberaal zich senang? In deze casus botst de verantwoordelijkheid van de samenleving (in casu: de school) duidelijk met de autonomie van het individu (in casu: de ouders en het kind). Mijn indruk is dat sociaal-liberalen in zo’n situatie op zoek gaan naar de balans: precies dat punt waar het net niet schuurt. Of die balans ook altijd gevonden wordt? Nee. Het is immers lastig vast te stellen op welk punt het individu ruim baan krijgt, maar waar dit ook nog in voldoende mate geldt voor andere individuen. Twistpunt is of dit nu het geval is als de aanklager of de verdediging door de rechter in het gelijk wordt gesteld. Een derde optie is natuurlijk ook mogelijk, namelijk dat de sociaal-liberale rechter – D66 is goed vertegenwoordigd binnen de rechterlijke macht – beide partijen tot een schikking probeert te bewegen: scholen gebruiken de ouderbijdrage voor het aanbieden van een ontbijt, maar het is aan iedere leerling en ouders zelf te bepalen of dit ontbijt ook wordt genuttigd. De zitting van de rechtbank is gesloten! Het woord is aan u.   Nadine van Engen (@NvanEngen) is promovendus bij de afdeling Bestuurskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zij doet onderzoek naar de relatie tussen onderwijsbeleid en -praktijk en de wijze waarop het onderwijsveld tegen beleidsontwikkelingen aankijkt, in samenwerking met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.  

Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen.