De sterke staat

Lees hier het pdf van dit artikel. Wereldfaam hebben onze Deltawerken, het geheel aan waterkeringen dat na de stormvloed van 1953 vorm kreeg, verworven. De kenmerken van dit megaproject: langetermijnvisie, centrale regie van de staat en enorme investeringen. Dit hebben we nu weer nodig om een duurzame energietransitie te bewerkstelligen. Door Pier Vellinga De energietransitie gaat niet alleen over windmolens of zonnepanelen. Het gaat om forse veranderingen in ons maatschappelijk systeem. Deze herziening is complex, grootschalig en langdurig, en kan daardoor alleen succesvol verlopen wanneer sprake is van een heldere centrale regie. Gezien de enorme investeringen, de grote belangen die daarbij spelen en de maatschappelijke impact zal het transitiepad met een zeker gezag, wetmatigheid en voorspelbaarheid (moeten) verlopen. Dit kan alleen de staat voor elkaar krijgen. We hebben een omvangrijk en ambitieus Deltaplan nodig, maar dit keer voor duurzame energie. De regierol van de staat dient stevig en op hoog niveau te worden belegd, bijvoorbeeld bij een Directoraat Generaal Energie dat deze regierol over verschillende departementen kan borgen. Centrale regie is bijvoorbeeld nodig als het gaat om de afstemming tussen verschillende duurzame energiebronnen. Zon en wind kunnen in Nederland tot 70% van de tijd voldoende energie leveren, mits al in de planning een optimale afstemming plaatsvindt tussen windturbines op zee die ook draaien met weinig wind en zonneparken op het land. De overige 30% van de tijd zullen we het moeten doen met geothermie, biomassa en opslag van energie. Dat laatste kan bijvoorbeeld door elektriciteit geproduceerd door zon en wind om te zetten in brandbare gassen of op te slaan in batterijen. Dit complementaire, maar complexe systeem van duurzame energie kan alleen maar succesvol zijn als er centrale regie is. Afstemming is ook nodig voor de planning en aanleg van de noodzakelijke infrastructuur, voor transport en voor opslag. Denk aan het internationaal koppelen van netten en het garanderen van voldoende opslagcapaciteit (om blackouts te voorkomen). Er zijn bovendien ook enorme investeringen nodig. Bijvoorbeeld om alle woningen – maar ook kantoren, scholen en ziekenhuizen – in Nederland aan te passen tot “nul op de meter”; wat betekent dat er niet meer energie wordt verbruikt dan er wordt opgewekt. Dit vraagt een investering van ongeveer 100 miljard euro. Dat lijkt veel, maar is minder dan de huidige energiekosten over een periode van 15 jaar. Met de huidige rentestand is dit goed financierbaar. Grote investeringen vragen echter om een zekere betrouwbaarheid en voorspelbaarheid van het systeem. Hier is voor de overheid opnieuw een belangrijke rol weggelegd. Verder heeft de staat de mogelijkheid om – vooral via de belastingen – een eerlijke verdeling van kosten af te dwingen op basis van principes zoals de vervuiler betaalt, vrije toegang tot de netten, en verevening van de kosten van opslag. Grootgebruikers van energie betalen nu per kilowattuur een factor 25 minder belasting dan consumenten. Dit is niet alleen niet eerlijk; het vormt ook een obstakel voor de verdere verduurzaming van onze energie en economie. Ja, dit Deltaplan vraagt om forse investeringen. Zulke investeringen komen het beste tot stand wanneer er duidelijkheid is wat er gaat gebeuren, en wanneer er regie is op hoofdlijnen. Zoals ook in de waterbouw ten tijde van het Deltaplan. Uit allerlei studies blijkt dat de economische en maatschappelijke baten van een duurzame energietransitie veel groter zijn dan die als we doorgaan op het pad van de fossiele brandstoffen: het beperkt de klimaatschade, is goed voor de gezondheid (want schonere lucht), is goed voor de werkgelegenheid (want vraagt veel lokale arbeid) en is ook nog eens goed voor onze onafhankelijkheid van olieproducerende landen, zoals Rusland. Ons energietijdperk gebaseerd op fossiele energie loopt ten einde. Net zoals ooit het Stenen Tijdperk. Niet omdat de stenen destijds op waren – of nu onze fossiele grondstoffen; nog niet althans – maar omdat er iets veel beters is.   Pier Vellinga is hoogleraar klimaatverandering.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. - - Dit artikel verscheen in idee nr. 2 2015: De slag om duurzame energie, en is te vinden bij het onderwerp duurzaamheid.