Gastcolumn – Daar ben je veel te jong voor…
Lees hier het pdf van dit artikel.
Democratie is de staatsvorm waarbij de bevolking kiest door wie zij geregeerd wordt. In 1919 werd in Nederland het algemeen kiesrecht ingevoerd. Het lijkt zo eenvoudig. Maar is dat wel zo? Is iedereen nu ‘vrij’ om te stemmen?
De ontwikkeling van het kiesrecht afgelopen 140 jaar laat een steeds bredere kring der kiesgerechtigden zien. Dit gebeurde grofweg langs drie dimensies. De eerste periode (1870 – 1910) kenmerkte zich door verlaging van de ‘maatschappelijke welstand’ die vereist was voor mannen om te mogen stemmen. Hierin speelde wetgeving van vooruitstrevende liberalen als minister Tak van Poortvliet en Sam van Houten een belangrijke rol. De tweede fase was dat ook vrouwen gekozen konden worden en mochten - of eigenlijk: moesten - stemmen. Hierbij waren de liberaal Van der Linden (passief, 1917) en vrijzinnig-democraat Marchant (actief, 1919) leidend. Toen inkomen en geslacht geen belemmering meer vormden, begon de (Grond)wetgever aan het derde criterium: leeftijd. In 1922 - de eerste verkiezingen waar zogenaamd ‘iedereen’ mocht stemmen – was de kiesgerechtigde leeftijd nog 23 (actief) en 30 jaar (passief). Pas bij de verkiezingen van 1986 konden 18-jarigen zowel kiezen als gekozen worden. Anno 2011 is daarmee in Nederland nog steeds meer dan 20% van ‘de bevolking’ uitgesloten van het democratische machtsvormingsproces. Hoezo algemeen?
Tegen deze achtergrond en de rol die D66’ers avant la lettre daarin hebben gespeeld, vond ik de – vaak bij voorbaat - negatieve reacties uit progressieve hoek op het voorstel om 16-jarigen stemrecht te geven verrassend. Waarom zou het kiesrecht nu opeens ‘af’ zijn? Graag draag ik wat gedachten aan om op te kauwen:
- We moeten waken voor een instinctieve ‘insiders’-reflex. ‘Als meer mensen mogen stemmen, neemt mijn invloed af. Liever niet dus’. Deze redenering – waarvan de geschiedenis genoeg voorbeelden kent - verhoudt zich slecht tot het progressieve gedachtegoed;
- Prikkelend zou je kunnen zeggen dat voor een partij die intergenerationele solidariteit serieus neemt de grootste tekortkoming van onze democratie is dat volgende generaties geen stemrecht hebben. Hun belangen – duurzaamheid, staatsschuld - blijven daardoor ondervertegenwoordigd. Bovendien neemt – kort door de bocht gesteld - door de vergrijzing het percentage oudere ten opzichte van jongere kiezers verder toe. Een lagere kiesgerechtigde leeftijd kan voor een betere balans in de behartiging van beide belangen zorgen. Verkiezingen winnen hiermee aan representativiteit;
- Mijn stelling is dat ‘de’ 16-jarige van vandaag een beter geïnformeerde burger is dan een 23-jarige in 1922. De ‘grotere geïnformeerdheid van jonge kiezers door de betere ontwikkelingskansen vergeleken met vroeger, alsmede de betere voorlichting door nieuwe media’ was in 1970 een belangrijk argument voor o.a. D66-Kamerlid Anneke Goudsmit om te pleiten voor verlaging naar 18. Die ontwikkeling heeft de afgelopen 40 jaar in ieder geval niet stilgestaan;
- Zijn jongeren van 16 te onverantwoordelijk om te stemmen? In Oostenrijk (sinds 2007) en Brazilië (1988) mogen 16-jarigen bij alle verkiezingen stemmen. Nergens is uit gebleken dat zij daar onverantwoordelijk mee omgaan. Bovendien mogen zij volgens de Nederlandse wet zelfstandig beslissen over een medisch onderzoek of behandeling. Ook mag je vanaf die leeftijd seks hebben en kan je een gevangenisstraf krijgen. Ten slotte neemt verantwoordelijkheidsbesef vaak toe als mensen die verantwoordelijkheid daadwerkelijk krijgen; de vrijblijvendheid voorbij;
- Een 16-jarige mag 24 uur per week werken en betaalt daarover gewoon belasting. Hoe verhoudt zich dat het idee van ‘no taxation without representation’?