De kracht van burgers

Lees hier het pdf van dit artikel. Maatschappelijk draagvlak en participatie van burgers zijn bepalend voor het tempo en het succes van omschakeling naar nieuwe energiebronnen. Door Linda Carton, Marieke Oteman, Mark Wiering en Simon Kalf Nederland blijft ver achter op landen om ons heen als het gaat om het aandeel energie uit hernieuwbare bronnen. De redenen hiervoor zijn divers, maar insiders wijzen vooral op de historisch innige verbinding van de Nederlandse staat met de fossiele industrie, en de oriëntatie op gevestigde belangen in de bestaande economische en energiegerelateerde sectoren. Nederlandse kabinetten hebben de laatste decennia sterk ingezet op het ontwikkelen van Nederland als een financieel en economisch handelscentrum. De olie-, gas- en kolenlobby, zeer actief in Nederland, heeft grote invloed op het beleid van vooral het Ministerie van Economische Zaken. De schatkist wordt deels gevuld met jaarlijkse aardgasbaten, maar liefst 14 miljard Euro in 2012. En grootverbruikers van fossiele energie betalen in Nederland praktisch geen energie- of milieubelasting voor hun vervuiling, in tegenstelling tot huishoudens. De ‘burger’ heeft in dit grote geheel nauwelijks zeggenschap. En niet alleen op nationale schaal, maar ook dichter bij huis. Projectontwikkelaars en boerencollectieven hebben bijvoorbeeld de neiging om onderling zaken te regelen wat betreft eigenaarschap, en opbrengst- en risicoverdeling van windmolenparken, maar betrekken daar lang niet altijd omwonenden bij. Dit terwijl zichtbare effecten op het landschap en zaken als slagschaduw en geluidshinder juist op hun schouders terecht komen. Omwonenden hebben dan ook zeker een punt als ze zeggen dat ze niet op een windmolenpark staan te wachten; vooral wanneer ze niet in de lusten delen, maar wel de lasten op hun woning krijgen afgewenteld. We kunnen wat dit betreft leren van Denemarken, waar de windenergiesector veel verder is ontwikkeld dan in Nederland. Bij nieuwe windparken dient daar 20% van de aandelen aangeboden te worden aan de lokale bevolking. Zo wordt de lokale bevolking mede-eigenaar, en profiteert ze mee van de opbrengsten. Maatschappelijk draagvlak en participatie van burgers is cruciaal voor het succes van een duurzame energietransitie. Dit besef over de kracht van het verbinden van mensen, landschappen en hun energie is inmiddels ook in Nederland doorgebroken. Mede-eigenaarschap, medezeggenschap en mede-aandeel in de lusten en lasten van windenergieopwekking worden steeds meer benadrukt. De lokale inspanningen op energiegebied van participerende burgers en energiecoöperaties – het bottom-up krachtenveld – gaan pas echt grote resultaten boeken als het beleid van de overheid daarop inspeelt. Wat vooral nodig is, is een gelijk speelveld. Zo moet bijvoorbeeld het grootschalige elektriciteitsnet geschikt worden gemaakt voor de centrale voeding vanuit diverse bronnen. De rol van de overheid is daarbij onmisbaar: voor regie, consistentie van het beleidsarrangement, koersvastheid  als ‘rechttrekker van het speelveld’, voortrekker voor de benodigde investeringen in infrastructuur, etc. De overheid moet er ook voor zorgen dat vervuilende activiteiten worden belast en worden doorberekend aan de vervuiler. De inkomsten uit heffingen op vervuilen, of quota, kan de overheid weer aan de gemeenschap teruggeven in de vorm van voorfinanciering en garantstellingen voor het investeren in duurzame energie en infrastructuur in een regio. Zo zou een grotere hefboom kunnen ontstaan van ‘fossiele’ naar ‘schone’ energie. Met koopmansgeest én met initiatief vanuit de samenleving kan Nederland daarmee aan een inlooprace beginnen qua schone en duurzame energievoorziening. Met het belasten van vervuiling komt bovendien een positief ‘discourse’ op gang. Dan gaan mensen het erover hebben hoe zij verdienen door te investeren in het milieuvriendelijke en toekomstbestendige. Het ‘verhaal’ en financieel gedreven ondernemerschap werken dan in dezelfde richting.   Linda Carton, Marieke Oteman ([email protected]) en Mark Wiering zijn onderzoekers aan de Radboud Universiteit Nijmegen en Simon Kalf is voorzitter van Peak-Oil Nederland.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. - - Dit artikel verscheen in idee nr. 2 2015: De slag om duurzame energie, en is te vinden bij de onderwerpen duurzaamheid, energie en mensen onderling.