Lees hier het pdf van dit artikel.
De Britse premier David Cameron wil een referendum over het EU-lidmaatschap van zijn land. Moet Nederland hem hierin volgen? Vanuit sociaal-liberaal perspectief is er veel te zeggen voor een referendum, want ‘vertrouw op de eigen kracht van mensen’ om hun eigen leven richting te geven. Maar is elke vraag geschikt om aan burgers voor te leggen? Is ‘Europa’ niet te ingewikkeld geworden voor een simpel ja of nee? Na het vorige nee tegen de Europese Grondwet in 2005, meenden sommige politici dat ze de redenen om voor te stemmen niet goed hadden uitgelegd. Is de huidige samenleving inderdaad te complex geworden voor het referendum?
Samenstelling:
Marijn Bosman
De samenleving is NIET te complex voor het referendum
‘Mijn overgrootvader mocht niet stemmen omdat de samenleving te complex was voor hem zo vond de politieke elite. Nu zou ik niet mee mogen doen aan een referendum omdat de samenleving te complex is geworden? Wat een minachting van de kiezer zou dat zijn’ schrijft een ongeruste forum bezoeker die de D66-kroonjuwelen hoog in het vaandel heeft. Onvoldoende inspraak van burgers leidt alleen maar tot onrust en onbegrip, zo redeneren zijn medestanders. Een gemeenteraadslid uit Purmerend schrijft: ‘Het voordeel van referenda is dat het begrip onder de betrokkenen juist verbreedt’. Een voorzitter van het D66-afdelings-bestuur uit Brabant vult aan: ‘De winst van een middel als het correctief referendum is dat voor-en tegenstanders zorgen voor gedegen informatie en een brede communicatie. Dit zal transparantie ten goede komen’.
Ook verhogen referenda de kwaliteit en integriteit van politieke besluitvorming. Een interim manager vertelt: ‘Bij een bedrijf waar ik was ingehuurd heb ik destijds met veel succes een
‘employee empowerment’ ingevoerd, waarbij ieder van de 60.000 medewerkers kon meedenken met de besluitvorming. Als een bedrijf zo optimaal kan meeprofiteren van de kennis en kunde van medewerkers, waarom zou een overheid dat dan niet kunnen?’ Een deel van de opponenten van de stelling ‘de samenleving is te complex geworden’ ziet het referendum niet alleen als extra kennis, maar zelfs als een broodnodig middel voor de inhoudelijke controle op politici. Want, zo is hun redenering, als politici niet op zouden op strategische macht belust zouden zijn, dan worden ze wel door lobbyisten van allerlei bedrijven en belangenverenigingen beïnvloed en gemanipuleerd.
De tegenstanders van de stelling erkennen de bestuurlijke uitdagingen die referenda met zich mee zouden brengen, maar zijn niet overtuigd dat die zonder directe democratie minder zouden zijn. De interim manager duidt dit met een voorbeeld: ‘Er is nu veel onrust en verwarring met betrekking tot de bezuinigingen, maar veel Nederlanders zien wel in dat er nu eenmaal minder geld in de staatskas zit. De politiek kan in een open vraag aan de burgers stellen op welk gebied bezuinigd moet worden, zonder uit te komen op een niet-sluitende begroting, maar wel met meer draagvlak’. Zo wordt het referendum juist een middel om meer duidelijkheid in verwarrende tijden te scheppen. Een raadsgriffier verzucht: ‘Misschien is een referendum geschikt om door complexiteit van samenleving of politiek heen te breken: we houden nu op om erover te blijven discussiëren, we gaan er eens en voor altijd met een stemming een keuze in maken!’.
De samenleving is WEL te complex voor het referendum
De voorstanders van de stelling vrezen dat directe democratie beleid gericht op de korte termijn in de hand werkt. De uitslag bij referenda zou namelijk te vaak worden bepaald door angst voor verandering. Veel deelnemers citeren uit de analyses in de media over het ‘nee’ op het referendum over de Europese Grondwet in 2005. Een deelraadslid uit Amsterdam herinnert zich ook het lokale referendum waarin gevraagd werd of de gemeentestructuur als zodanig moest worden opgeheven: ‘25 jaar later denk ik nog altijd dat hiermee een enorme kans op een natuurlijke bestuurlijke ontwikkeling verloren is gegaan’.
Een ander argument van de voorstanders is dat de meeste burgers onmogelijk alle dossiers goed kunnen kennen. Bovendien hebben de vragen die voorliggen in een referendum vaak ook betrekking op andere zaken die spelen, maar die niet allemaal meegenomen kunnen worden in de vraagstelling. Een muziekleraar schrijft: ‘Ik zou zelf niet weten, of we nou wel of niet tanks moeten verkopen, of we de zorg moeten hervormen en op welke wijze dan het beste is.’ Dat maakt het verleidelijk om de mening te baseren op favoriete media, vrezen de voorstanders.
De voorstanders zijn het niet eens met de redenatie dat referenda politici dwingen de keuzes beter uit te leggen en vrezen juist het tegenovergestelde. Iemand schrijft: ‘Politici die
framen, onrechtmatig versimpelen en drogredenen gebruiken spinnen garen bij referenda, niet de burger die juist geïnformeerd wil worden’. Het voordeel van een vertegenwoordigende democratie is dat er consensus kan worden bereikt over de breedte van het hele pakket aan maatschappelijke problemen. ‘Na een referendum kan dat bijna niet meer omdat tegenstellingen worden vergroot’, stelt een directeur van een verzekeringsbedrijf.
Maar zijn deze D66’ers dan tegen verdere democratisering van de samenleving? Dat niet, maar zij stellen wel vragen bij het referendum als middel daartoe. ‘Het doel van D66 is het vergroten van het democratisch gehalte van onze maatschappij en als het referendum daarvoor geen geschikt gereedschap meer is mag het wat mij betreft bij het oud vuil’, meldt een project manager bij een onderzoeksinstituut. Volgens de voorstanders moet de echte oplossing worden gezocht in een verdieping van de democratie, door zoveel mogelijk specifieke expertise mee te nemen in besluitvorming. ‘Meer inspraak en medezeggenschap voor de specifieke betrokkenen, waaronder de bestuurder, de deskundige en de gebruiker. Dat verkleint de kloof tussen politiek en burger, het referendum niet’.
D66 is een sociaal-liberale partij, met als uitgangspunt de vrijheid van het individu in samenhang met zijn sociale omgeving (
societas; bondgenootschap en
libertas: vrijheid). De invulling van dit sociaal-liberale gedachtegoed leidt echter niet per definitie tot eenduidige standpunten. In Debat tast
Idee de verschillende afwegingen en invalshoeken onder de leden af. Iedere editie lanceert de redactie een debatstelling op Plein66 en LinkedIn die aansluit bij het themanummer. Dit artikel vormt de neerslag van de discussie die dit tot gevolg had.
Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik
hier voor meer info en abonnementen.
– –
Dit artikel verscheen in
idee nr. 1 2013: De complexe samenleving, en is te vinden bij de onderwerpen
debat en
democratie. 