Lees hier het pdf van dit artikel.
Zorg wordt steeds duurder in Nederland. Nederlanders zullen in 2020 naar verwachting meer dan een kwart van hun inkomen besteden aan zorguitgaven. Terwijl de premies en eigen bijdragen voor iedereen stijgen, maakt niet iedereen echter in dezelfde mate gebruik van zorg. Hoogopgeleide mensen maken, vooral dankzij een gezondere leefstijl, vaak veel lagere zorgkosten. Mede beïnvloed door de financiële houdbaarheid, zet deze tweedeling de solidariteit in het zorgstelsel onder druk. In hoeverre moeten mensen zelf meer de kosten dragen van (ogenschijnlijk) zelfverkozen ongezond gedrag?
Samenstelling:
Marijn Bosman
Mensen met een ongezonde leefstijl moeten WEL meer betalen voor collectieve zorg
De voorstanders van deze stelling vinden over het algemeen dat de samenleving solidair moet zijn bij pech, maar niet bij foute keuzes. ‘Aangereden worden en vervolgens blijvend invalide zijn, is geen keuze. Hier hoort de solidariteit in het zorgstelsel te zitten,’ meldt een
business analyst. ‘Foute’ keuzes – zoals een ongezonde leefstijl – mogen dus wel, in ieder geval meer dan nu het geval,worden ‘bestraft’. Een onderzoeker bij de Universiteit Twente stelt: ‘Risicogedrag moet niet door de samenleving worden afgedekt maar door het individu dat zelf bepaalde keuzes maakt. Mensen weten heus wel welk eten ongezond is. Als je de straat op gaat, zal iedereen je dat kunnen vertellen’.
Een projectmanager bij een zorgverzekeraar beaamt het belang van het verhogen van bewustzijn van de kosten van een ongezonde leefstijl middels een prijsmechanisme, maar voert de risicoselectie liever uit aan de voorkant: ‘Pakje sigaretten 15 euro. Patatje friet met mayo 10 euro. De extra inkomsten van het belasten van deze “ongezonde gewoontes” sluis je door naar de gezondheidszorg om de kosten die ze veroorzaken te dekken’. Mensen mogen wel wat meer geconfronteerd worden met de kosten van een ongezonde leefstijl, vindt ook een D66’er die werkt in de verslavingszorg: ‘Als verslavingswerker kom ik veel mensen tegen die roken, met frequent alcoholgebruik, weinig nachtrust, weinig eten of juist te veel eten. Door extra kosten toe te rekenen aan bijvoorbeeld roken en alcoholgebruik kun je ook bij hen meer bewustzijn creëren’. Maar wel met een nuance: ‘Er zijn echter wel mensen die gevoeliger zijn voor verslavingen’.
Zowel bij de voor- als de tegenstanders worden kanttekeningen gezet bij de haalbaarheid van het verhogen van de zorgpremie voor ‘ongezonde’ mensen. Een aantal oplossingen worden hiervoor aangedragen. Een it-consultant stelt voor om juist een gezonde leefstijl te belonen. ‘Iedereen kan een forse korting op zijn of haar zorgpremie verdienen door een medische keuring te ondergaan. Leg de criteria vast per geslacht en per leeftijdscategorie’. Een andere consultant stelt een alternatief voor: ‘Wanneer een arts adviseert dat iemand met overgewicht moet afvallen, dan moet het individu de behandelkosten zelf betalen bij onvoldoende resultaat’. Een huisarts vindt differentiëren in zorgkosten wel kunnen, maar niet via het basispakket: ‘Hoe groter het verzekerde pakket (de collectiviteit), hoe kleiner de individuele verantwoordelijkheid die genomen wordt. Daarom is het beter het basispakket wel gelijk maar zeer klein te houden en veel over te brengen naar de aanvullende verzekering’. Een programmamanager bij een bank sluit af: ‘Het idee van differentiatie spreekt me aan, zolang je zelf nog wel kunt kiezen tussen een gezonde of ongezonde leefstijl’.
Mensen met een ongezonde leefstijl moeten NIET meer betalen voor collectieve zorg
Tegenstanders van de stelling menen dat niet iedereen in staat is een bewuste keuze te maken en deze te betalen. Een student Gezondheid & Recht: ‘Dat de zorgverzekeringen werken met een zogeheten “risicovereffening”, zodat er gecompenseerd wordt voor negatief uitgevallen kosten, vind ik een solidair en rechtvaardig systeem. IQ en onvoldoende kennis over risico’s hebben hun effect op roken, eten en overmatig drinken. Lager opgeleide mensen en mensen met weinig inkomen zijn soms genoodzaakt ongezonde keuzes te maken, simpelweg omdat het goedkoper is’. Soms ligt een ongezonde leefstijl niet aan slechte keuzes maar ook aan bijvoorbeeld de leefomgeving, of het type werk van iemand. ‘Je zult maar je hele werkende leven in kankerverwekkende dampen moeten werken… dat is wat anders dan je hele leven aan een vergadertafel,’ meent een andere D66’er.
Het is volgens tegenstanders van de stelling bovendien moeilijk om scherp te definiëren wat dat ongezonde gedrag dan zou zijn. ‘Dat roken slecht voor je is, is evident, maar moeten mensen die veel sporten ook meer premie betalen, gezien het feit zij relatief meer blessures oplopen (en dus meer kosten)?’ Een docente wiskunde: ‘Mijn overgewicht is het gevolg van mijn zwangerschappen. Je kunt dus niet altijd van buitenaf beoordelen hoe ik aan dit overgewicht ben gekomen en wat voor leefstijl ik heb.’ Ook zetten de tegenstanders kanttekeningen bij hoe je gezond en ongezond gedrag zou moeten controleren. Een huisarts sluit af: ‘In mijn praktijk valt mij vaak op dat de kennis over het menselijk lichaam in het algemeen, en over het eigen lichaam in het bijzonder, zeer beperkt is. Zelfs bij mensen met een hogere opleiding valt dit vaak erg tegen. Investeren in deze kennis is belangrijk, want pas na bewustwording kan gedragsverandering volgen. Een pleidooi dus voor D66 als echte onderwijspartij: investeren in primaire preventie via het onderwijs en investeren in een topsportcultuur waarin roken, overdreven drankgebruik en overgewicht naar de marginaliteit worden verdreven’.
D66 is een sociaal-liberale partij, met als uitgangspunt de vrijheid van het individu in samenhang met zijn sociale omgeving (
societas; bondgenootschap en
libertas: vrijheid). De invulling van dit sociaal-liberale gedachtegoed leidt echter niet per definitie tot eenduidige standpunten. In de rubriek ‘Debat’ tast
Idee de verschillende afwegingen en invalshoeken onder D66-leden af. Iedere editie lanceert de redactie een debatstelling op Plein66 en LinkedIn die aansluit bij het themanummer. De discussie die dit tot gevolg had, wordt in dit artikel samengevat.
Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik
hier voor meer info en abonnementen.
– –
Dit artikel verscheen in
idee nr. 2 2013: Samenredzaamheid: nieuwe vormen van solidariteit, en is te vinden bij de onderwerpen
debat, gezondheid en
zorg. 