Boekrecensie: This Time is Different, maar is dat wel zo?

Lees hier het pdf van dit artikel. Is de huidige crisis een ‘crisis as usual’? Of is het deze keer allemaal heel anders? This time is different van de economen Carmen Reinhart en Kenneth Rogoff helpt ons de crisis te relativeren. Maar daarbij vinden ze Charles Ferguson, regisseur van de documentairefilm Inside job, niet aan hun zijde. Door Mark Sanders L’histoire ce répète: dat is de heldere boodschap van This time is different, geschreven door de Amerikaanse (top)economen Carmen Reinhart en Kenneth Rogoff. Wat dit vuistdikke boek over financiële crises een genot maakt om te lezen is dat het ons toont dat de huidige crisis, ondanks alle superlatieven in de media, gewoon weer een financiële crisis is: eentje zoals er al velen zijn geweest de afgelopen 800 jaar. Het terugkerend patroon: we maken een crisis door, we worden voorzichtig en bouwen daarom financiële buffers en veiligheden in. Vervolgens maken we onszelf (voor de zoveelste keer) wijs dat de wereld om ons heen fundamenteel veranderd is (door VOC, industriële revolutie, Franse revolutie, Napoleon, treinen, stroom, auto’s, internet, globalisering etc.) en dat die buffers en veiligheden inmiddels niet meer nodig zijn. Ze staan ‘de nieuwe economie’ immers alleen maar in de weg en kosten ons geld bovendien. Als we die buffers nu eens een beetje oprekken... En nog een beetje... En nog een beetje. Zo zal een crisis altijd worden voorafgegaan door een met schuld en geleend geld gefinancierde bel. Die bel kan in huizen ontstaan, in kantoren, in goud, in kunst of in tulpenbollen, maar altijd speculeert men eerst (voorzichtig) met eigen en daarna (steeds risicovoller) met meer, te goedkoop geleend geld. En telkens ‘bewijst’ het hoge rendement het gelijk van de grootste risiconemers. Tot het hopeloos mis gaat. Reinhart en Rogoff illustreren hun stelling met krantenkoppen uit de jaren ’30 die verdacht veel lijken op de juichende berichten over internet en de nieuwe economie van een paar jaar geleden. Maar ze presenteren ook een indrukwekkende en overtuigende data-analyse en behandelen elke denkbare vorm van financiële crisis uit verleden en heden. Het is een patroon. En dat patroon is verbazend robuust en herkenbaar. Je zou toch zeggen: óók voor economen en beleidsmakers… Maar, wie betaalt de rekening? Op die vraag gaan de twee economen helaas nauwelijks in. Waar de crises in het verre verleden nog grotendeels voorbij gingen aan het gewone volk en de middenklasse, zijn crises in de afgelopen eeuw gedemocratiseerd. In de crisis van de jaren dertig verloren beurshandelaren en financiële professionals zelf fortuinen, maar gingen ook grote hoeveelheden spaargeld in rook op en deelde de middenklasse (voor het eerst) volop in hun misère. In de meest recente crisis lijken de financiële professionals er zelf echter helemaal niet meer onder te lijden en komt de rekening hard en uitsluitend terecht bij sappelende gewone mensen over de hele wereld. Wie na het lezen van deze toch wat zware kost besluit om naar de documentairefilm Inside job van Charles Ferguson te kijken, krijgt al snel een wrang antwoord op de vraag wie de rekening van de crisis betaalt en een bijbehorende zure smaak in de mond. Waar Reinhart en Rogoff nog suggereren dat beleggers, economen, politici en financiële professionals elkaar onder een soort moeilijk te weerstane groepsdruk naar de afgrond juichen, toont Inside job aan de hand van de financiële meltdown van 2008 onomwonden dat de huidige crisis misschien toch een fundamentele breuk met de (crises)geschiedenis laat zien. ‘This time is different’: de financiële professionals wisten precies wat ze deden. Dit keer was het niet het irrationele optimisme van de beleggers dat tot de enorme schuldopbouw leidde, maar werd door topmensen in de financiële sector welbewust aangestuurd op deregulering om schuldfinanciering te bevorderen. Ze ‘kochten’ politici en economen om hun boodschap te verkondigen en gebruikten het ‘this-time-is-different- syndroom’ voor eigen gewin. Ditmaal was het ook anders omdat de financiële sector beschikte over derivaten en securitisatie. Collateralized Debt Obligations (CDO) maakten het mogelijk om uitstaande leningen door te verkopen aan nietsvermoedende pensioenfondsen en kleine beleggers: risico’s werden niet onderschat, maar gewoon doorverkocht. En met Credit Default Swaps (CDS) konden de grootbanken vervolgens zelfs winst maken op de verliezen op deze leningen. De bankiers wakkerden de crisis – als een vuurtje - op alle mogelijke manieren aan, zonder persoonlijk verlies te hoeven incasseren. De investeerders brandden vervolgens hun gat, zoals gewoonlijk, maar het zijn de belastingbetalers dit keer die op de pijnlijke blaren moeten zitten. Dat doet niets af aan de heldere analyse in This time is different en het ‘crisis-patroon’ dat Reinhart en Rogoff beschrijven. This time is different verwijst vooral licht ironisch naar het steeds weer terugkerend geloof dat we dit keer echt definitief de zaken zo op orde hebben dat een crisis nooit meer zal voorkomen. Ook na deze crisis zal dat geloof in betere tijden en ‘nooit meer’, hoewel nu nog ver weg, vanzelf weer terugkomen en blijkt het een ‘crisis as usual’ te zijn geweest. Ik kan iedereen met tijd en belangstelling voor financieel-economische geschiedenis, een heldere theorie en uitvoerige empirische bewijsvoering het boek van Reinhart en Rogoff van harte aanbevelen. Kijk daarnaast vooral ook naar Inside job. This time is different helpt ons weliswaar de huidige crisis te relativeren, maar samen met regisseur Charles Ferguson moet we onszelf afvragen of het daarvoor niet veel te vroeg is. Hoe ironisch, in deze crisistijd moeten we This time is different eigenlijk opvatten?   Mark Sanders is econoom aan de universiteit Utrecht en lid van het Sustainable Finance Lab, een denktank voor de ontwikkeling van ideeën voor een daadwerkelijke verduurzaming van de financiële sector. Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. -- Dit artikel verscheen in idee nr. 1 2012: Crisis, en is te vinden bij de onderwerpen literatuur en kapitalisme.